İbadilik

İbadiyye^[1]^[2] (Abadiyye), Sıffin Savaşı sonrasında Hakem Olayı neticesinde Ali el-Mûrtezâ'nın ordusundan ayrılarak oluşan ve Muhakkime^[3] olarak adlandırılan grubun içerisinde Hariciler ile birlikte yer alan fırkadır. Raşidî'ye göre halkı devlete karşı isyâna teşvik eden başta Ezârika olmak üzere Muhakkime'nin Sufriyye, Necedât ve Beyhesiyye gibi diğer fırkaları Emevîler tarafından Havâric olarak adlandırılmışlardır. Ilımlı bir yol izleyen ve silâhlı mücadeleyi yöntem olarak benimsemeyen İbâzîyye bu tanımlamanın dışındadır.^[4] Nitekim, 9 Kasım 2004 tarihinde tüm İslâm ülkelerinin dinî önderlerinin onayı ile yayınlanan Amman Bildirgesi ile İbâzîyye, resmen yasal bir fıkhî mezhep olarak tanınmıştır.

Tarihçe

Hariciyye mezhebinin diğer kolları kitlesel varlıklarını günümüze kadar sürdürememiş, yok olmuşken, İbadiyye varlığını sürdürebilmiştir. Bu sebeple bugün kitlesel anlamda varlığını koruyan ve Haricîler ile birlikte Muhakkime'yi oluşturan tek koldur.

Hariciyye mezhebi günah işleyen Müminin katlinin helal olacağı gibi fikirleri barındırdığından dolayı genel anlamda aşırı bir mezhep olarak nitelenir. Buna rağmen İbadilik Hariciyye mezhebi ile kıyasandığında Muhakkime'nin içerisindeki en ılıman koldur. Bugün özellikle Umman'da varlığını sürdürmektedir.

İbâzîye ile Hâricîler arasındaki farklar

Oluşumlarının başlangıcında Hâricîler ile birlikte Muhakkime çatısı altında beraber olan İbâzîler ile Hâricîliğin diğer kolları arasında derin siyâsî ve dinî farklılıklar bulunmaktadır.^[5] Tâbi‘ûn ve Tâbi et-Tâbi‘ûn devirlerinde ortaya çıkan bu farklılık nedeniyle İbâzîler kendilerinin Havâric'e mensup olabilecekleri ihtimâlini asla kabul etmezler. İbâzîler'in inancına göre kendilerinin Hâricîler'in bir kolu gibi gösterilmeleri İbâzîye tarihi ve fıkhının yeterince bilinmemesinden kaynaklanmaktadır.^[6] İbâzî yazarların görüşlerine göre Havâric, Tâbi‘ûn ve Tâbi et-Tâbi‘ûn devirlerinde ortaya çıkmıştır. İmâmları Nâfi bin el-Ezrak, Necdât ibn-i Amîr el-Hanefî ve Abdullah bin Seffâr es-Saadî et-Tamimî'dir. Bu fırkaların Hâricîler olarak adlandırılmaları siyâsî değil dinî nedenlerden kaynaklanmaktadır. Sünni mezhep düşünürlerine göre büyük günah işleyene şirk isnat etmeleri, kendileri gibi düşünmeyen diğer Müslümanların mallarını ve canlarını helâl görmeleri gibi nedenlerden dolayı onlar Hâkk'ın yolundan sapmışlardır. İşte bu sebeplerden dolayıdır ki, Havâric kelimesi Hakem Olayı'nın hemen akabinde Ali el-Mûrtezâ'nın saflarından ayrılanların tamamını tanımlamak maksadıyla kullanılamaz. Havâric kavramı ancak Kur'an-ı Kerîm'deki âyetleri yanlış yorumlayarak bazı hükümleri inkâr eden ve İslâm dinînden çıkanları tanımlar.^[7]

İbadi nüfusu

İbadiyye adını 7. yüzyıl sonunda yaşamış Abdullah bin İbâz'dan alır. Muhakkime'nin bu kolu 7. yüzyılda Kuzey Afrika'da yayıldı. Tiaret'te bir sülale kurdular. 10. yüzyılda M'Zab'a yerleştiler. İbadiler'in büyük çoğunluğu Umman Sultanlığı'nda yaşarlar. Ayrıca Tunus'un Cerbe adası, Tanzanya ve Zengibar da belirli bir İbadi nüfus barındırmaktadır.^[8]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ http://www.academia.edu/4096153/Historical_Memory_and_Imagined_Communities_Modern_Ibadi_Writings_on_Kharijism Historical Memory and Imagined Communities: Modern Ibāḍī Writingson Khārijism* Valerie J. Hoffman стр. 194—197
^ http://ru.scribd.com/doc/18524549/Acknowlegements-General-Notes 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Al-IBADHIYA CHAPTER I стр.18-46 THE FOUNDATION OF THE IBADHIAH, AND THE IBADHI VIEWS ON THE KHARIJITE, Ennami Amr Khalifa
^ http://baseera.net/uploads/alkhawarig.pdf 22 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Al-Khawarij wal-Haqiqa Al-Gha’eba (Kharijites and the Absent Truth), Sheikh Nasser Suleiman Al-Sabi’ei
^ Raşidî, Nazârât, sayfa 14.
^ Talibî, Arau‘l-Havâric, cilt I, sayfa 155.
^ Kâşif, Uman, 35.
^ Muammer, el-İbâzîyye fî Mevkibi‘t-Tarih, sayfa 33-35.
^ "Middle East OMAN". CIA The World Factbook. 21 Aralık 2021. 13 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.

İslam ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] ttp://www.academia.edu/4096153/Historical_Memory_and_Imagined_Communities_Modern_Ibadi_Writings_on_Kharijism Historical Memory and Imagined Communities: Modern Ibāḍī Writingson Khārijism* Valerie J. Hoffman стр. 194—197

[2] ttp://ru.scribd.com/doc/18524549/Acknowlegements-General-Notes 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Al-IBADHIYA CHAPTER I стр.18-46 THE FOUNDATION OF THE IBADHIAH, AND THE IBADHI VIEWS ON THE KHARIJITE, Ennami Amr Khalifa

[3] ttp://baseera.net/uploads/alkhawarig.pdf 22 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Al-Khawarij wal-Haqiqa Al-Gha’eba (Kharijites and the Absent Truth), Sheikh Nasser Suleiman Al-Sabi’ei

[4] Raşidî, Nazârât, sayfa 14.

[5] Talibî, Arau‘l-Havâric, cilt I, sayfa 155.

[6] Kâşif, Uman, 35.

[7] Muammer, el-İbâzîyye fî Mevkibi‘t-Tarih, sayfa 33-35.

[CIATONGA-8] "Middle East OMAN". CIA The World Factbook. 21 Aralık 2021. 13 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Hâricîler
İslam'da siyasi mezhepler	Acrâdiler Beyhesiyye Ezarika İbadilik Meymuniye Muhakkime Necedat Sa'labîler Sufriler Yezîdiyye
Önemli kişiler	Abdullah bin İbâz Abdû'l-Kerîm ibn-i Acrâd İbn-i Mülcem Câbir bin Zeyd Beyhesiyye Ebû Yezîd Makhlâd Keydâd en-Nukkarî Nâfi bin el-Ezrak Necedat Sa'labî ibn-i Amîra
Hanedanlıklar	Rüstemîler (777 — 909) Bânu Midrar (772 — 967) Bânu İfran (790 — 1066) Zanzibar Sultanlığı (1856 — 1964) Umman (1774 — )

Fıkıh
Makale serilerinden

Kavramlar Şeriat • Ehl-i Re'y • İçtihad • Fetva
Fıkhî mezhepler Sünnîler'in Dört fıkhî mezhebi: • Hanefî (İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe) • Malikî (Mâlik bin Enes) • Şafi (Şafii) • Hanbelî (Ahmed bin Hanbel) Diğer Sünnilik fıkıh mezhepleri: • Zâhirî (Davud el İsbehani ve İbn Hazm) • Selefî (Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye) Vahhâbîler (İbn-i Abd’ûl-Vahhâb) Şiîliğin İmamiye fıkhından Üç mezhep: • Zeyd’îyye (Zeyd bin Ali bin Zeynelâbidîn) • İsmâ‘îl’îyye/Yedicilik (Nizârî ve Mustâ‘lî) • İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) (Câferî ve Alevî) Bâtınîlik: • Dûrz’îyye • Nusayr’îyye • Ahmed’îyye Hariciler: • İbadiyye
Kaynaklar Aslî deliller Kur'an Sünnet İcma Kıyas Fer'î deliller Mesâlih-i mürsele İstihsân İstishâb Zerâyi Örf, Âdet ve Teâmül Sahâbî kavli Geçmiş Şeriatlar
Dinî Vazifeler Emr Farz Vâcip Sünnet Müstehap Mübah Nehy Mekruh Müfsid Haram
İktîsat Zekât Cizye Sadaka Vakıf Beyt-ül mal Ribâ Murabaha Tekâfül Sukuk
Sıfatlar Halife Ulema Müftü Kadı Fakih Muhaddis Molla İmam Şeyh Mevlana Ayetullah
Siyaset İslami liderlik Hilâfet İmamet Vakıf Beyt-ül mal Velâyet-i Fakih Biat Zimmi
Siyâsî mezhepler İslâm'da Siyâsî ekôller • Şîʿa-i Muhlîsîn: Sünnîler ve Zeydîler • Sünnilik (Sünnilik) • Hanefîlik • Malikîlik • Şafiîlik • Zâhîrîler • İmâm Dâvud-u Zâhîrî • Ebû Muhammed İbn Hazm • Hanbelîlik • Selefilik • Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye • Ghulat Selef’îyyûn • Vahhabilik • Zeydîlik • Betr’îyye/Sâlih’îyye • Cerîr’îyye/Süleyman’îyye • Yemen Zeydiliki • Kâsım’îyye • Hadâv’îyye • Muhteria • Mutarrif’îyye • Alavîler • Hasan el-Utruş • Kâsım’îyye • Ghulat Zeydilik • Cârûd’îyye • Nâim’îyye • Ya'kûb’îyye • Haricîlik • Ezarikâ • Sufr’îyye • Necedât • Acrâd’îyye • İbâz’îyye • Ghulat Hariciler • Yezîd’îyye • Meymûn’îyye • Galiyye • Sebe’îyye (ʿAbd Allâh İbn-i Sebe) • Hattâbiyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî) • Bezîg’îyye • Hattâbiyye • Keysân’îyye • Muhtar es-Sekafi/Keysân’îyyet-ûl-Hullas • Hâşim’îyye • Harb’îyye • Muâv’îyye/Cennâh’îyye • Hâris’îyye • Beyân’îyye • Ravendiyye • Rizamiyye • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd • Berkûk’îyye • Havâl’îyye • Muhammira • El-Mukanna • Hurremiyye • Babekiyye • Babekiyye • Kızılbaş • Kûl’îyye • İshâk et-Türk’îyye • Riyâh’îyye • Kerbiyye • Bâtınîlik (İbn-i Meymûn) • Hallâc’îyye • Hulûl’îyye • Alevîler (Tasavvufî-Bâtınîlik) • Hulmân’îyye • Karmatîlik • Ebû Saʿid’îyye • Cennâb’îyye • Ghulat Ezoterizmyye (Bâtınîlik) • Hâkim’îyye (Dürzîlik) • Sabbah’îyye (Alamut Kalesi) • Şîʿa: İsmâ‘îl’îyye ve İsnâ‘aşer’îyye • İmamiye (Şiilik öğretisi)-i Seb’îyye (İsmaililik)/Yedicilik • Yediciler (Yediciler) • Mustâ‘lîler (Mustali fıkhı) • Mecîd’îyye/Hâfız’îyye • Tâyyîb’îyye (Tayyib Ebu'l-Kasım) • Davudî İsmailîlik • Süleymanî İsmaililik • Alavî Buhra • Kutbî Buhra • Nizârîler (Nizâr’îyye) • İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) • Câferîlik • Ahbâr’îyye • Usûl’îyye • Alevilik • Ghulat İmamet • Mûgır’îyye • Mansûr’îyye • Azâkıra • Albâ’îyeyye (Ulyâ’îyye) • Zemm’îyye • Ayn’îyye • Mim’îyye • Sîn’îyye • Muhammise • Şûray’îyye • Gurâb’îyye • Zübâb’îyye • Nusayrilik • Şemânîlik’den İslam’e bağlananlar • Babailik • Vefâ’îyye • Kızılbaş • Çepniler • Tahtacılar • Baba Rasûl (İlyâs’îyye) • Sarı Saltık Baba (Saltuk’îyye) • Behlül Baba • Aybek Baba • İshâk Baba (İshâk’îyye) • Burak Baba (Burak’îyyûn) • Lokman Baba (Yesevilik) • Haydar Baba (Haydarîlik) • Hacı Bektâş (Bektaşilik) • Balım Sultan (Dedebabalık) • Demir Baba (Âli’îyye) • Harabâti Baba (Harabât’îyye) • İslam’ten çıkan Dinler • Haşhaşiler • Ali İlâhîlik • Nusayrîlik • Dürzîlik • Hurûfîlik (Hurûfilik) • Nûktâvîlik (Noktacılık) • Dîn-i İlâhî • Şeyhîlik (Ahisâ’îyye) • Babilik (Ali Muhammed Şirazi) • Ezelî Bâbîler (Subh Ezel) • Bahâîlik (Bahâ’ûl-Lâh) • Ahmedîlik • İslam dışı dinler • Zerdüştlük • Zurvanizm • Mazdekçilik • Mani dini • Budizm • Sâbiîlik • Nebatiler • Luviler • Hitit mitolojisi • Yezdânizm • Yâresânîlik • Êzîdîlik • Işıkçılık Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.
g t d