İli Türkçesi

İli Türkçesi
İlı turkeşi
Ana dili olanlar	Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Konuşan sayısı	120 (1980, R. F. Hahn)  (tarih gerekli)
Dil ailesi	Türk dilleri Şaz Türkçesi Uygur İli Türkçesi
Dil kodları
ISO 639-2	tut
ISO 639-3	[[ISO639-3:ili|ili]]
ELP	Ili Turki

İli Türkçesi, 1982 yılı verilerine göre İli vadisinde Gulca şehri yakınında 120 konuşanı bulunan bir Türk lehçesidir. Çin'de ve olasılıkla Kazakistan'da konuşulmaktadır. Bu lehçeyi, Kazak Özerk İli bölgesinde ihtiyar kişiler konuşurlar.

Sınıflandırma

İli Türkçesi, Türk dilinin Çağatay öbeğine benzerlik gösterse de bazı özellikleri ile Kıpçak altkatman (dil) izlenimini uyandırır.

İli Türkçesi dilindeki Çağatay ve Kıpçak özelliklerinin kıyaslaması aşağıdaki cetvelde gösterilmektedir:

İli Türkçesindeki Kıpçak ve Karluk özellikleri

	Kazakça (Kıpçak)	İli Türkçesi	Özbekçe (Karluk)	Türkçe
*G > w den sonra alçak ünlü	[taw]	[taw]	[tɒɣ]	dağ
iyelik durumu benzeşmesi	[tyje+niŋ] / [et+tiŋ]	[tʉjæ+nin] / [et+tin]	[tʉjæ+niŋ] / [et+niŋ]	devenin / etin
*G > w > Ø den sonra yüksek ünlü	[sarɨ]	[sarɨq]	[sarɨq]	sarı
Çift ünsüz yitimi	[segiz]	[sekkiz]	[sækkiz]	sekiz

Coğrafi dağılım

Hiçbir ülkede resmî dil olarak konuşulmayan İli Türkçesi, ilk defa 1980 yılında Profesör Franz Hahn Reinhard adındaki dilbilimci tarafından saptanmış ve son otuz haneli yaklaşık olarak 120 Türk kökenli insanın İli Kazak Özerk İlinde İli Nehri ve yan kolları boyunca ve Gulca kenti yakınlarında yaşadıkları bildirilmiştir. Başka bir kaynakta 1991 yılında sayılarının iki yüz olduğu sanılmaktadır. Büyük bir olasılıkla bu dil Kazakistan'da konuşulmaktadır. Söylentilere göre bundan 200 yıl önce Fergana vadisinden (günümüz Özbekistan ve Kırgızistan) İli vadisine göç etmişlerdir.

Sesler

Sessiz harfler

İli Türkçesinde sessiz harfler

	çiftdudaksıl		dişyuvasıl		damaksıl		artdamaksıl		küçük dil ünsüzü		gırtlaksıl
genzel sessiz harf	m		n				ŋ
içpatlamalı sessiz harf	p	b	t	d	tʃ	dʒ	k	g	q
sürtünmeli sessiz harf			s	z	ʃ				χ	ʁ	h
bağlantılı sessiz harf			ɾ
onaylı sessiz harf			l		j		w

Sesli harfler

İli Türkçesindeki ünlü harfler

	ince ünlüler	kalın ünlüler
		düz ünlü	yuvarlak
dar ünlü	i	ɨ	ʉ
orta ünlü	e		ɵ
geniş ünlü	æ	ɑ

Kaynakça

• Zhào Xiāngrú ve Reinhard F. Hahn (1989). "The Ili Turk People and Their Language". Central Asiatic Journal 33 (3/4): 261-285.
• Reinhard F. Hahn (1991). "An Annotated Sample of Ili Turki". Acta Orientalia Academiae Scientiorum Hungaricae 45 (1): 31-53.
• Reinhard F. Hahn, "Spoken Uyghur", Univ Of Washington Presse, ISBN 978-0-295-98651-7.

Dış bağlantılar

• Ili Turki 1 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)