Türkiye'de medya
| Makale serilerinden |
 |
Türkiye'de medya, büyük ölçüde iktidara yakın birkaç özel medya grubunun kontrolü altındaki yerli ve yabancı yayınları içeren rekabetçi bir medya sektörüdür.[3] Bu medya gruplarının çoğu, enerji, inşaat ve finans gibi farklı sektörlerde faaliyet gösteren büyük holdinglerin parçasıdır.[3][4] Bu yapı, medya sahipliğiyle ekonomik ve siyasi çıkarlar arasında yakın bağlar kurulmasına yol açmakta; yayın politikalarının bağımsızlığını ciddi şekilde kısıtlamaktadır.[3][4] Medya, Türkiye'de kamuoyu oluşturma ve siyasal süreçleri etkileme bakımından güçlü bir araç olmaya devam etmektedir.
Sansür ve basın özgürlüğü sorunları, özellikle 2000'li yıllardan itibaren daha görünür hale geldi. Gazetecilere yönelik davalar, tutuklamalar ve medya organlarının kapatılması, ulusal ve uluslararası kuruluşların dikkatini çekti. 2016 yılındaki darbe girişiminin ardından ilan edilen olağanüstü hâl döneminde çok sayıda medya kuruluşu kapatıldı ve onlarca gazeteci tutuklandı.[5] Sınır Tanımayan Gazeteciler'in Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Türkiye'nin sıralaması yıllar içinde ciddi biçimde geriledi; 2025 itibarıyla 180 ülke arasında 159. sıraya kadar düştü.[6][7] Freedom House'un 2023 raporuna göre Türkiye, hem genel özgürlük hem de medya özgürlüğü açısından “özgür değil” kategorisindedir.[8][9] Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü'nün Dijital Haberler Raporu (2018) Türkiye'yi, dezenformasyonun en yaygın olduğu ülkeler arasında gösterdi. Aynı raporda, medyaya güven oranının %38 olduğu, güvenmeyenlerin oranının ise %40'ı aştığı belirtildi.[10][11] Son yıllarda geleneksel medyaya duyulan güvenin azalmasıyla birlikte, dijital medya ve sosyal platformlar alternatif bilgi kaynakları olarak öne çıkmaktadır.
Türkiye'de günlük gazete tirajları son yıllarda düşüş eğilimindedir; ancak Sözcü, Hürriyet, Sabah ve Posta hâlâ en çok okunan gazeteler arasında yer almaktadır.[12] Uydu ve kablo yayıncılığının yaygınlığı sayesinde görsel-işitsel medya, ülke genelinde geniş bir kapsama alanına sahiptir. Yayıncılık faaliyetleri, anayasal yetkiye sahip Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından denetlenmektedir. Devlet televizyonu TRT, Türkçeye ek olarak Kürtçe, Arapça, Zazaca ve Çerkesce gibi dillerde de yayın yapmaktadır.[3]
Yasal çerçeve
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 28. maddesi, basının özgür olduğunu ve sansür edilemeyeceğini belirtmektedir. Ancak anayasal güvenceler, Ceza Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu ve terörle mücadele yasalarındaki kısıtlayıcı hükümlerle zayıflatılmakta; bu durum, savcı ve hâkimlere sıradan gazetecilik faaliyetlerini baskı altına alma konusunda geniş bir takdir yetkisi tanımaktadır. Türk yargısı, ayrıca anayasadaki diğer hükümler ve muğlak şekilde yorumlanan yasalar aracılığıyla da medya kuruluşlarını sansürleyebilmektedir; örneğin “Cumhuriyetin temel niteliklerini korumak” ve “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü sağlamak” gibi gerekçeler kullanılmaktadır. Bilgi edinme özgürlüğü ilkeleri, Nisan 2004 tarihli Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile yürürlüğe girdi. Bu kanun, vatandaşlara ve tüzel kişilere, kamu kurumlarından ve kamu kurumu niteliğindeki özel kuruluşlardan bilgi talep etme hakkı tanımaktadır. Ancak, bu yasanın uygulanmasında eksiklikler bulunmaktadır.
2007 tarihli Basın Kanunu, “İnternet Yayınlarının Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele” yönetmeliğiyle birlikte yürürlüğe girdi. Bu düzenleme, Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı'na (TİB), mahkeme kararlarını uygulama ve Türkiye içinde ya da dışında yer alan içerik sağlayıcılar hakkında çocuk pornografisi, uyuşturucu kullanımını teşvik etme ve özellikle Atatürk'e karşı işlenen suçlar gibi eylemler nedeniyle erişim engelleme yetkisi verdi. 2007 ile 2010 yılları arasında YouTube, MySpace ve GeoCities gibi platformlar da dâhil olmak üzere yaklaşık 3.700 web sitesi ve platform engellendi. 2025 yılında Ekrem İmamoğlu'nun tutuklanmasının ardından X (eski adıyla Twitter) hesabına erişim engeli getirildi. Bu gelişme, Türkiye'de basın özgürlüğü ve sosyal medya üzerinde artan baskıların bir yansıması olarak değerlendirildi.
Yandaş medya
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yandaş medya veya havuz medyası ifadeleri, Adalet ve Kalkınma Partisi hükûmetleri boyunca iktidar yanlısı haber yapan basın yayın kuruluşlarını nitelendirmek için kullanılmaya başlandı. Söz konusu yayın organları, Adalet ve Kalkınma Partisi ve Recep Tayyip Erdoğan'a yönelik destek sunarken muhalefet partilerine ve iktidar karşıtlarına karşı bir tavır takınmaları ile bilinmektedirler.[13] Bu yayın organlarından bazıları İslamcı gelenekten gelirken diğerleri ise TMSF tarafından el konulmalarının ardından AKP'ye yakın iş adamları tarafından satın alınmışlardır.[14] TRT ve Anadolu Ajansı gibi devlet kurumları da AKP hükûmeti döneminde aşırı derecede iktidar yanlısı bir çizgi izlemeye başladığı iddia edilmektedir.[15] Gülen Hareketi'ne bağlı medya kuruluşları ise, AK Parti-Gülen Hareketi çatışmasına dek hükûmete yoğun bir şekilde destek vermişlerdir.[16][17] Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi'nden Profesör Ruhdan Uzan'a göre Türkiye'de iktidarların medyayı denetim altında tutma çabası her zaman vardı ancak medyanın iktidar savunuculuğunun niteliği dönemin şartlarına göre belirleniyordu. İktidara yakın duran medya organları geçmişte "besleme basın", "bir kısım medya", "naylon basın" ve "örtülü basın" şeklinde anılmıştı.[18]
Günümüzde yandaş medya kuruluşları arasında Doğuş Yayın Grubu, Turkuvaz Medya Grubu, Demirören Holding yer almaktadır.
Havuz medyası
[değiştir | kaynağı değiştir]"Havuz medyası" ifadesindeki havuz kelimesi, AKP ile iş birliği içindeki çeşitli holdinglerin Türkiye medyasının önemli kuruluşlarını satın almak için para topladıkları ortak havuzu ifade eder.[19] Devletten çok sayıda ihale alarak kamu kaynaklarından gelir elde edilen bu şirketler,[20][21] kazançlarının bir kısmını bu havuzda toplayarak ATV,[22] Star TV[23] ve diğer bazı ana akım medya kuruluşlarını satın almıştır.[19][24][25] Yani, havuz medyası söylemiyle kastedilen yalnızca o medya şirketlerinin iktidardan yana durması değil, bu şirketlerin eskiden ana akım olup satın alma yoluyla elde edilmiş olmasıdır.
Muhalifler tarafından sıkça kullanılan bu ifadelerin konusu olan medya kuruluşları bunları kara propaganda olarak nitelemiştir.[26] "Havuz medyası" tabir edilen basın kuruluşlarından bazılarının sahibi olan Turkuvaz Medya, bu iddiaların kişilik haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle dava açmış, ancak mahkeme bu ifadeyi kullanmanın suç olmadığına karar vermiştir.[27]
İnternet haberciliği
[değiştir | kaynağı değiştir]İnternet kullanımının yaygınlaşması ile sosyal medya platformlarının kullanımı tüm dünyada artmıştır.[28] Bunu takiben, Türkiye'de internet haberciliği diğer birçok ülkede de olduğu gibi yaygınlaşmıştır. Ana akımın siyasi baskı altında olduğu Türkiye gibi ülkelerde, internet habercilğinin yükselişi daha da hızlı olmuştur. Öyle ki, dünya genelinde haber kaynağı olarak sosyal medyanın kullanımı %51 iken, Türkiye'de bu oran %73 olarak ölçülmüştür (2016). Türkiye Gazeteciler Cemiyetinin verilerine göre basılı gazetelerin toplam tirajları son 30 yılda ciddi miktarda düşmüştür.[29] Buna karşın TÜİK verilerine göre internet üzerinden haber okuma oranı artmaktadır.[30]
İnternet haberciliği, geleneksel haber kuruluşlarının sosyal medya faaliyetlerine başlaması[28] ve sadece sosyal medyada haber yapan bağımsız habercilerin ortaya çıkması şeklinde gerçekleşmiştir. Başta basın organlarının yan faaliyeti olarak başlayan internet haberciliği zamanla o kuruluşların en önemli faaliyeti haline gelmiş, hatta bazı köklü yayın kuruluşları basılı ortamı tamamen terk ederek dijital ortama taşınmıştır.
Türkiye'nin önde gelen haber ajansları da sosyal medya faaliyetleri yürütmeye başlamıştır.[28] Anadolu Ajansı, Twitter'da faaliyet gösteren ulusal haber ajansları arasında en çok takipçisi olan birinci ajans, Instagram'da en çok takipçisi olan ikinci ajans olmuştur (2016).[28]
Türkiye'de ana akım medya kuruluşlarının iktidar partisine yakın çevrelerin eline geçmesi bu kuruluşlarda yürütülen gazetecilik faaliyetlerinin kısıtlanmasına sebep olmuştur.[19][31][32] İktidarın onaylamadığı gazeteciler medyanın dışına itilmiştir.[33] Bunlardan bazıları bağımsız olarak, bazılarıysa ortak iştirakler kurarak sosyal medyada gazetecilik yapmaya başlamıştır.[31][34] Bağımsız gazeteciler kitle fonlaması modeliyle gelir kazanarak faaliyetlerini idame ettirmektedir.[32][35]
İnternet haberciliğinin geleneksel haberciliğe göre avantajları habercinin okuyucu ile doğrudan temas kurması, haberlerin kullanıcı etkileşimi ile hızla yayılması ve devlet baskısını daha az hissetmesi olarak sıralanabilir.[28][36] Öte yandan, haberlerin hızlı yayılıyor oluşu dezenformasyonun da yayılabilmesine sebep olabilmektedir. Türkiye'de üniversite öğrencileri arasında yapılan bir araştırmaya göre, okuyucu bu riskin farkındadır ve haberin ne kadar paylaşıldığından ziyade niteliğini önemsemektedir.[36]
İnternet ortamının haberciler açısından olumlu özelliği okuyucunun doğrudan etkileşimlerine açık olması ve küçük bir sermaye ile bu mecraya girilebiliyor olmasıdır.[34] Teknolojinin de gelişmesiyle, internet gazetecileri, pahalı ekipmanlara sahip olmadan canlı yayın yapabilmekte, haber kaynaklarıyla bağlantı kurabilmektedir. Haberciler yorum, beğeni ve anket gibi yöntemlerle okuyucunun eğilimlerini takip edebilir.
Haber ajansları
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye merkezli, ulusal düzeyde faaliyet yürüten haber ajanslarının bazıları şunlardır:[28]
Önde gelen medya grupları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türkiye'de radyo ve televizyon yayınlarının kronolojisi
- Türkiye'de basın
- Türkiye'de yayımlanan gazeteler listesi
- Türkiye'de televizyon
- Türkiye'de radyo
- Türkiye'de sansür
- Besleme basın
- Basın Ahlak Yasası
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "222 Journalists Imprisoned in Turkey". Committee to Protect Journalists. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2020.
- ^ "2020 World Press Freedom Index". RSF (İngilizce). Reporters Without Borders. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2020.
- ^ a b c d Turkey country profile. 26 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kongre Kütüphanesi Federal Research Division (Ocak 2006). (İngilizce)
- ^ a b "The Media Marke". Media Ownership Monitor (İngilizce). 16 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2025.
- ^ "Tutuklu ve Hükümlü Gazetecilerin Listesidir". tutuklugazeteciler.blogspot.com.tr. 28 Ekim 2016. 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2016.
- ^ "Türkiye 2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 159'uncu sıraya geriledi". Independent Türkçe. 2 Mayıs 2025. 4 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2025.
- ^ "Türkiye basın özgürlüğünde bir sıra daha geriledi". DW. 2 Mayıs 2025. 20 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2025.
- ^ "Freedom House'un internet raporuna göre Türkiye 'özgür değil'". euronews. 5 Ekim 2023. 20 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2025.
- ^ "Freedom House, Türkiye'yi 'özgür olmayan ülkeler' kategorisine aldı". BBC News Türkçe. 16 Ocak 2018. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2025.
- ^ "Reuters Institute Digital News Report 2018" (PDF) (İngilizce). Reuters Institute. 2018. 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2018.
- ^ Taşdemir, Sergül (16 Haziran 2018). "Reuters raporu: Türkiye yalan haber ve dezenformasyonda zirvede". Journo. 10 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2018.
- ^ "Gazete Tirajları". gazetetirajlari.com. 20-26 Temmuz 2020. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Yandaş medya değil, besleme basın". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015.
- ^ "TRT de 'yandaş medya'ya katıldı | Tufan TÜRENÇ Köşe Yazısı". 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015.
- ^ "Yandaş, AKP Yanlısı ve Muhalif Gazete ve Televizyonlar". 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2015.
- ^ Uzan, Ruhdan (2014). "Medya-Siyaset İlişkileri: Türkiye'de Savunucu Gazetecilik Olgusunun İncelenmesi". İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 39. ISSN 2147-4524. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Mayıs 2016.
- ^ a b c Ayan, Vahdet Mesut (2019). AKP Devrinde Medya Âlemi. YORDAM KİTAP. ss. 120-125. ISBN 978-605-172-343-3. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ "Makyol, Cengiz, Kalyon ve Kolin, dünyada devletten en çok ihale alan şirketler listesinde ilk sıralarda". T24. 25 Mayıs 2018. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ Samar, Kamuran (30 Aralık 2018). "Türkiye'den 5 inşaat firması dünyada en fazla ihale alan ilk 10 firma arasında". euronews. 21 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ Sönmez, Mustafa (9 Ocak 2012). "Sabah ve ATV neden satılıyor?". T24. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ "Ethem Sancak, televizyon ve gazetelerini Erdoğan'ın 'yol arkadaşı'na sattı". T24. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ "Havuz medyası gibi görev '40 yılda bir verilirmiş'". Diken. 8 Ağustos 2014. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ Uğur, Can (24 Şubat 2016). "'Yürü ya kulum' denen 6 şirket". birgun.net. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ "Kemal Kılıçdaroğlu'nun kara propagandasına İletişim Başkanlığından tepki". Ahaber. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
- ^ "Havuz medyasına 'Havuz medyası' demek…". www.sozcu.com.tr. 13 Haziran 2015. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
- ^ a b c d e f Koyuncu, Emine (2019). "Haber ajanslarının hedef kitleye doğrudan ulaşmı ve etkileşimi üzerine bir inceleme". Cilt 1. ss. 50-63. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Temmuz 2020.
- ^ Şenyüz, Meriç (7 Şubat 2018). "Gazeteciliğin merdiven altı: İnternet haberciliği ve gelecek güzel günler". Journo. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2020.
- ^ CEM SEFA SÜTCÜ; SERKAN BAYRAKCI (2014). "Sosyal medya gazeteleri nasıl etkiliyor? Haberlerin twitter'da yayilmasi üzerine bir araştırma". Turkish Online Journal of Design Art and Communication. ss. 40-52. 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Temmuz 2020.
- ^ a b Köklü, Kübra (15 Ekim 2019). "Gazetecilere göre Twitter haberciliği: Hem yazı işleri, hem not defteri". Journo. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2020.
- ^ a b Aysel Yıldız (Kasım 2018). "Gazeteciliğin geleceği açısından Türkiye'de patronsuz gazetecilik". İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 47. ss. 65-86. 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Temmuz 2020.
- ^ Nicole Pope (12 Şubat 2014). "Türkiye'de Daha Bağımsız Bir Medya İçin Bir Umut Kırıntısı Oluştu". Committee to Protect Journalists. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2020.
- ^ a b Ünal, Recep (30 Haziran 2017). "Yeni Medyada Yeni Habercilik ve İş Modeli Arayışları: Medyascope Örneği". Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 26. ss. 83-83. doi:10.16878/gsuilet.324206. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Temmuz 2020.
- ^ Berivan Kutlu; Cansu Timur; Eren Cesur. "Gazetecileri artık okurları fonluyor". Görünüm. 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2020.
- ^ a b And Algül; Cem Sefa Sütçü (2015). "Değişen Haber Algısı Kullanıcılar Sosyal Medyada Haberleri Nasıl Değerlendiriyorlar" (PDF). Global Media Journal Turkish Edition. ss. 18-34. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)4 Temmuz 2020.
 Türkiye konuları | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| | |||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||
| Ekonomi | ||||||||||
| Toplum |
| |||||||||
| Semboller | ||||||||||