Stanley Kramer

Stanley Kramer
Doğum	Stanley Earl Kramer 29 Eylül 1913 Brooklyn, New York, ABD
Ölüm	19 Şubat 2001 (87 yaşında) Los Angeles, Kaliforniya, ABD
Milliyet	Amerikalı
Meslek	Sinema yönetmeni ve yapımcı
Evlilik	Marilyn Erskine (1945–1945) Anne Pearce Kramer (1950–1963) Karen Sharpe (1966–2001)
Çocuk(lar)	4

Stanley Kramer (d. 29 Eylül 1913 - ö. 19 Şubat 2001), Amerikalı sinema yönetmeni ve yapımcıdır.

1940'larda yapımcılıkla başladığı kariyerine 1950'lerde yönetmenliği de ekleyerek 1970'li yılların sonuna kadar sinemada aktif olarak çalıştı. Bu 30 yıldan daha uzun süre içinde yönetmen olarak 20 kadar, yapımcı olarak da 40 kadar filme imza attı. Hollywood'un en önemli bağımsız yapımcılarından biriydi. ABD'nin siyasi darboğazlardan geçtiği özel dönemlerde bile liberal tavrından ödün vermedi. Tabu sayıldıkları dönemlerde bile, başta ırkçılık olmak üzere sosyal sorunlara eğilen birçok filme imza attı. "Mesajı olan filmler" diye de adlandırılan bu filmleri arasında The Defiant Ones (1958), Inherit the Wind (1960), Judgment at Nuremberg (1961) ve Guess Who's Coming to Dinner (1967) ilk akla gelenlerdir.

Stanley Kramer 9 kez Oscar'a aday gösterildi, çeşitli uluslararası yarışma ve festivallerde, aralarında Altın Küre, BAFTA, Bodil, David di Donatello gibi ödüllerin de olduğu 23 ödül kazandı, 21 kez de ödüle aday gösterildi. Berlin ve Moskova film festivallerinde aldığı ödüllerin yanı sıra Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi kendisine Irving G. Thalberg anısına konmuş özel bir ödülü, "Hayat Boyu Başarı Ödülü"nü verdi.

Biyografisi

İlk Yıllar

29 Eylül 1913 tarihinde New York'un Manhattan semtinde "Hell's Kitchen" (Cehennem Mutfağı) adlı işçi mahallesinde Stanley Earl Kramer adıyla dünyaya geldi. Anne ve babası boşanınca bakımını anneannesi üstlendi. Sinema dünyası ile bağlantısı olan iki akrabası vardı; Annesi Paramount'ta sekreterdi, sonradan menajerlik de yapacak olan amcası Earl Kramer ise Universal şirketinde dağıtım işlerindeydi. Eğitimine New York Üniversitesi'nde sürdüren Kramer hukuk fakültesine gitmeyi planlıyordu; ancak son yılında yazdığı bir makale 20th Century Fox şirketin hikâye departmanında maaşlı stajyerlik teklifi almasını sağladı. Sonra Hollywood'a gitti ve sinemaya mutfağından başladı. On yıl boyunca alt kademelerde çalıştıktan sonra MGM'de kostüm ve montaj bölümlerinde görev aldı ve daha sonra Columbia Pictures'ta senaryo ve yazı departmanında işe başladı.

1940'lı yıllar

1941'e gelindiğinde "So Ends Our Night" ve "The Moon and the Sixpence" gibi filmlerde yapımcı-yönetmen Albert Lewin'in asistanlığını yapıyordu. 1943 yılında askere alındı ve New York'taki ordu film merkezinde geçirdiği iki yıl sırasında senarist Carl Foreman'la tanıştı. Savaştan sonra 1948'de yapımcı- senarist Carl Foreman, yazar Herbie Baker ve reklamcı George Glass'la beraber kendi bağımsız yapım şirketleri olan Screen Plays Inc.'i kurdular.

Şirketin ilk yapımı, kişisel borçlanmalarla başlanılan, Richard Fleischer'ın yönettiği komedi filmi So This Is New York (1948) tam bir felaketti. Mark Robson'ın yönettiği ikinci yapım Champion (1949) ise tam tersine bir başarı öyküsüne dönüştü. Film 6 dalda Oscar'a aday gösterildiği gibi başrolündeki Kirk Douglas'ı da bir star yaptı. Hırslı bir boksörün yaşantısını anlatan film gişede de başarılıydı. Filmin dövüş sahnelerini Stanley Kramer çekmişti.

Sonraki filmi Home of The Brave (1949), o yıllarda çoklarının dile getirmeye cesaret edemediği II. Dünya Savaşı sırasındaki ırkçı önyargılara değiniyordu ve gizlilik içinde tamamlanan film gösterime verildiğinde hem gişede başarı kazandı hem de Kramer eleştirmenler tarafından 1940'ların en cesur bağımsız yapımcıları arasına sokuldu.

1950'li yıllar

1950'de The Men'i (Erkekler) yaptı. Fred Zinnemann'ın yönettiği filmin başrolünde Marlon Brando oynuyordu. Bu aynı zamanda Brando'nun sinemadaki ilk filmiydi. Engelli savaş gazilerinin dramını anlatan bu kışkırtıcı filmin dezavantajı ABD'nin Kore Savaşına girdiği aynı gün vizyona verilmiş olmasıdır.

Columbia Pictures yılları (1951 - 1954)
1951'de Columbia Pictures'dan gelen teklifi kabul ederek bağımsızlığına bir süre ara verdi. Ancak hala bağımsız bir yapımcıyken başladığı dramatik western High Noon'u (Kahraman Şerif (1952) bitirmeye karar verdi. Yine Fred Zinnemann'ın yönettiği bu filmde Gary Cooper oynuyordu. Üzerinde en çok araştırma yapılmış bu alegorik western 4 Oscar aldı ve gişe rekorları kırmaya başladı. Film Senatör Joseph McCarthy'nin Hollywood'da başlattığı cadı avının bir alegorisiydi.

Bazıları övgüler alsa da Columbia'da yaptığı filmler gişede başarısızlığa uğruyordu. Columbia için yapımcılığını üstlendiği filmlerden bazıları şunlardır: Bir Arthur Miller uyarlaması olan Death of a Salesman (Satıcının Ölümü) (1951), The Sniper (1952), The Member of the Wedding (1952), The Juggler (1953), The Wild One (1953) ve The 5,000 Fingers of Dr. T (1953). 1954 yılında Columbia için son filmini yaptı; The Caine Mutiny (Denizde İsyan). Herman Wouk'un çok satan romanından uyarlanan bu film için daha önce MGM ve 20th Century Fox'la işbirliğine yanaşmayan Deniz Kuvvetleri, Stanley Kramer'ın hatırına Columbia Pictures'la işbirliği yaptı ve buna güvenerek başta Humphrey Bogart olmak üzere güçlü bir oyuncu kadrosuyla ve Edward Dmytryk'in yönetiminde işe girişen stüdyo bunun meyvelerini topladı ve Kramer'ın ilk 10 filminde şirkete kaybettirdiği parayı bir filmle fazlasıyla çıkardı. Film eleştirmenlerce de beğenildi.

Yeniden bağımsızlık
Columbia ile kontratını bitiren ve tekrar bağımsız kalan Kramer Not as a Stranger'la (1955) ilk kez yapımcılığının yanı sıra yönetmen koltuğuna da oturdu. Robert Mitchum, Olivia de Havilland ve Frank Sinatra'nın oynadıkları bu pembe dizi havasındaki hastane dramı çok iyi gişe yaptı ve Kramer'ın sinemadaki yerini sağlamlaştırdı. Sonra da Cary Grant, Frank Sinatra ve Sophia Loren'li savaş filmi The Pride and the Passion (1957) geldi ve o da gişede yüz güldürdü. Bu filmlerin getirdiği malî ferahlıkla tekrar sosyal konulara eğilmeye karar verdi. Yapımcılar damgalanma korkusuyla bu tür filmlerden kaçınıyorlardı, ABD'de komünist cadı avı hala sürüyordu. Hiçbir siyasi partiye üye olmamış olan Kramer o zamana kadar hiç soruşturma geçirmemişti ve sırf bu nedenle bile sol çevrelerden de kendisine kuşkuyla bakılıyordu. O ise liberal duruşunun bir ifadesi olarak ırk sorununa eğilen filmi Sidney Poitier ve Tony Curtis'in oynadıkları The Defiant Ones'ı (Kader Bağlayınca)(1958) yaptı ve yönetti. On the Beach (Kumsalda) (1959) ise bir nükleer savaş sonunda hayatta kalanlarla ilgili düşündürücü bir dramdı.

1960'lı yıllar

"Mesaj veren" filmlerinden bir tanesi de 1960'ta yapıp yönettiği Inherit the Wind'di (Rüzgârın Mirası) (1960). Spencer Tracy, Fredric March ve Gene Kelly'nin oynadığı film konusunu 1925'lerde Amerika'yı sarsan ünlü maymun davasından almıştı, Darwin'in evrim teorisini öğrencilerine anlattığı için yargılanan Tennesseeli öğretmenin öyküsünü anlatıyordu ve dindarların tepkisini çekti. Judgment at Nuremberg (Nüremberg Duruşması) (1961) ise Nazi savaş suçlularının yargılanmalarını anlatıyordu. Artık Hollywood liberalizminin yaşayan bir abidesi olmuştu.

1963'te "mesaj veren" filmlerine bir ara verdi ve ünlülerden oluşan büyük masraflarla yaptığı komedi It's a Mad, Mad, Mad, Mad World'ü (Çılgın Dünya) yaptı/yönetti. Ship of Fools (1965) ise çok satan bir romandan uyarlanmış durağan bir filmdi. 1967'de ise "en gurur duyduğum filmim" dediği ve yine ırk sorununa eğilen "mesajlı" filmi Guess Who's Coming to Dinner (Beklenmeyen Misafir) geldi. Sidney Poitier, Katharine Hepburn ve Spencer Tracy'nin oynadıkları bu romantik komedi ırklar arası evliliğin ABD'deki sorunlarına eğiliyordu. Bazı tabuları yıkan film Hepburn'a Oscar getirdi, Kramer'in dostu Tracy'nin son filmi oldu, çekimlerden hemen sonra Spencer Tracy öldü. 1960'ları, başta Anthony Quinn olmak üzere geniş bir oyuncu kadrosunun rol aldığı ve İtalya'da çekilen savaş komedisi The Secret of Santa Vittoria (Kasabanın Sırrı) (1969) ile tamamladı.

1970'li yıllar

1970'lere Amerikan üniversite kampüslerindeki politik çekişmeleri işlediği R.P.M. (1970) ile başladı. Sonra Bless the Beasts and Children (1971), Oklahoma Crude (Kara Altın) (1973),The Domino Principle (1977) ve The Runner Stumbles (1979) gibi ilginç ama para kazandırmayan filmlere imza attı.

Ölümü

Stanley Kramer 19 Şubat 2001'de Los Angeles, Kaliforniya'da zatürre nedeniyle öldü. 87 yaşındaydı. Üç kez evlenmiş ve iki kez boşanmıştır. Üçüncü eşi Karen'den dört çocuk; bir önceki evliliğinden olan iki çocuğu olmuştur.

Filmografisi

Yönetmen olarak

1. The Runner Stumbles (1979)
2. The Domino Principle (1977)
3. Guess Who's Coming to Dinner (1975) (TV)
4. Judgment: The Court Martial of Lieutenant William Calley (1975) (TV)
5. Judgement: The Court Martial of the Tiger of Malaya - General Yamashita (1974) (TV)
6. Judgement: The Trial of Julius and Ethel Rosenberg (1974) (TV)
7. Oklahoma Crude (Kara Altın) (1973)
8. Bless the Beasts & Children (1971)
9. R.P.M. (1970)
10. The Secret of Santa Vittoria (Kasabanın Sırrı) (1969)
11. Guess Who's Coming to Dinner (Beklenmeyen Misafir) (1967)
12. Ship of Fools (1965)
13. It's a Mad Mad Mad Mad World (Çılgın Dünya) (1963)
14. Judgment at Nuremberg (Nüremberg Duruşması) (1961)
15. Inherit the Wind (Rüzgârın Mirası) (1960)
16. On the Beach (Kumsalda) (1959)
17. The Defiant Ones (Kader Bağlayınca) (1958)
18. The Pride and the Passion (1957)
19. Not as a Stranger (1955)

Yapımcı olarak

1. The Domino Principle (1977)
2. Guess Who's Coming to Dinner (1975) (TV)
3. Judgment: The Court Martial of Lieutenant William Calley (1975) (TV)
4. Judgement: The Court Martial of the Tiger of Malaya - General Yamashita (1974) (TV)
5. Judgement: The Trial of Julius and Ethel Rosenberg (1974) (TV)
6. Oklahoma Crude (Kara Altın) (1973)
7. Bless the Beasts & Children (1971)
8. R.P.M. (1970)
9. The Secret of Santa Vittoria (Kasabanın Sırrı)
10. Guess Who's Coming to Dinner (Beklenmeyen Misafir) (1967)
11. Ship of Fools (1965)
12. Ship of Fools World Premiere Party (1965) (TV)
13. It's a Mad Mad Mad Mad World (Çılgın Dünya) (1963)
14. A Child Is Waiting (1963)
15. Pressure Point (1962)
16. Judgment at Nuremberg (Nuremberg Duruşmaları) (1961)
17. Inherit the Wind (Rüzgârın Mirası) (1960)
18. On the Beach (Kumsalda) (1959)
19. The Defiant Ones (Kader Bağlayınca)(1958)
20. The Pride and the Passion (1957)
21. Not as a Stranger (1955)
22. The Caine Mutiny (Denizde İsyan) (1954)
23. The Wild One (1953)
24. The 5,000 Fingers of Dr. T. (1953)
25. The Juggler (1953)
26. Eight Iron Men (1952)
27. The Member of the Wedding (1952)
28. The Happy Time (1952)
29. The Four Poster (1952)
30. High Noon (Kahraman Şerif) (1952)
31. The Sniper (1952)
32. My Six Convicts (1952)
33. Death of a Salesman (Satıcının Ölümü) (1951)
34. Cyrano de Bergerac (1950)
35. The Men (Erkekler) (1950)
36. Home of the Brave (1949)
37. Champion (1949)
38. So This Is New York (1948)
39. The Moon and Sixpence (1942)

Dış bağlantılar

• IMDb'de "Stanley Kramer" 18 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• allmovie.com'da "Stanley Kramer" 1 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.