Tkistavi
Tkistavi (Gürcüce: ტყისთავი), tarihi Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı Dağevi köyünün (Tebati) sınırları içinde ortadan kalkmış bir köydür.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce bir yer adı olan Tkistavi (ტყისთავი), orman anlamındaki “tke” (ტყე) ile baş anlamındaki “tavi” (თავი) kelimelerinden oluşur.[2][3] Köyün adı "Ormanbaşı" şeklinde çevrilebilir.
Tkistavi köyünün bulunduğu tarihî Artani bölgesi, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Tkistavi'nin yerleşim alanı, Dağevi köyünün bugünkü sınırları içinde bulunmaktadır.[1]
Tkistavi köyü, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Diğistav (دیغستاو) şeklinde geçer. Diğistav-i Büzürg (Büyük Tkistavi) ve Diğistavi-i Küçük (Küçük Tkistavi) adıyla iki köy olarak kaydedilmiş olan yerleşim bu sırada Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte Küçük Tkistavi köyü boşalmıştı. Büyük Tkistavi köyünde ise 14 Hristiyan hane yaşıyor ve hane reisleri Gürcü adlarını taşıyordu. Köyde buğday ve arpa tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[4][5]
Tkistavi, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde de Diğistav (دیغستاو) adıyla tek yerleşim olarak aynı idarî konuma sahipti. Hicri 1126 (1714-1715) tarihli kayda göre köyün hasılası 6.500 akçe idi ve burası köy Musa adında birine tahsis edilmişti.[6]
Osmanlı mufassal defterini yayımlayan Gürcü Türkolog Sergi Cikia'nın verdiği bilgiye göre, defterde Büyük Tkistavi ile Küçük Tkistavi köylerinin Tebati yakınında bulunduğu belirtilmiştir.[4] Ancak 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Şadevani nahiyesinde Tebati (Тебат) bir köy olarak geçtiği halde, Tkistavi yer almamıştır.[7] Tkistavi'nin bu tarihten önce köy olmaktan çıktığı bu kayıttan anlaşılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 184, 188. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "ტყე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 9 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "თავი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 8 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 514". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი : თარგმანი : წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 424, 431". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 371". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 337-347". 29 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.