Eski Farsça
| Eski Farsça | |
|---|---|
| Bölge | Antik İran |
| Dönem | y. MÖ 300 yılında Orta Farsçaya evrildi. |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa dil ailesi
|
| Yazı sistemi | Çivi yazısı |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | peo |
| ISO 639-3 | peo |
Eski Farsça, Avestaca ile beraber kayıt altına alınmış iki Eski İran dillerinden biridir. Eski Farsça, başlıca Ahameniş dönemi (y. MÖ 600-300) yazıtlarında, kil tabletlerinde ve mühürlerinde görülür.
Eski Farsça örnekleri günümüz İran, Romanya,[1][2][3] Ermenistan, Bahreyn, Irak, Türkiye ve Mısır[4][5] topraklarında bulunmuştur, ancak dilin en önemli tasdiki MÖ 525 tarihli Behistun Yazıtı'dır. Chicago Üniversitesi'nde 2007 yılında yürütülmüş araştırmalar, Eski Farsçanın yalnızca kraliyet için değil, pratik hayatta kayıt tutmak için kullanılan yazılı bir dil olduğunu gösteren tabletler ortaya çıkarmıştır.[6]
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski Farsça, İrani dillerin bir kolu olduğu Hint-İran dil ailesi içerisinde, Hint-Avrupa dil ailesine üyedir. Hint-İranlıların ortak ataları, MÖ 2. bin yılın ilk yarısında Orta Asya'dan gelmiştir. Soyu tükenmiş ve yazılı metin bırakmamış Med dili, Eski Farsça ile ilgili olan bir başka Eski İran dilidir. İki dil de Batı İran dili olarak sınıflandırılmış ve Eski Farsça metinlerde ortaya çıkan birçok isim Med kökenli olmuştur.[7] Eski İran dillerinin büyük bir grup olduğu tahmin edilmesine rağmen, diller hakkındaki bilgiler Eski Farsça, Avestaca ve Medce ile sınırlıdır ve sadece Avesta ve Eski Fars dillerinden günümüze yazılı kayıtlar ulaşmıştır.[8]
Yazı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Farsça metinler, çivi yazısı kullanmış ve karakterler soldan sağa yazılmıştır. 36 fonetik karakter ve 8 logograma sahip sistemde karakterler heceleri göstermiştir.[9] Yazı sistemi şaşırtıcı bir şekilde[10] yakındaki Mezopotamya medeniyetlerinde kullanılmış yazı sistemlerinin evriminin bir sonucu oluşmamıştır.[11] Eski Farsça çivi yazısı ile yazılmış olmasına rağmen, yazı Mezopotamya yazısının doğrudan bir devamı değildir ve Schmitt'e göre, "MÖ 6. yüzyılda kasıtlı bir şekilde yaratılmış" bir sistemdir.[11]
Sözdizim
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bir zamir genellikle isimden önce gelir.
- Bir sıfat genellikle ismin ardından gelir.
- Bir genitif genellikle isimden önce gelir.
- Fiil genellikle cümlenin sonundadır.
- Özne, bir bağlantı veya belirli zarflarla tanıtılmadığı sürece genellikle bir cümlenin başında yer alır.
- Yüklem isim, doğrudan nesne, dolaylı nesne vb. Özne ve fiil arasına yerleştirilir.
Bu genel kuralların ana istisnaları şunlardır:
- “(Kral) duyurur” fiili her zaman cümlenin başına yerleştirilir.
- Vurgu için konunun önüne bir yön hedefi yerleştirilebilir.
- Vurgu yapmak için fiilden sonra bir cümle kısmı yerleştirilebilir.
- Olumsuzlama naiyis genellikle fiilin hemen önünde olur.[12]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kuhrt 2013.
- ^ Frye 1984.
- ^ Schmitt 2000.
- ^ "Old Persian Texts". 27 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2019.
- ^ Kent, R. G.: "Old Persian: Grammar Texts Lexicon", page 6. American Oriental Society, 1950.
- ^ "Everyday text shows that Old Persian was probably more commonly used than previously thought". Accessed September 2010 from [1] 27 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Schmitt 2008, s. 76
- ^ (Skjærvø 2006
- ^ Schmitt 2008, s. 78
- ^ Schmitt 2008, s. 78 Excerpt: "It remains unclear why the Persians did not take over the Mesopotamian system in earlier times, as the Elamites and other peoples of the Near East had, and, for that matter, why the Persians did not adopt the Aramaic consonantal script.."
- ^ a b Schmitt 2008
- ^ Prods Oktor Skjærvø (2016), Old Persian, Lessons 1-7
Kitap kaynakları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Brandenstein, Wilhelm (1964), Handbuch des Altpersischen, Wiesbaden: O. Harrassowitz
- Hinz, Walther (1966), Altpersischer Wortschatz, Nendeln, Liechtenstein: Kraus
- Frye, Richard Nelson (1984). Handbuch der Altertumswissenschaft: Alter Orient-Griechische Geschichte-Römische Geschichte. Band III,7: The History of Ancient Iran. C.H.Beck. ISBN 978-3406093975.
- Kent, Roland G. (1953), Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, New Haven: American Oriental Society
- Kuhrt, A. (2013). The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. Routledge. ISBN 978-1136016943.
- Sims-Williams, Nicholas (1996), "Iranian languages", Encyclopedia Iranica, 7, Costa Mesa: Mazda: 238-245
- Schmitt, Rüdiger (1989), "Altpersisch", R. Schmitt (Ed.), Compendium linguarum Iranicarum, Wiesbaden: Reichert: 56–85
- Schmitt, Rüdiger (2000). The Old Persian Inscriptions of Naqsh-i Rustam and Persepolis. Corpus Inscriptionum Iranicarum by School of Oriental and African Studies. ISBN 978-0728603141.
- Schmitt, R. (2008), "Old Persian", Roger D. Woodard (Ed.), The Ancient Languages of Asia and the Americas (illustrated bas.), Cambridge University Press, ss. 76-100, ISBN 978-0521684941
- Skjærvø, Prods Oktor (2006), "Iran, vi. Iranian languages and scripts", Encyclopaedia Iranica, 13, 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Nisan 2019
- Tolman, Herbert Cushing (1908), Ancient Persian Lexicon and the Texts of the Achaemenidan Inscriptions Transliterated and Translated with Special Reference to Their Recent Re-examination, New York/Cincinnati: American Book Company
