İslam'da siyasi mezhepler

İslam'da siyasi mezhepler, İslam tarihi boyunca, siyasi tartışmalar ve görüş farklılıkları sonucu ortaya çıkan mezheplerdir. İslam'da Sünnilik, Şiilik ve Haricilik olmak üzere üç ana mezhep vardır. Bu mezhepler de çeşitli açılarından kendi içinde alt mezheplere sahiptir. En önemlilerinden biri ve ilk olarak şekilleneni, halifelik tartışmaları sonucu ortaya çıkan Şia'dır. Haricîler ve Vahhâbîler de sayılabilir. İslâm dünyası içerisinde Sünniler %83'lük kısmı, Şiiler %15'lik kısmı ve Hariciler ise %2'lik kısmı oluşturmaktadır. İslam alimleri, yalnızca Hilafet ve Müslüman monarşisinin meşru İslami siyasi sistemler olduğunu iddia ederler.^[1] Ve diğer siyasi sistemlerin yasak olduğunu söyleseler bile, mevcut düzende iktidara gelip İslami bir yönetim kurmak için bir araç olarak kullanılmalarına izin veriyorlar.^[2]^[3]

Sünniler

Sünniler günümüzde i'tikadî açıdan Mâtûridîyye ve Eş'ârîyye, fıkhî açıdan da sırayla Hanefî, Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine bağlıdırlar. Bu dört mezhepten ilki olan Hanefîlik, Mâtûridîliğe diğer üç mezhep (Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî) ise Eş'ârîliğe bağlıdır. Bu mezhepler dışında, Sünnîlik'te icma-i ümmete, kıyasa ve re'ye başvurulmasını kabul etmeyen, her sorunun çözümünü Kur'an'da, Sünnette, sahabe ve tabiunun görüş ve uygulamalarında arayan bir grup daha vardır. Bunlar; Selefiyye veya Selefiyyun (geçmişe bağlılar) olarak anılır. Bu düşünceye bağlı olanlar ortaya çıkan yeni sorunlara çözüm bulmakta yetersiz kaldıkları için fazla taraftar bulamamışlardır.

Hanbeliler ve Selefiler

Hanbelîlik, Selefiyye anlayışına en yakın görüşe sahip olan Sünnî fıkıh mezhebidir. Ayrıca günümüz Sünnî âlimleri tarafından i'tikadî bakımdan Selefî düşünceye sahip olanlar, Sünnî olarak kabul edilmeyip, i'tikaden Mücessime'den oldukları farz edilmektedir.

Şiiler, Batıniler ve Hariciler

Tarihte Müşebbihe ve Mücessime anlayışına yakın birçok Gulat-ı Şiâ fırkasının varlığından söz edilmektedir. Ama bu fırkaların çoğu günümüze ulaşamamıştır. Ayrıca Gulat-ı Şiâ fırkaları günümüzde olduğu gibi geçmişte de günümüzde varlığını koruyan Şiiliğin çoğunluk mezhebi İsnaaşeriyye tarafından İslam dışı kabul edilmekteydi. Şiîler'in günümüzde bağlı olduğu en büyük fırka ise İmamiye Şiası'ndan olan İsnaaşeriyye'dir. Bunun dışında sayıları az olmakla birlikte Zeydîyye fırkası, bazen İmamiye'nin bir kolu olduğu da farz edilen İsmâilîyye ve Gulat-ı Şiâ'dan Nusayr’îyye fırkası da günümüze ulaşmıştır. Bâtınîliğin ilk teşkilâtlandırıcılarından Meymûn’ûl-Kaddâh’ın da İsmâilîlik ve Gulat-ı Şiâ i'tikatları üzerinde büyük etkisi olmuştur. Haricîler'in ise günümüze ulaşmış olan tek fırkası İbadiyyedir.

İslâm'da Siyâsî ekôller ve fıkhî mezhepler

Şîʿa-i Muhlîsîn:^[5] Sünnîler ve Zeydîler

Şîʿa-i Ulâ^[5] (Ehl-i Sünnet vel Cemaat)
Zeydîlik
- Betr'îyye/Sâlih'îyye
- Cerîr'îyye/Süleyman'îyye
- Yemen Zeydîleri
  - Kâsım'îyye
  - Hadâv'îyye
  - Muhteria
  - Mutarrif'îyye
- Alavîler
  - Nâsır'îyye
  - Kâsım'îyye
- Ghulat Zeydiyye
  - Cârûd'îyye
  - Nâim'îyye
  - Ya'kûb'îyye

Haricîler^[6]

İslâm dışı dinler

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "Monarchy in Qur'an and Hadith". www.livingislam.org. 26 Ekim 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2025.
^ "Ruling on democracy and elections and participating in that system - Islam Question & Answer". Islam-QA (İngilizce). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2025.
^ "Concept of democracy in Islam - Islam Question & Answer". Islam-QA (İngilizce). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2025.
^ Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.
^ ^a ^b Balcıoğlu, Tahir Harimi, Türk Tarihi’nde Mezhep Cereyanları, Hilmi Ziyâ Neşriyâtı, Ahmet Sait Tab’ı, 1940.
^ Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur, İstanbul, 1970.

Dış bağlantılar

Tausch, Arno (2023). Political Islam and Religiously Motivated Political Extremism. SpringerBriefs in Political Science. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-24854-2_2 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Published 16 February 2023, Print ISBN 978-3-031-24853-5; open access: https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-031-24854-2 23 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "Monarchy in Qur'an and Hadith". www.livingislam.org. 26 Ekim 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2025.

[2] "Ruling on democracy and elections and participating in that system - Islam Question & Answer". Islam-QA (İngilizce). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2025.

[3] "Concept of democracy in Islam - Islam Question & Answer". Islam-QA (İngilizce). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2025.

[4] Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.

[Harimi-5] Balcıoğlu, Tahir Harimi, Türk Tarihi’nde Mezhep Cereyanları, Hilmi Ziyâ Neşriyâtı, Ahmet Sait Tab’ı, 1940.

[6] Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur, İstanbul, 1970.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Sünniler

Hanbeliler ve Selefiler

Şiiler, Batıniler ve Hariciler

İslâm'da Siyâsî ekôller ve fıkhî mezhepler

Şîʿa-i Muhlîsîn:[5] Sünnîler ve Zeydîler

Haricîler[6]

Ghulat-i Şîʿa

Şîʿa-i Bâtın’îyye (Abd’Allah İbn-i Meymûn)

İmamiye Şiası: İsmâilîyye ve İsnaaşeriyye

Şemânîlik’den İslâmiyet’e bağlananlar

İslâmiyet’ten çıkan Dinler