Orta Hanak
Orta Hanak (Gürcüce: შუა ხანახი), tarihsel Artani bölgesinde bir köydü. Günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesinin idari merkezi olan Hanak kasabasının bir mahallesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Hanak veya Orta Hanahi'nin bulunduğu Artani, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Varlığı bilinen ama günümüze ulaşmayan kilise de bu dönemden kalmış olmalıdır.[1]
Orta Hanak veya Orta Hanahi, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde, Hanak-i Vasat (خاناق وسط) adıyla, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte Hanak-i Vasat'ın (Orta Hanak) nüfusu 30 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reislerinin çoğu Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday ve arpa tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Dört adet su değirmeni bulunuyordu.[2][3]
Çıldır Eyaleti cebe defterinde (1694-1732) Hanak adıyla tek köy yer almıştır. Aynı idari konuma sahip Hanak köyü Hicri 1132 (1719/1720) yılında Osman adında birine timar cinsinden tahsis edilmişti ve hasılatı 3.000 akçeydi.[4]
Orta Hanak veya Orta Hanahi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakılmıştır. 1886 tarihli Rus nüfus tespitinde Orta Hanak (Ханах средній: Hanah Sredniy) adıyla kaydedilmiş olan yerleşim, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Tikani nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Nüfusu, 117'si erkek ve 107'si kadın olmak üzere, 29 hanede yaşayan 224 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı Türk olarak yazılmıştır[5]
Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli 1917 yılında, Orta Hanahi (შუა ხანახი) şeklinde not ettiği köyde 350 Müslüman Gürcünün yaşadığını ve yıkık halde bir kilisenin bulunduğunu yazmıştır.[1] Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların çekilmesinin ardından Aşağı Hanak köyü, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan'ın sınırları içinde kalmıştır. Köy, Moskova Antlaşması'yla Türkiye'ye bırakılmıştır.
Orta Hanak veya Orta Hanahi, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Orta Hanak (اورتە خناق) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nahiyesine bağlıydı. Orta Hanak nahiyesi 26 köyü kapsıyordu. 1940 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 527 kişiden oluşuyordu. Adı "Ortahanak" şeklinde yazılmış olan köy, Hanak nahiyesinin idari merkeziydi.[6] Hanak nahiyesi 1958 yılında Hanak ilçesine dönüştürülünce Orta Hanak köyü Hanak adıyla bu ilçenin idari merkezi haline gelmiş ve bugünkü Hanak kasabasının da çekirdeğini oluşturmuştur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, Perşembe, 28 (11) Eylül 1917, sayı: 232.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 545". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი: წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 485". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 279". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 335". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2025.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 348.