Kutarmeliki
Kutarmeliki (Gürcüce: ყუთარმელიქი), tarihî Artani bölgesinde, Ardahan Kalesi'nin yakınında ve bugünkü Ardahan kentinin sınırları içinde ortadan kalkmış bir köydür.[1][2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kutarmeliki (ყუთარმელიქი) adının ikinci kelimesi "meliki" (მელიქი), Gürcü diline Arapçadan girmiş olup eskiden köyün yöneticisi anlamına da gelirdi.[3]
Kutarmeliki köyünün bulunduğu tarihî Artani bölgesi, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Kutarmelik'in yerleşim alanı günümüzde Ardahan kentinin sınırları içinde bulunmaktadır.[2]
Kutarmeliki köyü, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Kutarmelik (قوتارملك) şeklinde geçer. Bu tarihte köy Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Kuzey nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 26 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reislerinin çoğu Gürcü adlarını taşıyordu. Köyde buğday, arpa ve çavdar tarımı yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Dört adet su değirmeni bulunuyordu. Defterde Kutarmeliki köyünün Erzurum, Ardahan ve Ahaltsihe yolu kavşağında bulunduğu, yolcuların konaklama yeri olduğu, Ardahan Kalesi ile köyün arasında köprülerin bulunduğu not edilmiştir. Bu notta ayrıca, köyde konaklamanın yoğunluğu nedeniyle halkın köyü terk etmeye başladığı, halkın yerinde kalması için yüksek vergi almaktan vazgeçildiği, köprülerin onarımını da köylülerin üstelendiği belirtilmiştir.[2][4]
Kutarmeliki köyü, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde de Kutarmelik (قوتارملیك) adıyla aynı idarî konuma sahipti. Hicri 1117 tarihli (1705-1706) kayda göre köy Mustafa adında birine tahsis edilmiş ve 12.500 akçe vergi belirlenmişti.[5]
Osmanlı mufassal defterini yayımlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia'nın verdiği bilgiye göre, Kutarmeiki köyü Rusça haritada Kutar Melik (Кютар Мелик) şeklinde geçer. Cikia, sonradan Ardahan kasabasının doğusunda Emir-ogli (Эмир-оглы) olarak kaydedilen yerin Kutarmeliki olabileceğini yazmıştır.[6] 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Ardahan sancağının Ardahan kazasında bu iki ismin de yer almamış olması, bu yerleşimin köy olmaktan çıktığını göstermektedir.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 191. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 521". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2025.
- ^ "მელიქი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი : თარგმანი : წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 442-443". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 120, 311". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 551". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2025.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı": 262-347". 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2025.