Türk folkloru

Geleneksel Türk kıyafeti giymiş bir kız

Türk folkloru, Türkçe çevresinde gelenekselleşmiş folklor, halk bilimidir.

Türkiye'de halk bilimi

Halk arasında "folklor" kelimesi ile sadece "halk oyunları" olarak algılanagelmiştir. Fakat bu yanlış bir kullanımdır. Arzu Öztürkmen, Türkiye'de Folklor ve Milliyetçilik (1998, İletişim Yay.) adlı kitabında bu tarihsel süreci inceler ve Türkiye'deki folklor araştırmalarının tarihçesini dört ana bölüm kapsamında değerlendirir. Buna göre, Jön Türklerin ilgisiyle Osmanlı döneminde başlayan folklor araştırmaları daha sonra Halkevleri kapsamında sürdürülmüştür. 1947 yılında Ankara Üniversitesi'nde Pertev Naili Boratav öncülüğünde açılan Halkbilimi Bölümü, Boratav'ın görevden alınmasıyla ilk yıllardaki ivmesini kaybederken, Halkevleri çatısı altında gelişen halk oyunları hareketi üniversite gençliğinin öncülüğünde yaygınlaşmış ve folklora olan akademik ilgi hızla popülerleşen halk oyunlarına kaymıştır. Ne var ki, folklor esasında halk kültürünün tamamını kapsar.

Türk folklorunda bir başka önemli figürlerden biri Karagöz ve Hacivat.

Türkiye'de halk bilimi çalışmaları yirminci yüzyıldan çok daha önce bilimsel yöntemlerle olmasa da halk kültürünün öykülenerek aktarılmasıyla başlamıştır. Özellikle Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi geniş birikimi ve canlı anlatımıyla bu tip eserlerin en önemli örneklerinden birini oluşturmaktadır. Ayrıca Divânu Lügati't-Türk, Dede Korkut Hikâyeleri gibi önemli örnekler de halk bilimi çalışmalarında kullanılacak kadar önemli bilgiler aktarmaktadır.

Bilimsel anlamda folklor ile ilgili yazılar yirminci yüzyılın başında verilmeye başlanmıştır. 1913 yılında Ziya Gökalp, “Halka Doğru” adlı dergide “Halkiyat” terimini kullanmış, 1914 yılında Mehmet Fuat Köprülü de “İkdam” gazetesindeki yazılarında “Halkıyyat:Folk-lore” şeklinde kelimenin Türkçe karşılığını orijinal hali ile birlikte kullanmıştır. Daha sonra Rıza Tevfik Bölükbaşı “Peyam” gazetesi ekinde, Selim Sırrı Tarcan “TEM”de, Rauf Yekta “Darü'l-Elhan Külliyatı”nda ilk "halk bilimi" yazılarını kullananlardır.

Türk halk biliminin önemli figürlerinden biri, Nasreddin Hoca.

Âşık geleneğinin son büyük temsilcisi olan Âşık Veysel Şatıroğlu.

Cumhuriyet'in ilanına kadar Türk halk bilimi ile ilgili araştırma, inceleme ve yayınların dağınıklığı dikkati çekmektedir. 1927 yılında Ankara'da “Anadolu Halk Bilgisi Derneği” adıyla kurulan, bir süre sonra adı “Türk Halk Bilgisi Derneği” olarak değiştirilen dernek Türk halk bilimine ilişkin çalışmaları başlatan ilk kuruluştur. Çıkardığı “Halk Bilgisi Haberleri” adlı süreli yayınıyla Türkiye'nin çeşitli yörelerinden derlenen Halkbilim verilerini toplu bir biçimde sergilemiştir. Daha sonra Atatürk tarafından 19 Şubat 1932'de kurulan Halkevleri, 1955 yılında “Folklor Araştırmaları Kurumu”, 1964 yılında “Türk Folklor Kurumu”, 1966 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde Kurulan Milli Folklor Araştırma Dairesi” halk bilimine ilişkin ilk köklü çalışmaları başlatmışlardır.

Türk üniversitelerinde ise Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Etnoloji ve Antropoloji kürsüsü ve Atatürk Üniversitesi'nde halk edebiyatına ilişkin çalışmaların dışında Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü (BÜFK) Orta Doğu Teknik Üniversitesi Türk Halk Bilimi Topluluğu (THBT) ve Anadolu Üniversitesi Halkbilim Araştırmaları Merkezi gibi kuruluşlar da Türk halk bilimini sürdüren araştırmalarda bulunmaktadırlar. Bunlardan başka Ankara'da HOY-TUR, HOYEM, TÜFEM, TUBİL, İstanbul'da FOLKTUR, FOYAK, İzmir'de İFAK, EFEM ve diğer illerde değişik adlarla kurulmuş amatör dernekler ve kuruluşlar halk oyunları başta olmak üzere Türk halk bilimine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadırlar.

Türk halk bilimindeki başlıca eksiklikler şunlardır:

• Günümüze kadar derlenen materyaller sistemli bir biçimde düzenlenip arşivlenerek incelemeye hazır bir duruma getirilmemiştir. Bu amaca yönelik birkaç girişim ekonomik zorluklar, ilgisizlik ve desteksizlik yüzünden yalnız toplantı tutanaklarında kalmıştır.
• Türk halk biliminin bütün konularını kapsayan bir sözlükten henüz yoksunuz. Halkbilim çalışmalarında el altında bulundurulması gereken “Halkbilim Atlasları”nın hazırlanmasıyla ilgili çalışma da başlatılamamıştır.

Türk folkloruna ilişkin bazı eserler

• Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınları, İstanbul, 1969.
• Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları, Ankara, 2009, ISBN 978-605-5738-26-6.
• Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.
• Kenneth S. Goldsein, Sahada Folklor Derleme Metodları, MİFAD Yayınları, Ankara, 1977.
• Sedat Veis Örnek, Türk Halkbilimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1977.
• Toplumbilim Sayı: 6 Haziran 1997 / Nasreddin Hoca Özel Sayısı, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, Haziran 1997.
• Halk Edebiyatı Dersleri, Tercüme: Pertev Naili Boratav; Ekler: Arnold van Gennep, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, Mart 2000, ISBN 975-7306-64-9.
• Öztürkmen, A. (1998). Türkiye'de Folklor ve Milliyetçilik (1st ed.). Istanbul, İletişim Yayıncılık.

Üniversitelerde folklor toplulukları

• Ankara Üniversitesi DTCF Halkbilim Topluluğu
• Balıkesir Üniversitesi Halk Bilimi Araştırmaları Kulübü
• Bilkent Üniversitesi Halkbilimi Topluluğu
• Boğaziçi Üniversitesi Halkbilim Topluluğu
• Cumhuriyet Üniversitesi Türk Halkbilimi Topluluğu
• Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Topluluğu
• Hacettepe Üniversitesi Türk Halkbilimi Topluluğu
• ODTÜ Türk Halkbilimi Topluluğu
• Uşak Genç Halkbilimciler Kulübü
• KOÜ Türk Halkbilimi Kulübü

Ayrıca bakınız

Türk mitolojisi

Dış bağlantılar

• Halkbilim, Çukurova Üniversitesi. 14 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Folklor
• Forty-four Turkish Fairy Tales 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ignác Kúnos (1913)
• http://aton.ttu.edu/9 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. the Uysal-Walker Archive of Turkish Oral Narrative at Texas Tech University

Kaynakça

• Özhan Öztürk, 2005, Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük, 2 Cilt, Heyamola Yayıncılık, İstanbul, ISBN 975-6121-00-9.