Türk sanatı

Çini

Türk sanatı, Orta Çağ'da Türklerin Türk coğrafyası olan Anadolu topraklarına gelişlerinden itibaren, günümüze kadar geçen süre içerisinde bu coğrafi bölgede oluşturdukları tüm görsel sanat eserlerini tanımlamak amacıyla kullanılan bir terimdir. Türkiye yani Anadolu toprakları, Türklerden önce de Hititliler, Eski Yunanlar ve Bizanslılar da dahil olmak üzere, pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, bu kültürlerinde ürettiği pek çok sanat eserini barındırmış ve barındırmaktadır.

Türk sanatlarında, özellikle Anadolu coğrafyasında 16 ve 17'nci yüzyıllarda hakim olan, Osmanlı İmparatorluğu eserleri de Türk sanatları olarak kabul görmektedir. Özellikle bu dönemde ve bu coğrafyadaki sanat eserlerinin pek çoğu Osmanlı İmparatorluğu sarayı ile ilişkilendirilmektedir. Osmanlı mimarisinin zengin sarayları, camilerdeki ve türbelerdeki mozolelerin iç mekanları genellikle renkli fayanslar ile son derece sofistike bir şekilde Avrupa, Asya ve geleneksel islami tarzlar birleştirilerek oluşturulmuştur.

Günümüzde Türk sanatlarına örnek olarak Türk mimarisi, çinicilik, hat sanatı, kilim ve halı dokuma verilebilir.

Tarihi

Başlangıç Dönemi - 12. yy

Başlangıç döneminde çok fazla eser verilmese de, verilen eserler arasında mimari alanında Sivas Ulu Camii yer almaktadır. Bu cami düz bir dama sahip olması ve çok ayaklı olması sebebiyle Erken İslam Sanatından etkiler göstermektedir. Erken Dönem Türk Sanatı henüz 12. yüzyılda orijinal eserler vermezken, daha çok oluşma aşamasındadır. Sanat tarihi açısından en üretken bölgelerden birisi Artukoğullarının hüküm sürdüğü Güneydoğu Anadolu bölgesidir. Burada inşa edilen Silvan Ulu Camii, mihrabın önünde bulunan kubbesinin genişliğinden ötürü Metin Sözen ve Uğur Tanyeli tarafından yenilikçi ve cesur bir yapıt olarak atfedilmektedir.

Arayış Dönemi - 13 yy.

Malatya Ulu Camii

13. yüzyıl Selçuklu Sanatı'nın kendini gösterdiği bir dönemdir. Bu dönemin önemli eserleri arasında Divriği Ulu Camisi sayılmaktadır. Caminin mimarisinde İran'dan esinlenme örtü sistemleri ve Anadolu dışından geldiği belli olan bezeme örgeleri bulunur. Metin Sözen ve Uğur Tanyeli bu mimari etkiler gözönünde bulundurulduğunda Erken Dönem Türk Sanatı'nın eşsiz bir sinkretizm gösterdiğini vurgulamaktadırlar. Ancak aynı tarihlerde bina olunan Malatya Ulu Camiinde ise karışık mimari esinler yerine, doğrudan bir İran sanatı etkisi gözlemlenebilmektedir. Mimari'de kendini gösteren bu arayış dönemi, keza çini, hat işleme, ahşap ve metal işleme sanatlarında da aynı ölçüde yer almıştır.

Osmanlı dönemi

14. yüzyıl yeni kurulan bağımsız beyliklerin dönemidir. Bu dönemin belki de en önemli özelliği kubbeli mekanın gitgide önem kazanmaya başlamasıdır. Batı Anadolu'da artık yerleşmeye başlayan bir sanat dili kendini göstermekteyken, Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu 15. yüzyıla değin aynı çizgide gelişmesini sürdürmeye devam eder. 14. yüzyıldan itibaren Osmanlı Sanatı Batı Anadolu Türk Sanatı'nın bir kolu olarak ortaya çıkar ve 15. yüzyıl ile birlikte yerleşir.

İslam sanatı diğer tür sanatlarda da temsil edilmiştir. Osmanlı sarayı Çin porselenlerini toplamıştır. Osmanlı minyatürü ve Osmanlı tezhipleri, genellikle aynı el yazması ve sayfada birleşmiş olsalar da, farklı tür olarak ele alınan el yazmalarının süslemeleri figürlü ve figüratif olmayan unsurlarını içerir.

20. Yüzyıl ve Devamı

Türkiye'de Osmanlı İmparatorluğu altındaki İslami sanat geleneklerinden daha laik, Batılı bir sanat anlayışına geçiş yaşandı. Modern Türk ressamları Batı etkisinden uzak, kendi sanat formlarını bulmaya çalışmaktadırlar. Heykel diğer sanat türlerine göre daha az gelişmiştir ve kamusal anıtlar genellikle Atatürk'ün kahramanca temsilleri ve bağımsızlık savaşından olayları temsil eder. Edebiyat, çağdaş Türk sanatlarının en gelişmişi olarak kabul edilir.

Geleneksel Türk sanatları

Geleneksel Türk sanatlarının bir kısmı İslam öncesi dönemden kaynaklanır. Bir kısmı ise İslam ile birlikte gelişmiştir. Bu sanatların başında hat sanatı, tezhip, minyatür ve ebru gelmektedir.

İslam sonrası gelişen sanatlar

Türkler İslam dinini kabul ettikten sonra doğal olarak sanat alanında Türk-İslam sentezi sanatlar ortaya çıkmış oldu. Tezyîni sanatlar, Türk musikisi, Türk mutfağı, mimari, temaşa sanatları bu sentezin etkisinde kaldı.

Tezyîni sanatlara bezeme, hat sanatı (Hüsn-i Hat), tezhib, yaprak Üzerine Hüsn-i Hat, tuğra, ferman, ebrû, gravür, kat'ı, çini ve kalemişi örnek gösterilebilir.

Ayrıca bakınız

• Wikimedia Commons'ta Türk sanatı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Osmanlı kültürü

Konuyla ilgili yayınlar

• Binney, Edwin. Turkish Miniature Paintings and Manuscripts, from the Collection of Edwin Binney, 3rd. New York City: Metropolitan Museum of Art; Los Angeles, Calif.: Los Angeles County Museum of Art, 1973. 139 sy., amply ill. (in b&w). N.B.: Catalogue of an exhibition held at the named museums. ISBN 0-87099-077-2
• Can, Turhan. Istanbul, porta dell'Oriente, testo italiano [örn.., della traduzione] di Nicola Lasarov Chapkarov. Istanbul: Orient Publishing Service, cop. 1987. 128 p., amply ill. in col. N.B.: Text about, and images of, masterpieces of the visual arts, especially of architecture, in the Republic of Turkey. Without ISBN
• Miller, Lenore D. Echoes of Anatolia: Works of Contemporary Turkish-American Artists ... [catalogue of an] Exhibition [which] Has Been Realized through the Generosity of the Contributing Artists and [of] the Turkish Embassy in Washington, D.C. [Washington, D.C., ca. 1987]. 24 p., amply ill. (in b&w). Without ISBN
• "Of Marbles and Men, Turkey's Cultural Ambitions: Turkey Gets Tough with Foreign Museums and Launches a New Culture War" (unsigned article), The Economist, no. 8785 (19 May 2012), sy. 89-91.

Dış bağlantılar

• Türk Sanatları Hakkında Bilgiler.. Resimler..3 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türk İslam Sanatları Sözlüğü