İrlanda
İrlanda | |
|---|---|
 | |
| Başkent ve en büyük şehir | Dublin 53°26′K 6°15′B / 53.433°K 6.250°B |
| Resmî dil(ler) | İrlandaca, İngilizce |
| Etnik gruplar (2022[1]) |
|
| Dinler |
|
| Nüfus | |
• 2022 sayımı |  5,149,139[2] |
• Yoğunluk | 76,6/km2 (113.) |
| GSYİH (SAGP) | 2025 tahminî |
• Toplam |  $736.73 milyar[3] (42.) |
• Kişi başına | $134,000[3] (3.) |
| GSYİH (nominal) | 2025 tahminî |
• Toplam | $598.84 milyar[3] (25.) |
• Kişi başına | $108,920[3] (2.) |
| Gini (2022) | ▲ 27.9[4] düşük |
| İGE (2023) | 0.949[5] çok yüksek · 11. |
| Para birimi | Euro (€, EUR) |
| Zaman dilimi | UTC±00:00 (BAS) |
• Yaz (YSU) | UTC+01:00 (BAYS) |
| Trafik akışı | sol |
| Telefon kodu | 353 |
| İnternet alan adı | .ie |
İrlanda (İrlandaca: Éire,[6] İngilizce: Ireland) ya da İrlanda Cumhuriyeti (İrlandaca: Poblacht na hÉireann,[7] İngilizce: Republic of Ireland), kuzeybatı Avrupa'da bulunan ülke. Büyük Britanya'nın batısındaki İrlanda adasının yaklaşık altıda beşini kaplamaktadır. Başkenti ve en büyük şehri Dublin'dir, 4,9 milyonluk nüfusun yaklaşık %40'ı bu şehir ve banliyölerinde yaşar.[8] Tek kara sınırı kuzeydoğudaki Birleşik Krallık'a bağlı Kuzey İrlanda ile olan İrlanda'nın batısı Atlas Okyanusu, doğusu İrlanda Denizi, güneydoğusu St George Kanalı, güneyi ise Kelt Denizi ile çevrilidir. Ülke, üniter bir yapıya sahiptir[9] ve parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Yasama gücü alt meclis Dáil Éireann (İrlanda Meclisi) ve üst meclis Seanad Éireann (İrlanda Senatosu)'ndan oluşan Oireachtas (Parlamento)'nun elindedir. Cumhurbaşkanının görevleri semboliktir ancak bazı önemli güçleri ve görevleri bulunur. Başbakan (Taoiseach) Meclis tarafından seçilir ve cumhurbaşkanınca atanır.
1922'de İngiliz-İrlanda Antlaşması gereğince, Serbest İrlanda Devleti adıyla İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı bir dominyon olarak kuruldu.[10] 1937'de kabul edilen yeni anayasayla ülkenin ismi "İrlanda" olarak değiştirildi ve devlet başkanı makamı kurularak cumhuriyet idaresi benimsendi. Cumhuriyetin resmen ilanı ise 1948 İrlanda Cumhuriyeti Yasası ile gerçekleşti. 1955'te Birleşmiş Milletler'e, 1973'te Avrupa Birliği'nin öncülü olan Avrupa Toplulukları'na katıldı. 1980'lere kadar Kuzey İrlanda'yla resmi ilişki kurmayan İrlanda, 1985'ten itibaren Kuzey İrlanda Sorunu'nun çözümü için Kuzey İrlanda'yla iş birliği yaptı. 1998'de imzalanan Hayırlı Cuma Antlaşması uyarınca İrlanda hükûmeti ve Kuzey İrlanda Yönetimi'nin katılımıyla Kuzey/Güney Bakanlar Konseyi oluşturuldu.
Avrupa'nın finans merkezlerinden biri olan İrlanda, vergi politikası sebebiyle ülkeye yerleşmiş bazı uluslararası şirketler sayesinde[11][12][13][14] 2025 yılı itibarıyla kişi başına düşen GSYİH sıralamasında SAGP bazında 3. ve nominal bazda 3.'dür.[3]
Bu verinin İrlanda ekonomisini yansıttığını söylemek güçtür,[15][16] bu yüzden İrlanda Merkez Bankası 2017'den itibaren değiştirilmiş gayri safi milli gelir (GSMG*) uygulamasına geçmiştir. Avrupa Toplulukları'na katılmasının ardından hükûmet liberal ekonomik politikalar izlemiş, sonuçta 1995-2007 yılları arasında rekor büyüme sağlanmıştır. 2008 ekonomik kriziyle sonlanan bu dönem İrlanda'nın Kelt Kaplanı olarak adlandırılmasına neden olmuştur.[17]
İrlanda gelişmiş bir ülke olarak değerlendirilir: Sağlık hizmetleri, ekonomik özgürlük ve basın özgürlüğü alanlarında üst sıralardadır.[18] Avrupa Konseyi ve OECD'nin kurucu üyesidir. Ülke II. Dünya Savaşı'nın hemen öncesinde aldığı tarafsızlık kararı sebebiyle NATO'ya katılmamıştır,[19] ancak Barış İçin Ortaklık ve AB üyelerinin bazılarının katıldığı Kalıcı Yapılandırılmış İşbirliği Savunma Antlaşması (PESCO) üyesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]1916 Nisan'ındaki Paskalya Ayaklanması'nın ardından gelen baskı döneminde, İrlandalı gönüllüler IRA (Irish Republician Army, İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu) çatısı altında örgütlenerek Britanyalılar'a karşı bir gerilla savaşına giriştiler. İngiliz başbakanı David Lloyd George biri Kuzey İrlanda, diğeri Güney İrlanda için olmak üzere iki parlamento kurarak kontrolü elinde tutmaya çalıştı. Gerçekten, protestan Kuzey İrlanda'da (Ulster) parlamento toplandı. Ancak katolik Güney İrlanda, İngilizlere ödün vermeyi reddetti. Bunun üzerine İngiliz başbakanı Lloyd George İrlandalı yurtseverler ile görüşme masasında barış yaptı.
Antlaşma sonucunda Güney İrlanda uygulamada Serbest İrlanda Devleti adıyla bağımsızlığını kazandı (6 Aralık 1921 tarihli, İngiliz-İrlanda Antlaşması). Kuzey İrlanda ise Birleşik Krallık'a bağlı kaldı. Antlaşma sırasında statüsü, İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı bir dominyon olarak geçen İrlanda antlaşmanın yürürlük tarihinden 1 yıl sonra (6 Aralık 1922) tam bağımsızlığa kavuşmuş ve yüzyıllar süren işgalden sonra İngiliz güçleri İrlanda'nın büyük bir kısmından çekilmiştir.
Fakat IRA'nın aşırı kanadı, Eamon de Valera'nın öncülüğünde, İrlanda'nın bir bölümünü bağımsız, bir bölümünü de yeniden İngiltere'ye bağlı kılan anlaşmayı kabul etmedi. Bunu, bu anlaşmayı destekleyenlerin ve anlaşmaya karşı olanların savaştıkları bir iç savaş izledi. Sonunda IRA, İrlanda'nın bölünmesine razı oldu. 1925'te gerçekleşen Bağımsız İrlanda ile Kuzey İrlanda arasındaki sınır belirleme görüşmelerinden sonuç çıkmadı.
De Valera'nın Fianna Fáil partisi, 1927'de başbakan William Cosgrave'in hükûmetine katıldı. 1932'de De Valera başbakan oldu ve Birleşik Krallık karşıtı birtakım ekonomik önlemler aldı. II. Dünya Savaşı'nda İrlanda tarafsız kaldı. 1948'de De Valera seçimleri kaybetti ve 1949'da İrlanda Cumhuriyeti ilan edildi. 1951'de De Valera yeniden başbakan, 1959'da ise cumhurbaşkanı oldu. 1972'de bir referandum ile Roma Katolik Kilisesi'nin devlet üzerindeki etkisi ortadan kaldırıldı. 1973'te protestan Erskine Childers cumhurbaşkanı oldu. Onu Cearbhall Ó Dálaigh (1974-1976), Patrick Hillary (1976-1990), Mary Robinson (1990-1997) izledi.
Siyaset
[değiştir | kaynağı değiştir]İrlanda Cumhuriyeti, egemen, bağımsız ve demokratik bir devlettir. Parlamento, başkan ve iki meclisten meydana gelir. Bunlar Temsilciler Meclisi ve Senatodur. Cumhurbaşkanı 7 yıl süreyle 18 yaşından büyük seçmenler tarafından seçilir. Senato 60 üyeli olup, 11 üyesi başbakan tarafından tayin edilir. Meclis ise 166 üyelidir. Mahallî idâre için ülke 27 bölge konseyine ve 4 ilçe konseyine ayrılmıştır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]
İrlanda'nın orta bölümü, doğuda Dublin’den batıda Galway'e kadar uzanan bir düzlüktür. Bu düzlük otlaklardan ve ormanlardan meydana gelir ve Büyük Allen bataklığı da bu ovadadır. Ovanın çevresinde 900 metreyi geçmeyen dağlar vardır. Başlıca sıradağlar arasında Wicklow Dağları yer alır. 926 m yüksekliğindeki Lugnaquilla bu dağların en yüksek yeridir. Güneybatıda Kerry Dağlarında Macgillycudys Reeks Dağı (1040) Carrantuohill de zirveyi meydana getirir. Burası İrlanda'nın en yüksek dağıdır. Connemare Dağları, Mayo Dağları ve kuzeybatıdaki Donegal Dağları başlıca sıradağlarıdır.
Bataklıklar ülkenin 1/6'ini kaplar. Bunlar genellikle Shannon Irmağının batısında yer alır. Britanya Adalarının en uzun ırmağı olan Shannon 385 km uzunluğundadır. Ülkenin diğer önemli ırmağı Liffey'dir. Önemli gölleri arasında yine İngiliz adalarının en büyük gölü olan Logh Neagh bulunur. Ayrıca göller bölgesinde Ree, Derg ve Killarney de önemli göller arasındadır.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]İrlanda ılıman bir deniz iklimine sahiptir. Temmuz ayında elde edilen sıcaklıklar güneyde 16° ile kuzeyde 14° arasında değişir. Kışlar nispeten sıcak geçer ve sıcaklık Ocak ayında 4° ile 7° arasında değişir. Ülkeye hakim olan Atlas Okyanusu'ndan gelen nemli rüzgarlar ülkenin yıl boyunca yağış almasına neden olur. Ülkenin yaklaşık yüzde sekseni yılda ortalama 762 ile 1270 mm arasında yağış alır. Yağışlar nedeniyle ülke oldukça ıslaktır. Çoğu günler sis tabakasıyla kaplıdır.
Bitki örtüsü ve hayvanlar: İrlanda topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayır ve meralardan meydana gelmektedir. Orman yok denecek kadar azdır. En çok rastlanan ağaçlar meşe, dişbudak ve akağaçtır. İrlanda tamamıyla bir kır ülkesidir.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]İrlanda ekonomisi tarıma ve endüstriye aynı derecede bağlıdır. Refah seviyesi yüksek olup dünya devletleri arasında ilk on arasındadır. Ayrıca ülke düşük vergi oranları nedeniyle Google, Facebook, Apple ve Twitter gibi teknoloji şirketleri tarafından Avrupa üssü olarak kullanılmaktadır.[20]
Ovalardaki toprakları genellikle verimlidir. Tarımda yulaf ve patates yetiştiriciliği başta gelmektedir. Çalışan nüfusun üçte biri tarımla uğraşmaktadır. Diğer yetiştirdiği ürünler buğday, arpa ve şeker pancarıdır..
Topraklarının yaklaşık üçte ikisi çayırlık ve meralardan meydana geldiği için hayvancılık çok gelişmiştir. Yılın on ayında hayvanlar otlaklarda otlayabilir. Sığır yetiştiriciliği hayvancılıkta başta gelir. Dağlık bölgelerde ve cılız otlaklarda koyun yetiştiriciliği yapılır. Koşum hayvanı olarak at beslenir. Dört tarafı denizlerle çevrili olmasına rağmen İrlanda'da balıkçılık çok gelişmemiştir. 1977'de Balıkçılık Bakanlığının kurulmasıyla bir sanâyi hâlini almıştır.
Ülkede çalışanların yaklaşık üçte biri imalat, madencilik ve inşaat sektörlerinde istihdam olmaktadır. Ağır sanayi ise gelişmemiştir. İmalat sanayinin büyük bölümü ise Dublin'de toplanmıştır. Başlıca endüstri, gıda, yapı malzemeleri, dokuma, giyim, kimya, metalurji, elektrik malzemeleri ve tütün sektörleridir. İrlanda, sanayideki kömür ve petrolden doğan enerji açığını hidrolik santrallerle kapatmaya çalışmaktadır. Yabancı sermâye sanâyinin gelişmesini de teşvik etmektedir. Halihazırda petrol ve yeraltı gazı çıkarılmamak ile birlikte bu yöndeki araştırmalar devam etmektedir.
Besin ürünleri ihrâcâtın yarısından fazlasını meydana getirir. Sığır eti ihrâcât toplamının dörtte birini teşkil eder. Canlı hayvan satışı da ihrâcatta önemli yer tutar. Diğer ihraç ürünleri kimyasal maddeler, makineler, süt ürünleri, yumurta ve dokuma malzemeleridir. İhrâcatın onda dokuzunu İngiltere ile yapmaktadır. İrlanda dışarıdan ağır makine, nakliyat malzemeleri, petrol ve petrol ürünleri, tahıl ve hammaddeler satın alır. İthâlatın yarısını İngiltere'den sağlar. İrlanda 1973 yılında AET'ye katılmıştır.
İrlanda'nın maden kaynakları sınırlıdır. Adanın muhtelif yerlerine dağılmış durumda küçük bakır, gümüş, kurşun, çinko, altın ve demir yatakları vardır. Az miktarda taş kömürü bulunur. Adanın geleneksel yakıtı peat denilen yarı karbonlaşmış nebati toprak örtüsüdür.
Altyapı
[değiştir | kaynağı değiştir]İrlanda'nın toplam kara yolu uzunluğu 9722 km'dir. Demir yollarının uzunluğu ise 1988 km'dir. Hava ulaşımı, İrlanda Hava Yolları ile sağlanır. Ada olduğu için birçok limanı vardır. İrlanda'nın 100 gross tonluk 80 büyük gemisi bulunmaktadır.
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]
İrlanda'nın nüfûsu 4.757.976'dır.[21] Kilometre kareye 53 kişi düşer. Nüfus yoğunluğu doğu ve kuzeyde yüksek, batıda ise düşüktür. Nüfus artışı % 0,5'tir. Nüfus azlığına göçler sebep olmaktadır. Göçlere özellikle kadınlar katılmaktadır.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Devletin İrlandaca (Gaeilge) ve İngilizce olmak üzere iki resmî dili vardır. İngilizceyi toplumun %99'u konuşurken,[22] halkın %36'sı İrlandaca konuşabildiğini belirtmiştir. Buna rağmen günlük dil olarak İrlandaca Gaeltacht adı verilen ülkenin batı kıyılarındakı bazı bölgelerde yoğunlaşmıştır ve genel halkın sadece %1,8'i İrlandacayı günlük bir şekilde kullanmaktadır.[23] Göçmenler dolayısı ile İngilizceden sonra en çok kullanılan konuşma dili Lehçe olmakta, İrlandaca 3. sırada kalmaktadır.[23] İrlanda dili bütün okullarda zorunludur.[kaynak belirtilmeli]
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]İrlanda Halkı 2022 nüfus sayımına göre %75'i Hristiyan (% 70'i Katolik,% 4'ü Protestan, %1 Diğer), %2 Müslüman %1 Diğer, %15 Dinsiz'dir %7 Cevap vermemiştir.[24][25]
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]6-14 yaş arasında öğrenim mecburî olup ücretsizdir. Ülkede 3.415 ilkokul vardır. Orta öğretim kurumları özel olup, çoğunlukla dinsel kurumlar tarafından yönetilir. Devlet tarafından yardım görür. Yükseköğrenim 1908 yılında kurulan Millî İrlanda Üniversitesi ile Dublin Üniversitesi tarafından sağlanır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Population Usually Resident and Present in the State". CSO.ie. Central Statistics Office. 30 Mayıs 2023. 31 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
- ^ "Remote work up, Catholic numbers down in Census data". rte.ie. 30 May 2023. 30 May 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e "World Economic Outlook Database, April 2025" (İngilizce). 12 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "IMF" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 8 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 September 2023.
- ^ "Human Development Report 2025" (PDF). United Nations Development Programme. 6 May 2025. 6 May 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 May 2025.
- ^ İrlanda hükûmeti (1937). "Madde 4". İrlanda Anayasası. Dublin. 16 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
The name of the State is Éire, or, in the English language, Ireland. [Devletlerin ismi Éire veya İngilizce'de Irelanddır.]
- ^ İrlanda Hükûmeti (1948). "Article 2". İrlanda Cumhuriyeti Anayasası, 1948. Dublin: İrlanda Hükûmeti. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
It is hereby declared that the description of the State shall be the Republic of Ireland.
- ^ "Population and Migration Estimates, April 2018" 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Central Statistics Office, released 28 August 2018
- ^ L. Prakke; C. A. J. M. Kortmann; J. C. E. van den Brandhof (2004), Constitutional Law of 15 EU Member States, Deventer: Kluwer, s. 429, ISBN 9013012558,
Since 1937 Ireland has been a parliamentary republic, in which ministers appointed by the president depend on the confidence of parliament
- ^ David Reynolds, Charles Teddlie, Sam Stringfield ve Bert Creemers (2003). World class schools: international perspectives on school effectiveness. Londra.
- ^ "'Leprechaun Economics' Earn Ireland Ridicule, $443 Million Bill". 13 Temmuz 2016. 14 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.bloomberg.com vasıtasıyla.
- ^ Gabriel Zucman; Thomas Torslov; Ludvig Wier (June 2018). "The Missing Profits of Nations". National Bureau of Economic Research. s. 31. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Appendix Table 2: Tax Havens
- ^ "Ireland is the world's biggest corporate 'tax haven', say academics". Irish Times. 13 Haziran 2018. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021.
New Gabriel Zucman study claims State shelters more multinational profits than the entire Caribbean
- ^ "Financial Stability Board 2017 Report: The largest shadow banking centres". Irish Independent. 6 Mart 2018. 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gni2isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gni1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Nicoll, Ruaridh (16 Mayıs 2009). "Ireland: As the Celtic Tiger roars its last". The Guardian. Londra. 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
- ^ "Human Development Report 2019" (PDF). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. s. 300. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019.
- ^ "NATO – Member countries". NATO. NATO. 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ "Youtube Türkiye'de reklam almaya başlıyor". samanyoluhaber. 4 Mayıs 2013. 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.
- ^ "Census of Population 2016 - Preliminary Results". 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2017.
- ^ "SPECIAL EUROBAROMETER 386 Europeans and their Languages" (PDF). Ec.europa.eu. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Irish is third most used language – Census". rte.ie. 29 Mart 2012. 30 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2017.
- ^ "www.thejournal.ie". 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Remote work up, Catholic numbers down in Census data". 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
 | ||
| Üyeler |
|  |
|---|---|---|
Trafik Akışının Sol Olduğu Ülkeler | ||
|---|---|---|
| Avrupa |  | |
| Amerika | ||
| Asya | ||
| Afrika | ||
| Okyanusya | ||
Bağımlı ülkeler italik yazılmıştır. 1Tamamı Asya'da olmasına rağmen kültürel özellikleri Avrupa'ya benzediğinden Avrupa Birliği'ne üyedir. 2Avrupa Birliği'ne üye. 3Sınırlı tanınmış olan devlet. | ||
| Otorite kontrolü |
|
|---|
