Erzurum (il)

Erzurum
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi
İl merkezi	Erzurum
İdare
• Vali	Okay Memiş
Yüzölçümü
• Toplam	25.005 km²
Nüfus
• Toplam	763.320
• Kır	-
• Şehir	763320
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	442
İl plaka kodu	25
Resmî site T.C. Erzurum Valiliği

Erzurum, Türkiye'nin bir ilidir. Merkezi Erzurum olan il, 749.993 nüfusa sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesi'nin en büyük üçüncü ilidir. Yüz ölçümü bakımından Türkiye'nin en büyük dördüncü ili olan Erzurum'da, temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Şehir, son yıllarda kış turizmiyle de öne çıkmaktadır. Soğuk iklimi nedeniyle sanayisi gelişmemiştir. 25.006 km² yüzölçümüne sahip il arazisinin yalnızca %15,17'si tarıma uygundur. Erzurum'un denizden yüksekliği 1.959 metredir.

Erzurum'un plaka kodu 25'tir.

Coğrafya

Erzurum'un yüzölçümünün çoğunluğunu dağlar (%64) oluştururken, platolar %20 ve yaylalar ise %12'lik bir alan kaplamaktadır. Erzurum ilinin bir bölümü Karadeniz Bölgesi'nde diğer bölümü ise Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır.

İlin kuzeyinde Rize ve Artvin, kuzeydoğusunda Ardahan, batısında Bayburt ve Erzincan, doğusunda Kars ve Ağrı, güneyinde Bingöl ve Muş bulunmaktadır. Erzurum'un 20 ilçesi vardır; bunların 8'i Karadeniz Bölgesi'nde, geri kalan 12'si ise Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Karadeniz Bölgesi'nde yer alan ilçeleri İspir, Narman, Oltu, Olur, Pazaryolu, Şenkaya, Tortum ve Uzundere'dir. Yine Aziziye ilçesinin Ovacık kesimi de Karadeniz Bölgesi'nde yer alır. Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan ilçeler ise şunlardır: Aşkale, Aziziye, Çat, Hınıs, Horasan, Karayazı, Karaçoban, Köprüköy, Palandöken, Pasinler, Tekman, Yakutiye.

İklim

Türkiye'nin en yüksek ve en soğuk illerinden biri olan Erzurum'da sert karasal iklim hüküm sürmektedir. Genel olarak kışlar çok soğuk ve karlı, yazlar ise oldukça sıcak ve kurak geçer. Yılın hemen hemen 2–3 ayı boyunca bölge karla örtülüdür. Yaz, özellikle Haziran ve Temmuz aylarının ortalarına kadar kendini hissettirir. Yağış miktarı metrekareye yaklaşık 460 mm'dir. Bölgede eriyen karlarla akarsular beslenir.

İlin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan kuzey kesimleri haricindeki büyük kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır ve karasal iklime sahiptir. Erzurum'un yüksekliği ve yoğun kar yağışı (yılın 70 günü kar yerde kalır), güneş ışınlarının uzaya geri yansımasını artırır. Bu yüzden Erzurum, Türkiye'nin en çok güneş gören illerinden biri olmasına rağmen, en soğuk illerindendir. Yazın sıcaklık 35 °C'ye kadar çıkarken, kışın -30 °C'ye kadar düşer.

Bitki örtüsü

Erzurum, ilkbahar başlangıcında karların erimesiyle birlikte yeşile bürünmeye başlar. Ağustos ayı başlarında kuru rüzgârlar ağaç yapraklarını ve ekinleri sarartır. Ağustos ayının sonları ve Eylül ayında Erzurum çevresi sapsarı bir bozkır görünümündedir. Daha önce yüzölçümünün %9'u orman ve fundalık olan Erzurum'da sarıçam ve meşe ağaçları yetişiyordu; günümüzde bu alanlar oldukça azalmıştır.

Nüfus

İl sınırları içinde sırasıyla şu etnik gruplar yaşamaktadır:

• Dadaş(Türk)
• Kürt
• Çerkes
• Zaza
• Hemşinli
• Poşa

Erzurum il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927	270.426	15		%15     40.822 229.604     %85
1935	385.387	10	%43	%12     45.809 339.578     %88
1940	371.394	13	%4	%17     63.862 307.532     %83
1945	395.876	13	%7	%17     68.440 327.436     %83
1950	461.090	13	%16	%17     76.332 384.758     %83
1955	519.976	11	%13	%21     108.826 411.150     %79
1960	568.864	12	%9	%23     129.823 439.041     %77
1965	628.001	12	%10	%24     152.183 475.818     %76
1970	684.951	12	%9	%29     196.821 488.130     %71
1975	746.666	11	%9	%32     241.467 505.199     %68
1980	801.809	14	%7	%36     285.182 516.627     %64
1985	856.175	17	%7	%41     350.955 505.220     %59
1990	848.201	20	%1	%47     400.348 447.853     %53
2000	937.389	21	%11	%60     560.551 376.838     %40
2007	784.941	23	%16	%62     485.563 299.378     %38
2008	774.967	24	%1	%63     485.107 289.860     %37
2009	774.207	25	%0	%63     491.038 283.169     %37
2010	769.085	25	%1	%64     489.486 279.599     %36
2011	780.847	26	%2	%65     505.254 275.593     %35
2012	778.195	26	%0	%65     509.474 268.721     %35
2013	766.729	27	%1	Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
2014	763.320	29	%0
2015	762.321	29	%0
2016	762.021	29	%0
2017	760.476	29	%0
2018	767.848	30	%1
2019	762.062	29	%1
2020	758.279	30	%0
2021	756.893	30	%0
2022	749.754	30	%1
2023	749.993	30	%0

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2025 verileri)

Erzurum ilinin nüfusu: 745.005 (2024 sonu). İlin yüzölçümü 25.006 km²'dir. İlde km²'ye 30 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 269 kişi ile Palandöken’dir)

İlde yıllık bazda nüfus %-0,67 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranının en yüksek ve en düşük olduğu ilçeler sırasıyla Yakutiye (%2,77) ve Tortum(-%15,11)'dur.

06 Şubat 2025 TÜİK verilerine göre Erzurum'da 20 ilçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1.188 mahalle bulunmaktadır.

2024 yılı sonunda Erzurum ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe	Nüfus 2023	Nüfus 2024	Fark	N.Artışı %	Mah.Say.	Alanı  km2	Yoğunluk
Aşkale	21.410	20.700	-710	-3,32	76	1507	14
Aziziye	68.251	70.032	1.781	2,61	72	1529	46
Çat	15.457	14.641	-816	-5,28	45	1448	10
Hınıs	24.419	23.707	-712	-2,92	98	1367	17
Horasan	36.359	35.642	-717	-1,97	87	1740	20
İspir	15.914	14.765	-1.149	-7,22	101	2129	7
Karaçoban	21.961	20.733	-1.228	-5,59	27	571	36
Karayazı	24.559	23.376	-1.183	-4,82	75	1953	12
Köprüköy	14.184	13.393	-791	-5,58	42	777	17
Narman	11.959	11.536	-423	-3,54	46	799	14
Oltu	30.296	30.374	78	0,26	72	1441	21
Olur	6.737	6.220	-517	-7,67	43	893	7
Palandöken	177.109	179.286	2.177	1,23	26	667	269
Pasinler	26.833	26.041	-792	-2,95	72	1134	23
Pazaryolu	4.290	3.786	-504	-11,75	44	654	6
Şenkaya	16.112	15.412	-700	-4,34	71	1381	11
Tekman	22.686	21.682	-1.004	-4,43	71	2102	10
Tortum	17.418	14.787	-2.631	-15,11	58	1463	10
Uzundere	7.973	7.664	-309	-3,88	18	505	15
Yakutiye	186.066	191.228	5.162	2,77	44	945	202
Erzurum	749.993	745.005	-4.988	-0,67	1.188	25.005	30

Ekonomi

Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası

Erzurum'un ekonomisini genel olarak tarım ve hayvancılık ile sanayi ve ticaret unsurları oluşturmaktadır. Sanayi siciline kayıtlı 69 kuruluş vardır. İlde iki organize sanayi bölgesi vardır. Bölge, geçmiş dönemlerde de İpek Yolu üzerinde bulunmuştur. Bu durum, şehrin ekonomik olarak gelişmesini sağlamakla birlikte ticari önemini de ortaya koymaktadır. 1957 yılında Erzurum'da kurulan Atatürk Üniversitesi, şehirde ticari anlamda da canlılık sağlamaktadır. Erzurum, Türkiye'nin ve Doğu Anadolu bölgesinin en önemli ticaret merkezlerinden biridir. Bölgede, Oltu ilçesinde çıkarılan ve yarı kıymetli maden özelliğine sahip Oltu taşı ile bu taştan yapılan özel aksesuarlar, takılar ve benzeri eşyalar bölge insanı ve esnaf için önemli bir geçim kaynağıdır. Daha önce bölgede yalnızca Palandöken Dağı kış spor tesisleri ile sınırlı olan kış turizmi, özellikle son yıllarda önemli kazanımlar elde etmiş ve bölge geneline yeni altyapı ve tesislerle yayılmıştır. Bu özelliğiyle Türkiye sınırlarını aşarak, alanında dünyanın sayılı merkezlerinden biri haline gelmiştir. Spor tesisleri, bölge turizmi ve ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır.

• 
  Taşmağazalar
• 
  Taşmağazalar kuyumcular çarşısı
• 
  Taşmağazalar kuyumcu vitrini
• 
  Taşmağazalar alt giriş
• 
  Oltu taşından imal edilmiş takılar ve tespihler

Tarım ve hayvancılık

Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin dördüncü büyük ili olan Erzurum, 2.533.000 hektarlık bir alana sahiptir. Ekonomi, tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. 460 bin hektarlık tarım arazisinin 306 hektarlık bölümü sulanabilir durumdadır ve 268 bin hektarlık alanda ekim yapılmaktadır.

Bitkisel üretim tahıllar, yem bitkileri, baklagiller, endüstri bitkileri, yumrulu bitkiler ve yağlı tohumlardan oluşmaktadır. Ekili alanların 181 bin hektarında tahıl, 937 hektarında baklagiller, 3 bin hektarında yumrulu bitkiler, 2 bin hektarında endüstriyel bitkiler, 80 bin hektarında yem bitkileri, bin 500 hektarında meyve ve 780 hektarında sebze yetiştirilmektedir. Bitkisel üretimin değeri günümüzde 240 bin TL civarındadır.

Tahıl türlerinden en fazla buğday, arpa ve çavdar; sanayi bitkilerinden ise çoğunlukla şeker pancarı, patates ve ayçiçeği ekilmektedir.

Yaklaşık 4 bin çiftçi 40 bin hektarlık alanda organik tarım yapmaktadır. 2012 yılında yaklaşık 154 bin ton ürün elde edilmiştir. Organik tarım uygulamaları buğday, yonca, yem bitkileri, çayırotu, meyve ve bal üretimini kapsamaktadır.

Erzurum'da yetiştirilen başlıca meyveler elma, armut, ceviz, kayısı, erik, kiraz, vişne ve kızılcıktır.

2012 yılı verilerine göre Erzurum'da yaklaşık 760 bin küçükbaş ve 550 bin büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Bu hayvanlardan 15 bin ton et, 358 bin ton süt, 7 bin ton tereyağı, 70 bin ton peynir ve 50 bin ton yoğurt üretilmektedir. Bal üretimi ise yaklaşık 1.500 tona ulaşmaktadır.

Sanayi ve ticaret

Erzurum ekonomisi başta tarım ve hayvancılık olmak üzere, hizmet ve inşaat sektörlerinden oluşmaktadır.
Erzurum şehir merkezindeki günlük ticari hareketliliğe yön veren en önemli etkenlerden birisi de yaklaşık 70.000 öğrencisi olan Atatürk Üniversitesidir. Yaz aylarında üniversite öğrencilerinin şehirde olmaması ile oluşan ekonomik durgunluk bariz bir şekilde hissedilir.

Erzurum'da imalat alanında;

• Gıda sanayi,
• Kimya- plastik sanayi,
• Metal Eşya Sanayi,
• Makine Sanayi,
• Petrol ve Tekstil Sanayi üretimde önde gelen sektörler olarak faaliyet göstermektedir.

Sanayi sektörü günümüzde beklenilen düzeyde olmasa da Erzurum ekonomisine belirli bir oranda katkı sağlamaktadır. 2011 yılı verilerine göre bu alanda Erzurum'da beş yüzden fazla şirket kurulmuştur.

Sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler, küçük ve orta ölçekli özelliktedir. Bu özelliklerinden dolayı söz konusu işletmeler, sadece yerel pazarlara yönelik üretim yapmakta ve düşük bir oranda istihdam sağlamaktadırlar. İmalat sanayi:

• Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı: Peynir, yağ, yoğurt, hazır su, et ve et ürünleri üreten
• Plastik ve kauçuk ürünler imalatı: PVC doğrama- PVC boru, plastik damacana- şişe- torba- çuval vb. üreten
• Mineral ürünler imalatı: Çimento, hazır beton, kiremit, büz, briket, tuğla, parke taşı, kaldırım taşı, karo, mermer vs. ürünleri üreten
• İşlenmiş metal ürünler imalatı: Demir doğrama, çelik kapı, kalorifer ve buhar kazanı, güneş kolektörü, doğalgaz bacası, teneke kutu, çivi vb. Ürünleri üreten
• Motorlu kara taşıtı römorku imalatı: Motorlu kara taşıtları için kasa, römork ve yarı römork üretimi yapan
• Oltu Taşı imalatı: Tespih başta olmak üzere çeşitli türden takılar üreten
• Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı: Boya, sabun, deterjan ve diğer temizlik ürünlerini üreten
• Tekstil ürünleri imalatı: Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri ve çorap üreten
• Ana metal sanayi: Metal döküm üzerine üretim yapan
• Sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı: Soba, mangal, semaver vb. üretimi
• Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması ve matbaacılık alanında üretim yapan işletmelerden oluşmaktadır.

Sanayi yönünden merkez ilçe Aziziye, Erzurum ilinin diğer ilçelerine göre en gelişmiş olanıdır. İlçe sınırları dahilinde Erzurum Organize Sanayi Bölgesi yer almaktadır. Erzurum'un en önemli sanayi kuruluşu Aşkale Çimento Fabrikasıdır. Aşkale çimento Türkiye'nin en büyük sanayi tesislerini içinde bulunduran İSO1000 içerisinde yer alır. Diğer önemli bir şirket 1956 yılında üretime başlayan ve kamuya ait olan Erzurum Şeker Fabrikası'dır.

Organize Sanayi Bölgesi ve Küçük Sanayi Siteleri

Erzurum Organize Sanayi Bölgesi'nde sanayi parsellerinin toplam alanı yaklaşık 87 bin dönüm büyüklüğündedir. Çalışan kişi sayısı 2.500'dür. Birinci Organize Sanayi Bölgesi, Erzurum'un Aziziye ilçe sınırları dâhilinde konumlandırılmıştır. 2012 yılında kurulma aşamasında olan 2. Organize Sanayi Bölgesi'nde, 2024 raporuna göre 3. etap altyapı çalışmalarının %94'ü tamamlanmış durumdadır. Sanayide elektrik kullanım oranı % 20 civarındadır.

• 
  Erzurum Organize Sanayii
• 
  Erzurum Şeker Fabrikası

Kültür

Erzurum Kültür Merkezi

Şehirdeki Kültür merkezi birçok kültürel faaliyetlerin icrasına imkân sağlamaktadır. Ayrıca Erzurum Devlet Tiyatrosu tarafından birçok oyun sergilenmektedir. Şehirde 4 sinema salonu faaldir. İhsan Doğramacı Vakfı Özel Bilkent Erzurum Laboratuvar Lisesi, Bilkent Senfoni Orkestrası'nın belirli aralıklarla düzenlenen konserlerine ev sahipliği yapmaktadır.

Yaşam, örf ve adetler

Dadaş (Erzurumlu)lar yüzyıllarca hayvancılık ve tarımla uğraşmış, günümüze kadar da bu gelenek süregelmiştir. Yazın yoğunlukla yaylalara çıkılmış, sonbaharda ise şehre inilmiştir. Böylelikle şehir ve göçebe hayatı birlikte yürütülmüş, sürekli göçebe hayatı yerine sadece yaz aylarını yaylalarda geçiren bir şehir hayatı tercih edilmiştir.

Dadaş

Dadaş, Türkiye'de Erzurum denince halk arasında akla gelen ilk sözcüktür. Dadaş, kökeni Kıpçak Türkü olarak veya Erzurum'un yerel halkı olarak bilinen bir etnik gruptur. Ayrıca Dadaş kelimesi, Erzurum'da ve yöresinde yaşayan insanları veya özellikle bu yöreye ait Erzurum barını oynayan kişileri ifade eder. Bu sebeple dadaş ifadesi üzerinde fikir beyan edenler, bunu Erzurum ve bar sözcükleriyle ilişkilendirirler. Genel olarak Erzurum yöresinde Dadaş, 1) erkek kardeş, 2) yiğit, delikanlı, babayiğit kimse, 3) mert, cesur, 4) arkadaş, dost anlamlarında kullanılır. anlamlarında kullanılır. Ayrıca Ağabey, bar oynayan delikanlı, Erzurumlu arkadaş, hemşeri, geniş anlamıyla Erzurum bölgesinin efesi şeklinde de ifade edilir. Üzerinde çok beyan ve açıklamalarda bulunulan dadaş ifadesi, yöre kültürünün sembolik söyleniş biçimidir. İçeriği yukarıda açıklandığı gibi oldukça zengin olup, Erzurum merkezinde, civar ilçe ve köylerinde yaşayan, özellikle etnik Türk kökenli insanların kendi aralarında veya onlara başkalarınca yapılan hitap şeklidir. Zaman zaman kişiye hitaben doğrudan söylenebildiği gibi, bazen de yüceltme sıfatı olarak kullanılır. Dadaş olmak tarihi kahramanlıklar, dostluklar, sevgi ve saygı diyalogları, insanlar arasındaki sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın adeta alt yapısını oluşturan en önemli unsurdur. Anadolu'da özellikle olumlu anlamda Erzurum halkı için kullanılan bu ifade kültürel içerik taşır.

Halk oyunları

Erzurum denince akla dadaş, dadaş denince de akla bar gelir. Bar, Erzurum ve yöresinde oynanan folklorik özellikteki halk oyunlarının genel adıdır. Bu özelliğinden dolayı bar kelimesi bilinen sözlük anlamları dışında yörede; "el ele tutuşmak, birliktelik, bağlamak, topluluk, birlikte oynamak" gibi manalarda yorumlanır. Bar, antropologlara göre Türklerin orta Asya'dan getirdikleri millî bir oyundur. Bu sebepten dolayı çok eski bir geçmişe sahiptir. Ortaya çıkış nedeninin ise yaşanan iklim, coğrafya ve tarihi olaylar olduğu ifade edilmektedir. Ünlü Türk seyyah İsmail Habip Sevük 1943 yılında kaleme aldığı Yurttan Yazılar adlı eserinde; Erzurum'daki halk oyunlarının asırlardan beri bar adıyla anıldığını, Dadaşların "aşk, sevgi, mertlik, yardımlaşma, kahramanlık" gibi duygularını sembolize ettiğini bildirmektedir. Erzurum ili ve yöresi halk oyunları açısından çok zengin bir bölgedir ve günümüzde bu zenginlik, bütün güzellikleriyle aslına uygun olarak bölgede yaşatılmaktadır.

“Bar“ terimi, günümüz öncesi Türk şair ve yazarlarını farklı algılamalara da götürmüştür. Sadettin (Sadi) Akatay (1904-1944), ünlü "Bar" şiirinde barı: " kahramanlık, yiğitlik, erlik destanı, yüzyılların ardından kopup gelen bir vakar " olarak tanımlarken; Nejat Ünal " Bar bir savaş oyunudur yiğitlere yaraşır " ifadesini kullanmıştır. Günümüzde, gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında düzenlenen halk oyunları program ve yarışmalarına, Erzurum'daki “ Halk Oyunları ve Türküleri Derneği ”nin “ Halk Oyunları Ekipleri ” azami ölçüde katılmaya özen göstermekte ve bu anlamda önemli başarılar elde etmektedir.

Erzurum barı, erkek ve kadın barları olmak üzere iki kategoride oynanmaktadır. İsmail Habip Sevük " Yurttan Yazılar " adlı eserinin'Yurttan Yazılar' adlı eserinin 'Dadaş ve Bar' ile ilgili bölümünde; " iyi bilenler tarafından oynanınca seyrine doyum olmaz" dediği barların oynanma şekli ve sırası ile ilgili olarak "Gergin birer yay gibi duran dadaşların oynadığı ilk bar, barbaşının elindeki mendili bir bayrak gibi sallaması ve sanki vücudun akümülatörüne hareketin elektriği dolduruluyormuş hissini veren Başbar'dır. İsmail Habip Sevük bu ifadeye eserinde yer vermiştir.

Kıyafet

Erzurum ve yöresinde mahalli kıyafetler günümüzde de bilinmekte ve giyilmektedir. Özellikle kadınların geleneksel giysisi ehramdır. Ehram genellikle 185 x 215 cm ebadında yünden özel olarak dokunmuş örtüdür. Şekil ve renk olarak farklı kesimlere hitap eder.

Dadaşça (Dadaş Ağzı)

Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkiye Türkçesi, göçler, iklim, coğrafya ve dilin kendisine ait özelliklerinden dolayı Anadolu'da çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır. Erzurum'da kullanılan Dadaş şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu, Türkoloji alanında Prof. Dr. Leyla Karahan'ın 'Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması' (Türk Dil Kurumu Yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman grubuna dâhildir. İletişimde ve medyada kullanılan teknolojik ürünlerin giderek gelişmesi Türkiye genelinde İstanbul ağzının yaygınlaşmasına ve yöresel ağızların azalmasına hatta kaybolmasına sebep olsa da, Erzurum şehir merkezi ile ilçeler ve köylerde konuşulan şive, diğer bölgelere kıyasla kendine özgü yapısını büyük ölçüde korumaktadır.

Şenlikler

Erzurum'da geleneksel olarak yapılan 1001 hatimler, şehrin en önemli dini ve kültürel uygulamalarındandır. Özellikle Aralık ayında okunmaya başlayan 1001 hatimler yaklaşık 1 ay sürer. Tüm şehir halkı 1 ay içerisinde hatimler okur ve bir ayın sonunda okunan hatimler Ulucamii'de tüm halkın katılımı ile bağışlanır. Camiide Erzurum için dualar edilir ve ilin manevi mimarlarından Alvarlı Efe'nin beyitlerine de yer verilir.

Mutfak

Erzurum merkez ve yöresine özgü yemekler: Bilinen Türk mutfağına ek olarak Erzurum'un geleneksel mutfağı, ayran aşı (yayla çorbası), herle aşı, kesme çorbası, paça çorbası, çeşitli türde et yemekleri özellikle son yıllarda Erzurum'un simgelerinden biri haline gelen Cağ kebabı (kırmızı et dönerin, odun ateşinde koyun/kuzu eti ve özel katkı karışımla hazırlanıp yatay olarak ateşte pişirilen türü), kuymak, tereyağlı peynir helvası, kurut, hıngel, tirit, haşıl, kiriş, çaşır, lor dolması, kartol pancarı(patates yahnisi), çeç pancarı, çortuti pancarı, şile, şalgam dolması, pazı ve lahanadan yapılan etli-zeytinyağlı yemekler, ekşili dolma, evelik dolması ve kuzu kulağı (bitki) kavurması; ebegümeci, pirpirimden (semizotu) oluşur.
Tatlılar; dökme tepsi tel kadayıf, kadayıf dolması ve burma tatlısı yörenin en bilinen ve sevilen tatlılarıdır.
Hamur işleri arasında tatar böreği, erişte plavı, tereyağlı su böreği, sini ketesi-içli kete-tandır ketesi, açık ekmek (lavaş), pide (tandırda) ve gugul (tereyağlı) yer alır.
Kahvaltıda ve hemen hemen her öğün yemek sonrası az miktarda tüketilen göğermiş (kerti) lor, civil peynir ve koyun peyniri de yörede meşhurdur.

Ayrıca, Coğrafi İşaret Tescil Belgeli ve dünyaca ünlü Hınıs Fasulyesi ile yapılan 'Güveçte Kuru Fasulye', Erzurum'da oldukça meşhurdur. Bunun yanında Erzurum'un Hınıs ilçesi ile özdeşleşen Hınıs Köfesi(İri köfte), Bişi, Patile ve Kalbur Dolması Erzurum'un meşhur yemeklerindendir.

Turizm

Erzurum'da kış turizmi gelişmiştir. Şehrin en önemli turizm kaynağı Çifte Minareli Medrese ve merkeze üç kilometre uzaklıktaki Palandöken Dağı'dır. Palandöken Dağı 2011 Dünya Üniversiteler Kış Oyunları'na ev sahipliği yapmıştır.

Tarihî yapılar

• Rüstem Paşa Kervansarayı
• Çobandede Köprüsü
• Tarihi Erzurum Evleri

Erzurum Kalesi, Saat Kulesi

Erzurum Kalesi ve Saat Kulesi

Orta kale

Erzurum Kalesi ve Saat Kulesi, şehir merkezinde bir tepe üzerinde yer almakta olup, Erzurum'a hâkimdir. Saat Kulesi'nden şehrin panoramik görüntüsünü izlemek, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Özellikle son yıllarda yapılan 'tarihi eserleri ortaya çıkarma' çalışmaları çerçevesinde, Erzurum Kalesi çevresinde çarpık yapılaşma görüntüsü veren ve tarihî eserleri gölgeleyen binaların bazıları yıkılmış, böylece kale surları ve iç kalenin varlığı iyice belirginleşmiştir.

Erzurum Kalesi

Erzurum Kalesi, şehir merkezinde yer aldığı tepenin en uc noktasında bir iç kale ve bu iç kaleyi çevreleyen bir dış kaleden oluşmaktadır. İç Kale sekiz burcu ile günümüze kadar varlığını koruyabilmiş olmasına rağmen Dış Kale konumundaki ikinci kat sur kısmen mevcuttur. İç kale duvar kalınlıkları 2-2.5 m. arasındadır. Kalenin ilk inşâ tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte M.S. 5. yüzyılın ilk yarısında Bizanslılar tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Tarih boyunca Asurlular, Sasaniler, Persler, Araplar, Romalılar ve Bizanslılar arasında sık sık el değiştiren ve 11. yüzyılda Türkler'in eline geçen Erzurum Kalesi İç kale kısmında, ilk Türk-İslam eserlerinden Saltukoğulları dönemine ait Kale Mescidi (Kale Camii) yer almaktadır. Kale Selçuklu ve Osmanlılar döneminde onarılmıştır. Üç kat surla çevrili olan kalede, yüzon burç ve kule bulunmaktaydı. Tebriz Kapı, Gürcü Kapı, Uyucan Kapı ve Yeni Kapı olmak üzere dört kapısı vardı. İkinci kat surun günümüzde kısmen mevcudiyetine rağmen Üçüncü kat sur (Şehri tam olarak çevreleyen sur) tamamen kaybolmuştur. Kalenin kurulu bulunduğu tepenin yüksekliği 1950 metredir. Erzurum'un Selçuklu Hanedanı tarafından fethi döneminde, kale ile ilgili olarak günümüze kadar anlatıla gelen menkıbeye göre: Erzurum kalesinin ihtişamı karşısında şaşkınlığa düşen Selçuklu Türkleri ' Bu kal'ayı kılıçla mancınıkla fethedemeyiz' derler. Birkaç hafta süren kuşatmanın akabinde "Esirleri iade etmek için biz kale tekfuruna gidiyoruz, siz bizim esirleri bize teslim edin bizde sizin kırk askerinizi (esiri) size verelim" derler. Kale tekfuru sevinir. Akşam karanlığında esir kılığındaki kırk Türk yiğidi kale kapısındaki muhafızlara saldırırlar. Oluşan panikten yararlanan Türk askerleri kaleyi fethederler.

Saat kulesinden Erzurum'un Doğu yönündeki panoramik görüntüsü

Saat Kulesi

Saat Kulesi, Erzurum'un şehir merkezindeki en yüksek tepesinde yer alan "İçkale" dedir. Tepsi Minare diye de geçmişte adlandırılmıştır. Saltukoğulları tarafından 12. asırda gözetleme kulesi olarak yapılmıştır. Gövdesi tuğla, kaidesi ise kesme taştandır. 19. yüzyılda üst kısmına ahşap külah ilave edilmiştir. Kale içerisinde bulunan "Kale Mescidi" nin minaresi olarak da kullanılmıştır. Kale mescidi kitabesinde "İnanç Beygu Alp Tuğrul Bey Ebi-l Muzaffer Kasım" yazılıdır. Erzurum Saat Kulesi (Tepsi Minare), Anadolu'daki en eski Selçuklu minaresidir.

Yakutiye Medresesi

İlhanlılar döneminde yapılan önemli bir medrese olan Erzurum'daki Yakutiye Medresesi, Olcaytu zamanında Hoca Cemaleddin Yakut adına inşa ettirildi. Dört eyvanlı ve kubbe altı revaklı medrese planındadır.

Aziziye Tabyası Şehitler Anıtı

Aziziye Tabyası Top ve Bayrak

Erzurum Tabyaları

Erzurum Tabyaları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Erzurum'u düşmana karşı savunmak için yapılan ve silahlarla güçlendirilen askeri yapılar olup, tabyalar aşağıda belirtildiği gibidir.

• Aziziye Tabyaları ,
• Mecidiye Tabyası,
• Ağzıaçık Tabya,
• Sivişli Tabyası,
• Ahali Tabyası,
• Dolangez Tabyası,
• Gez Tabyası,
• Küçük Höyük Tabyası,
• Büyük Höyük Tabyası,
• İlâve Tabya,
• Uzun Ahmet Tabyası,
• Büyük Kiremitlik Tabyası,
• Küçük Kiremitlik Tabyası,
• Çobandede Tabyası,
• Toparlak Tabya,
• Küçük Palandöken Tabyası,
• Büyük Palandöken Tabyası,
• Karagöbek Tabyası,
• Tafta Tabyası,.

Cami ve medreseler

Erzurum'daki cami ve medreseler tarihi ve fiziki özellikleri itibarıyla tarihi özellikte olanlar ve Cumhuriyet döneminde yapılanlar olmak üzere iki kategoride değerlendirilmektedir.

Tarihî cami ve medreseler

Çifte Minareli Medrese

Yakutiye Medresesi

Ulu Camii

Ayaz Paşa Camii

Caferiye Camii

Gürcü Mehmet Camii

Gürcükapı Camii

Kasım Paşa Camii

Pervizoğlu Camii

Boyahane Camii

Erzurum'da bulunan tarihi Camii ve Medreseler:

Sıra	Caminin/Medresenin Adı	Mevkisi	Yapıldığı yıl
1	Çifte Minareli Medrese	Tebrizkapı, Yakutiye-Erzurum	1225
2	Ulu Camii	Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum	1179
3	Yakutiye Medresesi	Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum	1310
4	Lala Mustafa Paşa Camii	Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum	1563
5	Murat Paşa Camii	Murat Paşa Mah. Yakutiye-Erzurum	1572
6	Derviş Ağa Camii	Gülahmet Mah. Tahtacılar yokuşu Yakutiye-Erzurum	1717
7	Ayazpaşa Camii	Ayazpaşa Mah. Yakutiye-Erzurum	1558
8	Caferiye Camii	Cumhuriyet Caddesi, Yakutiye-Erzurum	1645
9	Gürcü Kapı (Aliağa) Camii	Gürcükapı Aliağa Mah. Yakutiye-Erzurum	1608
10	Narmanlı Camii	Narmanlı Mah. Yakutiye-Erzurum	1738
11	Şeyhler Camii ve Medresesi	Erzincankapı Şeyhler Mah. Yakutiye-Erzurum	1771
12	Kurşunlu Camii ve Medresesi	Feyzullah Mah. Yakutiye-Erzurum	1700
13	Vani Efendi Camii
14	Ehmal Camii
15	Kasım Paşa Camii	Kasım Paşa Mah. Yakutiye-Erzurum	1667
16	Bakırcı Camii	Bakırcı Mah. Yakutiye-Erzurum	1720
17	Boyahane Camii	Bakırcı Mah. Yakutiye-Erzurum	1621
18	Pervizoğlu Camii	Caferzade Mah. Yakutiye-Erzurum	1715
19	Abdurrahman Gazi Camisi	Abdurrahman gazi türbesi Şigveler dağı, Palandöken-Erzurum	1797
20	Zeynal Camii	Çortan Mah. Yakutiye-Erzurum	1162
21	Şafii Camii
22	İbrahim Paşa Camii	İbrahim Paşa Mah. Yakutiye-Erzurum	1748
23	Kale içi camii(Kale Mescidi)(faal değil)	Erzurum Kalesi	XII.yy.
24	Taş Camii	Aş.Hasan Basri Mah. (Gavurboğan semti) Palandöken-Erzurum	1905
25	Ali Paşa Camii
26	Başak Camii
27	Esad Paşa Camii	Kale Mahallesi Yakutiye-Erzurum	1852
28	Köse Ömer Ağa Camii		1771
29	Cennetzade Camii	Aşağı yoncalık Mah. Yakutiye-Erzurum	1700
30	Eski Camii	(Ilıca)Eski Mah., Aziziye-Erzurum
31	Gürcü Mehmet Paşa Camii	Sultan Melik Mah. Tebrizkapı Üç kümbetler mevkii Yakutiye-Erzurum	1648

Bu camiler günümüzde de kullanılan tarihi camilerdir. Erzurum için camiler ve medreseler şehri de denilebilir. Erzurum'daki tarihi camiler Saltuklular, İlhanlılar ve Osmanlılar döneminde yapılan camilerdir.

Türbeler, kümbetler ve ziyaret yerleri

Türbeler

• Abdurrahman Gazi Türbesi
• Ahi Tuman Baba türbesi
• Ane Hatun Türbesi
• Ebu İshak-ı Kazuruni türbesi
• Emir Şeyh (Abbas Şeyh) türbesi
• Habib Baba ve Timurtaş Baba türbeleri
• Yunus Emre türbesi

Kümbetler

• Üç kümbetler
  • Emir Saltuk kümbeti
  • İkinci kümbet
  • Üçüncü kümbet
  • Dördüncü kümbet
• Cemalettin Hoca Yakut kümbeti
• Cimcime Sultan kümbeti
• Çifte Minareli Medrese kümbeti
• Karanlık kümbet
• Mehdi Abbas kümbeti
• Kırklar türbesi
• Mahmut Paşa türbesi
• Rabia Hatun türbesi
• Hasan-ı Basri türbesi
• Maksut Efendi türbesi
• Gümüşlü kümbet ve Şehitlik
  • Fosfor Mustafa Sıdkı Paşa
  • Mehmet Ali Paşa
  • Harbiye Nazırı Cemal Paşa
  • Hafız Hakkı Paşa

Müzeler, anıt ve heykeller

Müzeler

• Erzurum Arkeoloji Müzesi
• Erzurum Atatürk Evi Müzesi
• Erzurum - Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi (Yakutiye Medresesi)

Arkeolojik alanlar

• Güzelova Höyük
• Karaz Höyük
• Pulur Höyük
• Sos Höyük
• Alaca höyük

Çağdaş yapılar

Erzurum Adliye Sarayı

Erzurum'da şehir dokusu günden güne değişmekte, bayındırlık hizmet ve çalışmalarının yanı sıra hızla yeni iskan alanları da oluşmaktadır. Şehirdeki yeni yapılaşmada deprem etkisi dikkate alınmaktadır. Gerek resmi gerekse özel kurum ve kuruluşlara ait binaların yeniden imar edilmesinde sağlamlık ve çağdaş görünümde olma kriterleri önem arz etmektedir.

Spor

Ana madde: Erzurum'da spor

2018-19 Sezonu sonunda, BB Erzurumspor Süper Lig 'den düşmüştür. Voleybol erkekler 1. Liginde Palandöken Belediye lig 4.sü, Basketbol erkekler 2. Liginde Erzurum BB Gençlik lig 3.sü olarak başarılı bir sezon geçirdiler. Ayrıca voleybol 2. Liginde ve BAL'da birer takımı daha bulunmaktadır. Voleybol bölgesel ligine 2 takımı katılmıştır. Erzurum, Buz hokeyinde İstanbul ile birlikte Türkiye'nin en başarılı ilidir. Süper liglerinde 3 takımı bulunmaktadır. (BB Erzurumspor ve Narmanspor )

Ziraat Türkiye Kupası'nda, BB Erzurumspor, 2018-19 sezonunda 4. turda Keçiörengücü'ne penaltılarla elenmiştir.

Önemli spor tesisleri: Kâzım Karabekir Stadyumu (23.700), Buz Hokeyi Salonu (3.000), Murat Ertürk Güreş Salonu (5.000), Buz Pateni Salonu (2.000), Curling salonu (1.000), Kiremitliktepe Kayakla Atlama kuleleri (7.500), Palandöken(Ejder) ve Konaklı Kayak Merkezleri.

• 
  Kâzım Karabekir Stadyumu
• 
  Curling Salonu
• 
  Kiremitliktepe Kayakla Atlama Kuleleri

Yönetim

Ana maddeler: Erzurum'un ilçeleri ve Erzurum ilindeki yerleşim yerleri listesi

Erzurum Kalesi'ndeki saat kulesinden Erzurum panoraması

Aşkale Aziziye Çat Hınıs Horasan İspir Karaçoban Karayazı Köprüköy Narman

Oltu Olur Palandöken Pasinler Pazaryolu Şenkaya Tekman Tortum Uzundere Yakutiye

Merkezi yönetim

Büyükşehir belediyesi statüsüne sahip olan illerde merkezi yönetim, vali, il müdürleri ve il danışma kurulundan oluşur.

Erzurum, bir ‘büyükşehir'dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir statüsü kazanan illerde, il genel meclisi kaldırılarak yetkileri Büyükşehir Belediye Meclisine devredilmiştir.

Erzurum Valisi 1970 Çumra doğumlu Mustafa ÇİFTÇİ, Ağustos 2023'te tarihinde Gümüşhane Valisi iken atanmıştır.

Vali ve kaymakamlara ait bilgiler Erzurum'un ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim

Ayrıca bakınız: Erzurum'un ilçeleri

Büyükşehir belediyelerinde yerel yönetim, büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye meclisi ve büyükşehir belediye encümeninden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı yasa 16.madde)

Erzurum Büyükşehir Belediye Başkanı, 1958 Pazaryolu doğumlu Mehmet Sekmen (AK PARTİ), 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde %62,82 ve 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde ise %50,42 oy oranıyla seçilmiştir.

Erzurum Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 78'dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 20 ilçe belediye başkanı ve 58 üye). BBP 4, AK Parti 53, İYİ Parti 2, MHP 8, HDP 9 ve 1 Bğz. üyeye sahiptir. Karayazı Belediyesi'ne kayyum atandığından, büyükşehir belediye meclisi üyesi olan belediye başkanı 'kayyum'dur.

Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Erzurum'un ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²	Rakım mt.	Merkeze km*	Ulaşan Yollar*
Aşkale	1934	Merkez	1.507	1.661	54	/D.100-27, /D.915-04
Aziziye	1990	Merkez	1.529	1.763	15	D.260-21
Çat	1954	Merkez	1.448	1.921	50	D.950-04, 25.50
Hınıs	Cumh.önce		1.720	1.713	146	D.955-07 25.29, 25.30
Horasan	1953	Pasinler	1.740	1.560	85	/D.100-30, /D.080-01, 25.11
İspir	Cumh.önce		2.129	1.189	143	D.050-05, D.925-03
Karaçoban	1987	Hınıs	571	1.549	186	D.955-07=>25.29, 25.28
Karayazı	1937	Pasinler	1.953	2.281	121	D.270-01, 25.28
Köprüköy	1990	Pasinler	777	1.602	57	/D.100-29, D.955-06
Narman	1954	Oltu	799	1.644	99	D.950-03=>25.03, D.955-04=>25.03
Oltu	Cumh.önce		1.441	1.274	118	D.955-04, D.062-01
Olur	1958	Oltu	893	1.334	166	D.060-02=>25.06
Palandöken	2008	Merkez	667	1.898	1	D.260-21, D.950-04
Pasinler	Cumh.önce		1.134	1.661	40	/D.100-29
Pazaryolu	1989	İspir	654	1.482	124	D.050-04, D.925-04, 25.82
Şenkaya	1946	Oltu	1.381	1.867	167	D.060-03=>25.14, 25.09
Tekman	1946	Hınıs	2.102	1.937	149	D.260-21=>25.26, D.955-07=>25.26
Tortum	Cumh.önce		1.463	1.618	57	D.950-03
Uzundere	1987	Tortum	505	1.098	87	D.950-02
Yakutiye	2008	Merkez	945	1.879	4	D.260-04, /D.100-28, D.950-03
ERZURUM	Cumh.önce		25.006	1.923

*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Medya

Erzurum Yerel TV Kanalları

• Aras TV
• Kardelen TV

Erzurum Yerel Radyo Kanalları

• Radyo Ritm (88.8)
• Türkü FM (92.2)
• Erzurum Polis Radyosu (94.6)
• İmaj FM (95.8)
• Oltu Süper FM (99.9)
• Radyo Üniversite (102.0)
• Dadaş FM (104.5)

Ayrıca Erzurum'da TRT Erzurum Radyosu bulunmaktadır. TRT kurumuna ait olan bölgesel radyo, 90.8 ve 100.5 frekanslarından Erzurum ve ilçelerinde Türkü, Türk Halk Müziği ve Türk Sanat Müziği yayınları ve yöresel programlar yayınlamaktadır.

Altyapı

Ulaşım

1938 tarihli Tan gazetesinde Sivas-Erzurum demir yolunu gösteren harita.

Erzurum'da bir havaalanı ile doğu - batı eksenli demiryolu vardır. Doğu-batı ve kuzey-güney yönünde karayolu ulaşım ağının kesişim noktasıyla ulaşım imkânları gelişmiştir.

Dış bağlantılar

• T.C. Erzurum Valiliği