Kozalaklı ağaç

Kozalaklı ağaç
Büyük, kozalaklı Göknar ormanı (Abies alba), Vosges, Doğu Fransa
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae Şube: Tracheophyta Sınıf: Pinopsida
Altsınıflar, takımlar ve aileler
Cupressidae Araucariales Araucariaceae Podocarpaceae Cupressales Sciadopityaceae Cupressaceae Taxaceae Pinidae Pinales Pinaceae Cheirolepidiaceae † Arctopityaceae † Gnetidae? Gnetaceae Welwitschiaceae Ephedraceae Palissyales † Voltziales † Cordaitales †
Sinonimler
Coniferophyta Coniferae Pinophytina

Kozalaklı ağaçlar, açık tohumluların alt kümesi olan bir tohumlu bitkiler grubudur. Genelde yaprak dökmeyen ve düzenli dallanma deseni gösteren ağaçlardır; erkek ve dişi kozalaklar ile genelde aynı ağaç bünyesinde üreme gerçekletirirler. Rüzgarla tozlanma yaparlar dolayısıyla tohumlar rüzgar tarafından dağıtılır. Bilimsel çerçevede, Coniferae olarak da bilinen Pinophyta şubesini oluştururlar. Günümüzde Hala varlığı devam eden, Gnetofitler (ing:Gnetophytes) harici tüm kozalaklı ağaçlar çok yıllık, ikincil büyüme özelliğine sahip odunsu bitkilerdir. Günümüzde hala mevcut 600 adet türü bulunmaktadır.

Kozalaklı Ağaçlar, fosil kayıtlarında ilk defa 300 milyon yıl önce Karbonifer dönemde ortaya çıkmışlardır. Mezozoyik dönemde baskın kara bitkisi olurlar. Bu durum çiçekli bitkilerin Kretase dönemde pek çok ekosistemde baskın hale gelmesine kadar devam eder. Günümüzdeki pek çok kozalaklı ağaç, milyonlarca yıl önceki yayılım alanlarının çok küçük bir kesiminde hayatta kalabilmiş relikt bitki türleri olarak kabul edilir. Bu tür ağaçlar arasındaki Wollemia Avustralya'nın çok küçük bir kesiminde varlığını devam ettirmektedir. Ayrıca Su ladini ağacı Kretase döneminden kalan fosil kayıtlarıyla eşleşmekte olup, Çin'deki çok küçük bir alanda bulabilmektedir.

Toplam tür sayısı göreli küçük olmasına rağmen, kozalaklı ağaçlar ekolojik olarak önemlidirler. Kuzey yarımküre'deki Tayga kuşaklarının baskın türüdürler. Kuzey kozalaklı ağaçları, kışı sağ atlatabilmek için pek çok adaptasyona sahiptirler. Bu adaptasyonlar arasında; kar birikimini önlemek için koni şekline sahip olmaları, buz basıncına dayanabilmek için kuvvetli trakeidler ve iğne yapraklarda su kaybını en az indirmek için mumsu kaplama bulunmaktadır. Birkaç mantar türü kozalaklı ağaçlarla ektomikorizal ilişkiler kurarlar. Başka bazı mantar türleri ise iğne yaprak döktüren (ing:needle cast) hastalıklara sebep olurlar. Bu özellikle genç ağaçlar için çok zararlıdır. Kozalaklı ağaçlar, odun-oyan teke böceği ve ağaç kabuğunun altına galeriler oyan ağaç-kabuğu böceği gibi zararlı böceklerden etkilenirler. Kozalaklı ağaçlar ahşap ve kağıt üretimi açısından büyük ekonomik değere sahiptirler.

Kozalaklı ağaçların evrimi

Fosil kayıtları

Fosil kayıtlarındaki en eski kozalaklılara, geç Karbonifer devrinde, yaklaşık 300 milyon yıl öncesinin fosilleri arasında rastlanmaktadır. Kozalaklıların, Cordaitales adlı, üreme organları kozalaklılarınkine benzerlik gösteren, bir grup nesli tükenmiş Karbonifer-Permiyen devri ağaçlarıyla ve tırmanan bitkileriyle yakından akraba olduğu düşünülmektedir. En ilkel kozalıklılar, eskiden küçük ağaçlar olan, parafiletik (birden fazla atadan köken almış) "walchia kozalaklıları" topluluğuna aittir. O zamanlar muhtemelen yüksek ve kuru dağlık bölgelerde ilk ortaya çıkmış olmalılar. Kozalakların yetiştiği alanlar, erken Permiyen devrinde, artan kuraklık sebebiyle daha alçak bölgelere yayılmıştır. Walchia Kozalaklarının yerini yavaş yavaş daha gelişmiş bir tür olan ve "geçiş" kozalaklıları da denen Voltziales kozaklıları almıştır. Kozalaklılar genel olarak Permiyen-Triyas yok oluşundan etkilenmemiş ve Mezozoyik devrinin dominant kara bitkisi olmuşlardır. Modern kozalaklı grupları, Permiyen devrinden Jurasik devrinin sonuna kadar, Voltziales bitkileri içinden ortaya çıkmıştır. Kozalaklıların çeşitliliğinde ve toplam sayılarında, Geç Kretase devrinde, çiçekli bitkilerin muazzam hız ve çeşitlilikteki adaptif yayılımına denk gelen bir zaman aralığında, dikkate değer bir azalma gerçekleşmiştir.

• 
  Voltziales: Walchia laxifolia yaprak ve dalları, Geç Permiyen, Almanya
• 
  Araucaria kozalağı, Jurassic, Arjantin
• 
  Elatides yaprak ve dalları, Geç Kretase, Kuzey Amerika
• 
  Kozalaklı ağacın gövdesi ve kökleri, Erken Miyosen, Lesbos adası, Yunanistan

Relikt türler

Günümüzde yaşamaya devam eden (ing: extant) bazı kozalaklılara relikt bitki statüsü verilmiştir. Bu statüdeki kozaklı türleri, milyonlarca yıl önce çok yaygın bir şekilde geniş alanlara dağılmışlarken, günümüzde sadece az sayıda ya da küçük alanlarda hayatta kalabilmişlerdir. Bu türlerin bir örneği olan Wollemia nobilis, 1994 yılında Avustralya'nın çok dar ve aşırı sarp kenarlı kumtaşı kanyonlarından birinde keşfedilmiştir. 60'tan az sayıdaki, temel olarak hiç bir genetik değişkenliğe sahip olmayan yetişkin ağaçlardan oluşan bu vahşi ağaç popülasyonu, bu türün binlerce yıl önce genetik bir darboğazla karşılaştığının kanıtıdır Günümüzde hala yaşayan gnetofitler (Latince: Gnetophyta, Gnetidae veya Gnetales) üç adet relikt tür ailesinden oluşmaktadır: Efedra, Gnetum, ve Welwitschia. Bu gruptaki türlere ait olduğu kesinleşen bazı fosiller geç Jurasik devrine, bu türlerin birçoğunun fosilleri de Kretase devrine tarihlenmiştir. Angiospermae olarak da bilinen çiçekli bitkilerin Kretase devrinde çeşitlenerek pek çok karasal ekosisteminde baskın tür olmaya başlamasından sonra, Kozalaklılar genel olarak belirgin bir şekilde sayıca ve yayıldıkları alanlar olarak azalmaya başlamışlardır. Pek çok kozalaklı türünün soyu tükenmiş, o dönemde 80 adet tür ailesinden geriye, her bir tür ailesinin günümüzde hala yaşayan bir türü kalmış 30 adet tür ailesi ile her bir tür ailesinin günümüzde hala yaşayan 2 ya da 3 türü kalmış 11 adet tür ailesi kalmıştır. Popülerleşmiş bir deyim olan "yaşayan fosiller", Hollandalı botanikçi Aljos Farjon'e göre, günümüze kadar hayatta kalmış bu bir kaç türün çoğunu yerinde bir şekilde tanımlamaktadır. Metasequoia glyptostroboides (Su ladini), geç Kretase ve Miyosen çağına tarihlenen fosillerden bilinmekte olup, Çin'deki relikt ağaçların bulunduğu küçük bir alanda hala hayatta olan ağaç türüne ait bir ağaçtır.

• 
  Wollemia, Avustralya'daki küçük bir bölgeden bulunan bir relikt bitkidir.
• 
  Welwitschia mirabilis, diğer kozalaklılara hiç benzemeyen, hepsi relikt olan türlerden oluşan gnetofitlerden biridir.
• 
  Metasequoia glyptostroboides (Su ladini) Çin'deki küçük bir bölgede hayatta kalmıştır ve geç Kretase devrinden gelen, yaşayan bir fosil olarak bilinir.

Harici filogeni

Kladogram grubun harici filogenisini özetlemektedir. Kozalaklılar gymnosperm (açık tohumlular) olarak adlandırılır ve ginkgolar ile cycadlar alt gruplarını içeren klad ile kardeş daldadır.

Gymnosperms	Ginkgoidae     Cycadidae       Kozalaklılar

Dahili filogeni

Gnetofitler, farklı görünüşlerine rağmen, uzun zamandır kozalaklılar grubunun dışında kabul edilmektedir, ancak filogenomik analizlere göre aslında kozalaklı kladına aittirler ve çam ailesi kladına kardeş daldadır ('gnepine' hipotezi). Eğer bu doğruysa, genofitler bir zamanlar kozalaklıların ayırt edici özelliklerine sahip olduğu ancak daha sonra bir şekilde bu özellikleri kaybettiği ortaya çıkmaktadır. Kladogram kozalaklıların dahili filogenisini özetlemektedir:

Pinophyta	Pinaceae çam ailesi Gnetophyta (3 relikt tür ailesi)       Araucariaceae maymun yapboz ailesi Podocarpaceae podocarplar     Sciadopityaceae şemsiye çamlar   Cupressaceae selvi ailesi   Cephalotaxaceae erik porsuğu ailesi Taxaceae porsuk ağacı ailesi
(Coniferae)

Taksonomi

Türkçedeki Kozalak kelimesi; Farsça kökenli Koza, içinde tohum veya krizalit bulunan korunak, ile küçük ürün ve mahlukat adları türetmede kullanılan -alak eki ile oluşturulmuştur. Kelimenin İngilizce karşılığı olan conifer kelimesi ise, Koni-taşıyan anlamında olup; Latince: laconus (tr: koni, en: cone) ve Latince: ferre (tr: taşımak/içermek, en: to bear) türetilmiştir. 1999 yılında, botanikçi Aljos Farjon yazılarında, Coniferae grubunu 20. yüzyılın başlarına kadar, Rosaceae familyası gibi, "doğal bir aile" olarak kabul ederken, kozalaklıların veya gymnospermlerin doğal gruplar kladlar) kurabileceği konusuna şüpheyle yaklaşıyordu. 2016 yılında, Kozalaklılar (Gnetofitler hariç) altı aile, 65–70 genera ve 600 üzerinde hala hayatta olan tür ile (y. 2002). Yoruma bağlı olarak, Cephalotaxaceae familyası Taxaceae bünyesinde sayılabilir de sayılayabilir de. Ancak, bazı yazarlar Phyllocladaceae cinsinin Podocarpaceae ailesinden ayrı olduğunu kabul ederler. Taxodiaceae ise burada Cupressaceae ailesi içerisinde sayılmıştır.

Ayrıca bakınız

• Türkiye florasındaki coniferae taksonları listesi