Lampsakos

Lampsakos
*Lampsacus* / *Lampsacum*
*Pityusa* / *Pityussa*
Grekçe: Λαμψάκος; Latince: Lampsacus ya da Lampsacum; Grekçe: Πιτυούσ(σ)α
	Lampsakos Türkiye haritasındaki konumu.
Konum	Lapseki, Çanakkale,; Türkiye
Bölge	Troas
Koordinatlar	40°20′48″K 26°41′57″D / 40.34667°K 26.69917°D
Tür	Yerleşim yeri
Tarihçe
Kurucu	Phokaia ve Miletus'tan gelen kolonistler
Sit ayrıntıları
ülkesi	Türkiye
içinde bulunduğu idari birim	Lapseki
konumu	Misya
içinde/üzerinde bulunduğu fiziksel yer	Marmara Bölgesi
konum koordinatları	40°20′38″K 26°41′1″D

Lampsakos (Grekçe: Λαμψάκος, Latince: Lampsacus ya da Lampsacum, bugün Lapseki), günümüz Türkiye'sinde, Çanakkale Boğazı'nın doğu yakasında stratejik bir konumda yer alan antik bir Yunan şehridir. Kentin sakinlerine Lampsakene adı verilirdi. Şehrin adı, Çanakkale'nin Lapseki ilçesi aracılığıyla günümüze kadar ulaşmıştır.

Tarihi

Eskiden Pityusa veya Pityussa^[1] (Grekçe: Πιτυούσ(σ)α) olarak bilinen kent, Phokaia ve Miletus'tan gelen kolonistler tarafından kurulmuştur. Aynı ismi taşıyan Mersin ilinin Silifke ilçesi kıyılarında bulunan Dana Adası üzerinde yerleşimle karıştırılmamalıdır. MÖ. 6. yüzyılda, Lampsakos'a yakınlardaki Trakya Chersonese'nin Atinalı tiranları olan Yaşlı Miltiades ve Stesagoras saldırmıştır.^[2]

Hakimiyet Değişimleri

MÖ. 6. ve 5. yüzyıllar boyunca Lampsakos, sırasıyla Lidya, Pers, Atina ve Sparta'nın egemenliğine girmiştir. I. Darius döneminde, Hippoclus ve daha sonra oğlu Acantides adlı Yunan tiranlar kenti yönetmiştir.^[3] I. Artaserhas, kentin meşhur şarabını Pers kralına tedarik etmesi karşılığında şehri Themistocles'e vermiştir.

Mykale Muharebesi'nden (M.Ö. 479) sonra Delian Birliği'ne katıldığında, Lampsakos'un zenginliğinin bir kanıtı olarak on iki talent haraç ödemiştir. Ayrıca, MÖ. 4. yüzyılda sadece daha müreffeh şehirlerin yapabildiği bir faaliyet olan altın para basma yetkisine de sahipti.^[4]

M.Ö. 411 yılında Atinalılar'a karşı çıkan bir isyan zorla bastırıldı. M.Ö. 196'da ise Romalılar, kenti Büyük Antiokhos'a karşı savundu ve Lampsakos, Roma'nın müttefiki oldu. Cicero ve Strabon, Roma egemenliği altında kentin refahını koruduğunu belirtmiştir. Lampsakos, ayrıca burada doğduğuna inanılan Priapos'a tapınmasıyla da biliniyordu.

Filozof Anaksagoras, M.Ö. 434-433 yılları civarında Atina'da geçirdiği bir davanın ardından Lampsakos'a yerleşmek zorunda kalmıştır. Lampsakos vatandaşları, onun onuruna Akıl ve Gerçeklik adına bir sunak inşa etmiş ve ölüm yıl dönümünü uzun yıllar boyunca anmıştır. Ayrıca, onun anısına Anaksagoreia adıyla bilinen yıllık bir kutlama töreni başlatılmıştır.

Lampsakos halkı Pers yanlısı olmakla suçlanıyor veya böyle olduğundan şüpheleniliyordu. Bu durum Büyük İskender'i fazlasıyla öfkelendirmiş ve onlara büyük zararlar vereceği tehdidinde bulunmuştu.

Bunun üzerine Lampsakos halkı, arabuluculuk yapması için hemşehrileri Anaksimenes'i İskender'in yanına gönderdi. İskender, onun ne için geldiğini anladı ve tanrıların üzerine yemin ederek, Anaksimenes'in isteyeceği şeyin tam tersini yapacağını söyledi.

Bunu duyan Anaksimenes, "Lütfen benim için şunu yapın majesteleri: Lampsakos'un kadınlarını ve çocuklarını köleleştirin, tapınaklarını yakın ve şehri yerle bir edin" dedi. İskender bu kurnaz numara karşısında çaresiz kaldı ve yeminiyle bağlı olduğu için, isteksizce Lampsakos halkını affetti.^[5]^[6] Lampsakos şehri, bir dizi önemli tarihçi ve filozof yetiştirmiştir.

Tarihçiler ve Filozoflar

Lampsakoslu Kharon (yaklaşık M.Ö. 500): Pers, Libya ve Etiyopya tarihleri ile kendi şehrinin yıllıkları üzerine eserler yazmıştır.^[7]
Lampsakoslu Metrodorus (yaşlı olanı) (M.Ö. 5. yüzyıl): Anaksagoras'ın okulundan bir filozoftur.
Lampsakoslu Straton (yaklaşık M.Ö. 335 – M.Ö. 269): Peripatetik filozof olup, Atina'daki Aristo Lisesi'nin üçüncü yöneticisidir.
Lampsakoslu Euaeon: Platon'un öğrencilerinden biridir.
Lampsakoslu Anaksimenes: Bir retorikçi ve tarihçiydi. Aynı adı taşıyan yeğeni de bir tarihçiydi.^[8]
Lampsakoslu Aristocles (Ἀριστοκλῆς): Bir Stoacı filozoftu.^[9]
Lampsakoslu Ksenophon: Bir coğrafyacıydı.

Epikür'ün Çevresi

Lampsakoslu Poliainos (yaklaşık M.Ö. 340 – 278): Bir matematikçiydi.
Lampsakoslu İdomeneus: Filozoftu.
Lampsakoslu Kolotes: Bir hicivciydi.
Lampsakoslu Leonteus: Bir filozoftu.
Lampsakoslu Batis: Idomeneus'un eşiydi ve Epicurus'un bir başka arkadaşı olan Lampsakoslu Metrodorus'un (genç olanı) kız kardeşiydi. Metrodorus'un ağabeyi olan Lampsakoslu Timocrates de Epicurus'un arkadaşıydı.

Lampsakcos halkı, Yunanistan'ın Olympia kentinde Lampsakoslu Anaksimenes'in bir heykelini adamıştır.^[10]

Hıristiyanlık tarihi

Lampsakoslu Trifon (? - 250) Hristiyan şehidi. Şubatın 1'inde hem Katolik hem de Ortodoks Kiliselerince anılır.^[11] MS. 250 yılında İznik'te şehit edildikten sonra Lampsakos'a gömülmüştür.^[12]

Lampsacus Piskoposluğu ve Önemli Piskoposlar

İlk Piskopos: Lampsakos'ta bilinen ilk piskopos, I. Konstantin döneminde görev yapan Parthenius'tur. Çanakkale Boğazı'nın bir parçası olan Lampsakos, o dönemde Kizikos'a bağlıydı.
Marcian: 364 yılında piskoposluk makamına geldi. Aynı yıl Lampsakos'ta bir piskoposlar konsili toplandı. 381'de Birinci Konstantinopolis Konsili'ne çağrıldı ancak Makedonyan Hristiyan mezhebine olan bağlılığını geri çekmeyi reddetti.
Diğer Piskoposlar:
- Daniel: Kalkedon Konsili'ne (451) katıldı.
- Harmonius: 458'de görevdeydi.
- Konstantin: Üçüncü Konstantinopolis Konsili'ne (680) katıldı.
- John: İznik'te düzenlenen II. İznik Konsili'ne (787) katıldı.
- Aziz Euschemon: Aziz Theodoros Studites'in bir arkadaşı ve Theophilus döneminde tasvirlerin hürmeti için inanç şehidi (confessor of the Faith) olmuştur.

Lampsakos Piskoposluğu, "Notitiae Episcopatuum" kayıtlarında 12. veya 13. yüzyıla kadar zikredilmektedir.^[13] Bu dönemden kalma ünlü Lampsakos Hazinesi, günümüzde British Museum'dadır. Piskoposluk makamı, günümüzde boş ve itibari (titular) bir makamdır.^[14]

Ayrıca bakınız

Kaynaklar

^ Bu adla, özellikle günümüz Türkiye'si ve Yunanistan'ında olmak üzere çok sayıda Helen öncesi veya Helen dışı yer mevcuttu. 30 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Lelegler'e ait Miletus'un Helen öncesi adı da Pityussa idi (Strabon, 14.1.3); Spetses'in antik adı Pityoussa'ydı; Roma İç Savaşları sırasında Sertorius, bazı Kilikyalı korsanlarla birlikte Moritanya'nın Kuzey Afrika kıyısındaki bir Pityussa adasına çıkarma yaptı ve oradan sürüldü (Plutarch, Life of Sertorius 7).
^ Herodotus 6.37-38
^ Tuplin, Christopher (2007). Persian Responses: Political and Cultural Interaction with(in) the Achaemenid Empire (İngilizce). ISD LLC. s. 126. ISBN 9781910589465.
^ "Lampsakos - Asia Minor Coins - Photo Gallery". www.asiaminorcoins.com. 30 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025.
^ Suda, al.1989
^ Pausanias, Hellados Periegesis, 6.18.3
^ J. B. Bury, The Ancient Greek Historians, Lecture 1, §4.
^ "Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers, Β, Κεφ. β᾽. ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ". www.perseus.tufts.edu. 9 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025.
^ Suda, al.3917
^ Pausanias, Hellados Periegesis, 6.18.2
^ II, Pope John Paul (2001). Martyrologium romanum: ex decreto sacrosancti œcumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatum. Editio typica. Città del Vaticano: Libreria editrice vaticana. ISBN 978-88-209-7210-3.
^ Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Tryphon, Respicius, and Nympha". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company.
^ Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Lampsacus". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company.
^ "Lampsacus (Titular See) [Catholic-Hierarchy]". www.catholic-hierarchy.org. 29 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025.

Borza, E., DARMC, R. Talbert, J. Becker, S. Gillies, G. Reger, T. Elliott. "Places: 501570 (Pityoussa/Lampsacus)". Pleiades. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2013.

Dış baplantılar

Wikimedia Commons'ta Lampsakos ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

[1] Bu adla, özellikle günümüz Türkiye'si ve Yunanistan'ında olmak üzere çok sayıda Helen öncesi veya Helen dışı yer mevcuttu. 30 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Lelegler'e ait Miletus'un Helen öncesi adı da Pityussa idi (Strabon, 14.1.3); Spetses'in antik adı Pityoussa'ydı; Roma İç Savaşları sırasında Sertorius, bazı Kilikyalı korsanlarla birlikte Moritanya'nın Kuzey Afrika kıyısındaki bir Pityussa adasına çıkarma yaptı ve oradan sürüldü (Plutarch, Life of Sertorius 7).

[2] Herodotus 6.37-38

[3] Tuplin, Christopher (2007). Persian Responses: Political and Cultural Interaction with(in) the Achaemenid Empire (İngilizce). ISD LLC. s. 126. ISBN 9781910589465.

[4] "Lampsakos - Asia Minor Coins - Photo Gallery". www.asiaminorcoins.com. 30 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025.

[5] Suda, al.1989

[6] Pausanias, Hellados Periegesis, 6.18.3

[7] J. B. Bury, The Ancient Greek Historians, Lecture 1, §4.

[8] "Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers, Β, Κεφ. β᾽. ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ". www.perseus.tufts.edu. 9 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025.

[9] Suda, al.3917

[10] Pausanias, Hellados Periegesis, 6.18.2

[11] II, Pope John Paul (2001). Martyrologium romanum: ex decreto sacrosancti œcumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatum. Editio typica. Città del Vaticano: Libreria editrice vaticana. ISBN 978-88-209-7210-3.

[12] Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Tryphon, Respicius, and Nympha". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company.

[13] Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Lampsacus". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company.

[14] "Lampsacus (Titular See) [Catholic-Hierarchy]". www.catholic-hierarchy.org. 29 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]