Yunan haçı planı
.jpg)
Yunan haçı planı, daha çok Ortodoks ve Bizans kiliselerinde görülen bir mimari plan şeklidir. Kapalı yunan haçı planı ve açık yunan haçı planı olarak kendi arasında ikiye ayrılır. Yunan haçı diye tabir edilen haç her kolu eşit uzunlukta olan haçtır.
Açık Yunan haçı planına sahip olan Aziz Babylas Martyriumu (MS 379) gibi yapılarda orta mekana dört yandan aynı uzunlukta kollar eklenir. Kapalı Yunan haçı planında ise yapının açıkta kalan köşeleri hücrelerle kapatılmaktadır. Bu durum kiliseyi kare haline getirdiğinden ve aslen kolları eşit uzunlukta olan haç plan belirsizleştiğinden bu plan tipi kapalı yunan haç planı olarak adlandırılır. İstanbul'da bulunan Havariyun Kilisesi ve Fethiye Cami'nin (Pammakaristos Manastırı) güney tarafındaki şapel bu plan tipine örnek olarak gösterilebilir.
Bu planla inşa edilmiş Bizans kiliseleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yunan haçı planı, özellikle Orta Bizans döneminde (9.–12. yüzyıllar) ve Bizans mimarisinde Konstantinopolis ve çevresinde sıkça uygulanmıştır. Bu plana göre inşa edilmiş başlıca yapılar şunlardır:
- Havariyyun Kilisesi – 550 civarında inşa edildi; İmparatorluk nekropolü olarak da bilinir.[1]
- Ayasofya (Selanik) – 7. ve 8. yüzyıllarda Yunan haçı planına göre yenilenmiştir.[2]
- Aziz Sergios ve Bacchos Kilisesi (Küçük Ayasofya) – 527–536 arasında inşa edilmiştir; merkezi kubbeli Yunan haçı tipindedir.[3]
- Pantokrator Manastırı (bugünkü Zeyrek Camii) – 12. yüzyıl; tipik haç planlı üç kiliseden oluşur.[4]
- Myrelaion Kilisesi (bugünkü Bodrum Camii) – 10. yüzyıl ortası; merkezi kubbeli haç planlıdır.[5]
- Pammakaristos Kilisesi (bugünkü Fethiye Camii) – 11.–12. yüzyıllar arasında inşa edilmiştir.[6]
- Khora Manastırı Kilisesi (bugünkü Kariye Camii) – 11. yüzyıl sonu; Yunan haçı planına sahip merkezi kubbeli yapı.[7]
- Aziz Sava Katedrali (Sırbistan)
Fetihten sonra camiye çevrilenler
[değiştir | kaynağı değiştir]1453 sonrası Osmanlı döneminde bu tipteki birçok Bizans kilisesi camiye dönüştürülmüştür:
- Ayasofya
- Küçük Ayasofya Camii
- Zeyrek Camii
- Fethiye Camii
- Kariye Camii
- Atik Mustafa Paşa Camii
- Bodrum Camii
- Eski İmrahor Camii
Konu Hakkında Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kılıç, Canan (2019). Bizans Mimarlığında Kapalı Yunan Haçı Plan Şeması. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.[8]
- Öztaşkın, Gökçen K. (2018) Bizans Dönemi Kilise Mimarisi. ARKHE, 5, ss. 10-17.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Janin, Raymond. La Géographie Ecclésiastique de l'Empire Byzantin: Les Églises et les Monastères de Constantinople. Paris, 1969.
- ^ Ousterhout, Robert. Master Builders of Byzantium. Princeton University Press, 1999.
- ^ Mango, Cyril. Byzantine Architecture. Milan: Electa, 1976.
- ^ Mathews, Thomas F. The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey. Pennsylvania State University Press, 1976.
- ^ Eyice, Semavi. "Bodrum Camii." İstanbul Ansiklopedisi, c. 1, 1968.
- ^ Mango, 1976.
- ^ Ousterhout, Robert. The Art of the Kariye Camii. Dumbarton Oaks, 2002.
- ^ "Tez Merkezi". tez.yok.gov.tr. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021.
- ^ Öztaşkın, Gökçen. "Bizans Dönemi Kilise Mimarisi". ARKHE 5. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi24 Temmuz 2021.
