Hayvan bilinci
Hayvan bilinci veya hayvan farkındalığı, bir hayvanın içindeki öz farkındalığın veya kendi içindeki bir dış nesnenin veya bir şeyin farkında olmasının niteliği veya durumudur.[2][3] İnsanlarda bilinç şu şekilde tanımlanmaktadır: duyarlılık, farkındalık, öznellik, qualia, tecrübe veya hissetme yeteneği, uyanıklık, benlik duygusuna sahip olma ve zihnin yürütme kontrol sistemi.[4] Tanımdaki tüm güçlüklere rağmen, pek çok filozof bilincin ne olduğu hakkında geniş ölçüde ortak bir temel sezginin var olduğuna kanaat getirmektedir.[5]
Hayvan bilinci meselesi birçok zorluk barındırmaktadır. Diğer zihinler problemini özellikle ciddi bir biçimde ortaya çıkarmaktadır, çünkü insan dilini kullanma yeteneğinden yoksun olan hayvanlar deneyimlerini aktaramazlar.[6] Bu soru hakkında objektif bir şekilde akıl yürütmek de oldukça güçtür, çünkü bir hayvanın bilinçli olduğunu reddetmek genellikle onların hissetmediklerini, yaşamlarının bir değeri olmadığını ve onlara zarar vermenin ahlaki açıdan yanlış olmadığını ifade etmek anlamına gelmektedir.[7] Örneğin, 17. yüzyıl Fransız filozofu René Descartes, yalnızca insanların bir bilince sahip olduğunu öne sürerek hayvanlara kötü muamele edilmesine gerekçe sunduğu için bazen eleştirilmektedir.[8]
Bilincin özünün öznel deneyim olduğunu düşünen felsefeciler, bununla bağlantılı olarak, genellikle hayvan bilincinin varlığının ve doğasının asla kesin olarak bilinemeyeceğine de inanırlar. Amerikalı filozof Thomas Nagel, Yarasa Olmak Nasıl Bir Şeydir? başlıklı etkileyici makalesinde bu bakış açısını dile getirmiştir. Bir organizmanın "ancak ve ancak o organizma olmak gibi bir şey varsa" bilinçli olduğunu söylemiş ve bir hayvanın beyni ve davranışı hakkında ne kadar çok şey bilirsek bilelim, kendimizi asla gerçekten hayvanın zihnine koyamayacağımızı ve onların dünyasını kendileri gibi deneyimleyemeyeceğimizi savunmuştur.[10] Bilişsel bilim adamı Douglas Hofstadter gibi diğer düşünürler ise bu argümanı tutarsız olduğu gerekçesiyle reddetmekteydiler.[11] Birçok psikolog ve etolog, hayvanların doğrudan algılayamadıkları şeyler hakkında inançlara sahip olduklarını ortaya koyan çeşitli davranışları tanımlayarak hayvan bilincinin varlığını savunmuştur. Walter Veit'in 2023 tarihli A Philosophy for the Science of Animal Consciousness adlı kitabı bu kanıtların önemli bir kısmını gözden geçirmektedir.[3]
Hayvanların bir bilince sahip olup olmadığı konusu yüz yılı aşkın bir süredir aktif olarak araştırılmaktadır.[12] 1927'de Amerikalı fonksiyonel psikolog Harvey Carr, hayvanlarda farkındalığın geçerli bir şekilde ölçülmesi veya anlaşılmasının "insandaki temel koşullarının doğru ve eksiksiz bir şekilde bilinmesine" bağlı olduğunu savunmuştur.[13] 1985 yılında "en iyi yaklaşımın, normal insan fetüslerinde, bebeklerde ve çocuklarda öz-bilincin, algının, iletişimin, niyetin, inançların ve düşüncenin doğuşunu ve gelişimini izlemek için deney, özellikle psikofizik ve gözlem kullanmak olduğu" sonucuna ulaşmıştır.[12] 2012 yılında bir grup sinirbilimci Cambridge Bilinç Deklarasyonu'nu imzalamış ve bu deklarasyonda kesin bir dille "İnsanlar bilinç oluşturan nörolojik alt katmanlara sahip olma konusunda benzersiz değildir. Tüm memeliler ve kuşlar dahil olmak üzere insan olmayan hayvanlar ve ahtapotlar dahil olmak üzere diğer birçok canlı da bu sinirsel alt katmanlara sahiptir." ifadesi belirtilmiştir.[14]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hayvan bilişi
- Hayvan hakları
- Ülke veya bölgeye göre hayvan hakları
- Yapay bilinç
- Farkındalık
- Biyosemiyotik
- Kavanozda beyin
- Bilinç
- Epifenomenalizm
- Dışsallık
- Bilincin zor problemi
- Zihin-beden problemi
- Zihin felsefesi
- Bitkisel psişizm
- Diğer zihinler problemi
- Duyarlılık
- Veganizm
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The Cambridge Declaration on Consciousness (Archive) 7 July 2012. Written by Philip Low and edited by Jaak Panksepp, Diana Reiss, David Edelman, Bruno Van Swinderen, Philip Low and Christof Koch. University of Cambridge.
- ^ "Consciousness". Merriam-Webster. 24 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2014.
- ^ a b Veit, Walter (2023). A Philosophy for the Science of Animal Consciousness. New York: Routledge. ISBN 978-1-032-34361-7.
- ^ Farthing G (1992). The Psychology of Consciousness. Prentice Hall. ISBN 978-0-13-728668-3.
- ^ John Searle (2005). "Consciousness". The Oxford companion to philosophy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926479-7.
- ^ Colin Allen (6 Şubat 2024). Animal consciousness. Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2011 Edition). 31 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ Peter Carruthers (1999). "Sympathy and subjectivity". Australasian Journal of Philosophy. 77 (4): 465-482. doi:10.1080/00048409912349231.
- ^ Miller, Michael R. (2013). "Descartes on Animals Revisited". Journal of Philosophical Research. 38: 89-114. doi:10.5840/jpr2013386.
- ^ Plotnik, JM; de Waal, FBM; Reiss, D (2006). "Self-recognition in an Asian elephant". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (45). ss. 17053-17057. Bibcode:2006PNAS..10317053P. doi:10.1073/pnas.0608062103. PMC 1636577
. PMID 17075063.
- ^ Thomas Nagel (1991). "Ch. 12 What is it like to be a bat?". Mortal Questions. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-40676-5.
- ^ Douglas Hofstadter (1981). "Reflections on What Is It Like to Be a Bat?". Douglas Hofstadter; Douglas Hofstadter; Daniel Dennett (Ed.). The Mind's I. Basic Books. ss. 403-414. ISBN 978-0-7108-0352-8.
- ^ a b Burghardt, Gordon M (1985). "Animal awareness: Current perceptions and historical perspective" (PDF). American Psychologist. 40 (8): 905-919. doi:10.1037/0003-066X.40.8.905. PMID 3898938. 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Carr, H (1927). "The interpretation of the animal mind". Psychological Review. 34 (2): 87-106 [94]. doi:10.1037/h0072244.
- ^ Andrews, K. (2014). The Animal Mind: An Introduction to the Philosophy of Animal Cognition. Taylor & Francis. s. 51. ISBN 978-1-317-67676-8.
