Damar dokusu

Bir böğürtlen çalısındaki damar düzeni detayı.

Kereviz sapının iç kısmındaki, hem floem hem de ksilem içeren iletim demetleri.

Damar dokusu, damarlı bitkilerde bulunan birden fazla hücre tipinden oluşan karmaşık bir iletken dokudur. Damar dokusunun birincil bileşenleri ksilem ve floemdir. Bu iki doku, sıvı ve besinleri içinden taşır. Ayrıca, damar dokusu ile ilişkili iki de meristem vardır: vasküler kambiyum ve mantar kambiyum. Belirli bir bitki içindeki tüm damar dokuları, birlikte o bitkinin damar dokusu sistemini oluşturur.

Damar dokusundaki hücreler genellikle uzun ve incedir. Ksilem ve floem, bitki boyunca su, mineral ve besin maddelerinin iletiminde işlev gördüğünden, şekillerinin borulara benzer olması kaçınılmazdır. Floemin kendine özgü hücreleri, tıpkı bir borunun da bölümlerinde olabileceği gibi, uçtan uca bağlanır. Bitki büyüdükçe, yeni damar dokusu bitkinin büyüyen uçlarında farklılaşır. Yeni doku, mevcut damar dokusu ile uyumlu hale gelir ve bitki boyunca bağlantısını korur. Bitkilerdeki damar dokusu, iletim demeti adı verilen uzun, ayrı iplikçikler halinde düzenlenir. Bu demetler hem ksilem hem de floemin yanı sıra destekleyici ve koruyucu hücreleri de içerir. Saplarda ve köklerde, ksilem genellikle sapın iç kısmına daha yakın uzanırken, sapın dışına doğru da floem bulunur. Hatta bazı Asterales dikotlarının saplarında, ksilemin içine yerleştirilmiş floem de olabilir.

Ksilem ve floem arasında vasküler kambiyum adı verilen bir meristem bulunur. Bu doku ek ksilem ve floem olacak hücreleri birbirinden ayırır. Bu büyüme bitkinin uzunluğunu değil çevresini arttırır. Vasküler kambiyum yeni hücreler üretmeye devam ettiği sürece, bitki de daha fazla büyümeye devam eder. Ağaç ve odunsu yapı geliştiren diğer bitkilerde, vasküler kambiyum, odunsu büyüme üreten damar dokusunun genişlemesine izin verir. Bu büyüme sapın epidermisini parçaladığından, odunsu bitkilerde floem içinde gelişen bir mantar kambiyumu da bulunur. Mantar kambiyumu, bitkinin yüzeyini korumak ve su kaybını azaltmak için kalınlaşmış mantar hücrelerini oluşturur. Hem odun üretimi hem de mantar üretimi ikincil büyüme şeklidir.

Yapraklarda, iletim demetleri süngerimsi mezofil yapısının içinde bulunur. Ksilem yaprağın adaksiyal yüzeyine (genellikle üst tarafa) yönlendirilir iken floem ise yaprağın abaksiyal yüzeyine doğru yönlendirilir. Bu yüzden yaprak bitleri genellikle yaprakların üstünde değil alt kısımlarında bulunur, çünkü floem bitki tarafından üretilen şekerleri taşır ve alt yüzeye daha yakındır.