Organel
Organeller, ökaryotik hücrelerin içinde bulunan ve belirli işlevleri yerine getiren, çoğu zarla çevrili hücresel yapılardır. Hücre içinde özelleşmiş görevleri gerçekleştirmek üzere düzenlenmiş bu yapılar, hücrenin yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesini sağlar. Hücrenin bir organizma gibi düzenli çalışmasını, organellerin birbiriyle uyum içinde çalışması mümkün kılar.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Organeller, ilk olarak 19. yüzyılda ışık mikroskobu ile gözlemlenmiştir. Ancak detaylı yapı ve işlevleri, 20. yüzyılda geliştirilen elektron mikroskobu sayesinde anlaşılmıştır. Hücre çekirdeği ilk keşfedilen organellerdendir.
Genel özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Organeller, hücre zarının içine yerleşmiş yapılar olup çoğunlukla membran (zar) ile çevrilidir. Her biri belirli bir biyolojik işlevi yerine getirir: örneğin mitokondri enerji üretirken, ribozomlar protein sentezler. Zar yapıları, hücre içi bölmeler oluşturarak işlevlerin birbiriyle karışmasını önler.[1]
Ribozom hariç, organeller yalnızca ökaryot hücrelerde bulunur. Prokaryot hücrelerde zarlı organeller yoktur; genetik materyal doğrudan sitoplazmada bulunur.[2]
Zarsız organeller
[değiştir | kaynağı değiştir]Ribozom: Protein sentezinden sorumludur. Hem prokaryot hem de ökaryot hücrelerde bulunur. Zar içermez.
Tek zarlı organeller
[değiştir | kaynağı değiştir]1. Endoplazmik Retikulum (ER)
Granüllü (Kaba) ER: Üzerinde ribozom taşır, sentezlenen proteinleri işler.
Düz ER: Lipit sentezi, detoksifikasyon gibi görevlerde yer alır.
2. Golgi Aygıtı: Hücredeki protein ve lipitleri işleyip paketleyerek ilgili yerlere sevk eder. Hücrenin “postanesi” olarak nitelendirilir.
3. Lizozom: İçerdiği enzimlerle hücre içi sindirim yapar. Yaşlanmış organelleri ve yabancı maddeleri parçalar.
4. Peroksizom: Oksidatif enzimler içerir, zararlı maddeleri (örneğin hidrojen peroksit) etkisiz hale getirir.[3]
Çift zarlı organeller
[değiştir | kaynağı değiştir]1. Mitokondri: Hücrenin enerji üretim merkezidir. Besinleri parçalayarak ATP sentezler. Kendi DNA'sına sahiptir, bölünebilir. Endosimbiyoz kökenli olduğu kabul edilir.
2. Kloroplast: Sadece bitki ve bazı protist hücrelerinde bulunur. Fotosentez burada gerçekleşir. Klorofil pigmenti içerir. Tıpkı mitokondri gibi kendi DNA'sı vardır.
3. Çekirdek: Genetik materyali (DNA) içerir ve hücre faaliyetlerini yönetir. Çekirdek zarı ile çevrilidir. İçinde çekirdekçik (nukleolus) bulunur, burada ribozom alt birimleri üretilir.
Özellikle karmaşık yapıdaki ökaryotik hücrelerde birçok organel çeşidi bulunur. Organeller mikroskobun bulunuşundan sonra gözlemlenmeye ve tanımlanmaya başlanmıştır. Bazı hücrebilimcilerin savlarına göre birçok büyük organelin endosimbiyotik bakterilerden köklendiği öne sürülür.
- Mitokondri (çoğu ökaryotlarda)
- Plastitler (bitki ve alglerde)
Bu sava göre diğer organellerin de endosimbiyotik kökleri olduğu öne sürülür. Ancak bu sav bilim çevrelerinde genelde kabul görmemiş ve doğrulanmamıştır.
Temel ökaryotik organeller tablosu
[değiştir | kaynağı değiştir]| Organel | Görevi | Yapısı | Bulunduğu Yapılar | DNA, RNA |
|---|---|---|---|---|
| Kloroplast (plastit) | fotosentez | çift kat zarlı | bitkiler, öglenalar | var |
| Endoplazmik retikulum | madde taşıma | tek kat zarlı | bütün ökaryotlar | yok |
| Golgi aygıtı | madde depolama, paketleme, salgılama | tek kat zarlı | bütün ökaryotlar | yok |
| Mitokondri | enerji üretimi | çift kat zarlı | çoğu ökaryotlar | var |
| Koful | madde depolama ve homeostaz | tek kat zarlı | ökaryotlar | var |
| Ribozom | Protein Sentezi | zarsız | bütün canlılarda | sadece RNA |
| Sentrozom | hücrelerin bölünmesinde rol alır. | zarsız | hayvan hücreleri | yok |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Sitoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
