Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Yardımcısı
Cumhurbaşkanlığı forsu
Cumhurbaşkanlığı arması
Görevdeki Cevdet Yılmaz 4 Haziran 2023 tarihinden beri
Ünvan	Cumhurbaşkanı yardımcısı *Sayın (gayriresmî)
Üyelik	Kabine Millî Güvenlik Kurulu Yüksek Askerî Şûra
Resmî ikamet	Çankaya Köşkü
Atayan	Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
Görev süresi	5 yıl, dönem sınırı yok
Önceli	Türkiye başbakan yardımcısı
İlk sahibi	Fuat Oktay (10 Temmuz 2018)
Oluşum	9 Temmuz 2018) (2018-07-09)
Maaş	172.514₺ aylık (2024)
İnternet sitesi	tccb.gov.tr

Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı, Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanından sonra devlet protokolünde 2. sırada yer alan makamdır. Cumhurbaşkanlığı Kabinesi üyesidir. Makam, 16 Nisan 2017'de gerçekleştirilen anayasa değişikliği referandumu ile oluşturuldu ve 2018'deki cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra yeni cumhurbaşkanının 9 Temmuz 2018'de göreve başlamasıyla yürürlüğe girdi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atanan Fuat Oktay, 10 Temmuz 2018'de yemin ederek görevine başladı.

Cumhurbaşkanı yardımcısı, cumhurbaşkanı tarafından atanır veya görevden alınır. Cumhurbaşkanı, bir veya birden fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması durumunda en yaşlı cumhurbaşkanı yardımcısı, yenisi seçilinceye kadar cumhurbaşkanlığına vekâlet eder.

Cumhurbaşkanı yardımcısı milletvekili seçilme yeterliliğine sahip kişiler arasından seçilir ve seçildiğinde milletvekili ise bu görevi sona erer. Millî Güvenlik Kurulu üyesi ve Yüksek Askerî Şûra başkanıdır.

Tarihçe

Anayasanın sekizinci maddesine göre, yürütme yetkisi 2017 yılına kadar cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna aitti, 2017 yılından sonra yetki tamamen cumhurbaşkanlığına verildi. Üçüncü Bölüm, Birinci Kısım, İkinci Bölüm (Madde 109-116), eskiden başbakan ve bakanlar kurulunun onaylanması ve işleyişi için kuralları belirlemekteydi (A109).

Nisan 2017'de seçmenler, mevcut Türkiye Anayasası'nın 18 maddesi üzerindeki değişikliklerini oyladı. Hükûmetteki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) ve kurucularından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından desteklenen madde değişiklikleriyle ilgili tartışmalar uzun süre devam ettikten sonra muhalefetteki Milliyetçi Hareket Partisinin (MHP) desteğiyle birlikte Meclisten geçerek halk oylaması kararı alındı. Değişiklik paketi, yürürlükteki parlamenter sistemin kaldırılarak yerine başkanlık sisteminin getirilmesini, başbakanlık makamının ortadan kaldırılmasını, meclisteki vekil sayısının 550'den 600'e çıkarılmasını ve Hâkimler ve Savcılar Kurulunun (HSYK) yapısında değişiklikler yapılmasını içerdi.

16 Nisan 2017 tarihinde yapılan anayasa değişikliği referandumu %51,41 oranla kabul edildi. Değişiklikle beraber yürütme organı olan Başbakanlık kaldırıldı, bu kapsamda başbakan yardımcılığı kaldırıldı ve yerine cumhurbaşkanı yardımcılığı oluşturuldu.

Eski dönemde başbakan yardımcısı cumhurbaşkanı yardımcısı gibi Millî Güvenlik Kurulu üyesiydi. Koalisyon hükûmetlerinde koalisyon ortağı partilerin genel başkanları, isterse başbakan yardımcısı olurdu. Başbakan yardımcılarının kendilerine bağlı kuruluşları bulunurdu. Bu kuruluşlar genellikle hükûmetin kurulması sonrası başbakan ve başbakan yardımcıları arasında yapılan görev dağılımıyla belirlenirdi.

Türkiye siyasi tarihinde 44 kişi başbakan yardımcısı olmuştur.

Atanması

Cumhurbaşkanı yardımcıları, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip kişiler arasından cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Görevlerine başlamadan önce, Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde 81. maddede belirtilen şekilde yemin ederler. Parlamento üyeleri, cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atandıklarında milletvekillikleri sona erer.

Uygunluk

• Türk vatandaşı olmak,
• 18 yaşını aşmak,
• İlkokul mezunu olmak,
• Hırsızlık, dolandırıcılık gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olmamak,
• Muaf olmadıkça askerlik hizmetini tamamlamak,
• Taksirli suçlar hariç olmak üzere en az 1 yıl ağır hapis cezası nedeniyle hüküm giymemek,
• Terör eylemi nedeniyle hüküm giymemek.

Milletvekilliği makamına uygun olmayan hiçbir kişi, Türkiye Cumhuriyet Cumhurbaşkanı Yardımcılığı makamına uygun olamaz. Cumhurbaşkanı yardımcısı meclis üyesi olmasa da, yasama dokunulmazlığı kapsamında sayılmaktadır.

Yürütmedeki rolü

Türkiye'deki cumhurbaşkanı yardımcılığı, diğer başkanlık sistemiyle yönetilen ülkelerden bazı önemli yönleriyle ayrılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri gibi diğer başkanlık sistemlerinde, başkan yardımcısının doğrudan halk oylamasıyla seçildiği uygulamalardan farklı olarak Türkiye'de cumhurbaşkanı yardımcısı, doğrudan halk tarafından seçilmemektedir, cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır.

Türkiye'de cumhurbaşkanı yardımcısının görev ve yetkileri, cumhurbaşkanının belirlediği sınırlar çerçevesinde yürütülür. Diğer başkanlık sistemlerinde, başkan yardımcısı genellikle anayasal olarak belirlenmiş daha net görev tanımlarına sahiptir. Diğer başkanlık sistemlerine benzer olarak, cumhurbaşkanının görevden alınması, istifa etmesi veya diğer nedenlerle makamın boşalması durumunda görevi devralma yetkisiyle donatılmıştır. Diğer örneklerden farklı olarak görevi devraldığında ülkeyi 45 gün içerisinde seçime götürene kadar görevde kalacaktır. Ancak genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa, cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri birlikte yapılır. Genel seçime bir yıldan fazla süre varsa, 45 gün içerisinde seçilen cumhurbaşkanı bir sonraki genel seçim tarihine kadar görevde kalır ve bu süre döneme dahil edilmez.

Türkiye'de yürütmenin daha merkeziyetçi bir yapıya sahip olması nedeniyle, diğer başkanlık sistemlerindeki kadar geniş ve bağımsız bir yetki alanına sahip değildir. Özellikle ABD'de, başkan yardımcısı hem yürütme hem de yasama süreçlerinde etkin bir rol oynayabilirken, Türkiye'de cumhurbaşkanı yardımcısının yasama süreçlerindeki rolü sınırlıdır.

Eleştiriler

Parlamento onayı eksikliği

2018'de yürürlüğe giren cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi, başkanlık benzeri bir yönetime geçişi sağladı. Bu sistemde, Cumhurbaşkanı Yardımcısının atanma ve yetkileri demokratik meşruiyet açısından eleştirilmektedir. Anayasal düzenlemeye göre, Cumhurbaşkanı Yardımcısı doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanıyor ve bu süreç herhangi bir parlamento onayı gerektirmiyor. Bu durum, Cumhurbaşkanı Yardımcısının demokratik meşruiyet temelinden yoksun kalmasına yol açıyor.

Demokratik meşruiyet sorunu

Demokratik sistemlerde kamu yetkililerinin denetlenebilir ve hesap verebilir olması esastır. Ancak Türkiye'deki mevcut yapıda, parlamentonun bu sürece dahil edilmemesi, halkın sorgulama veya onaylama şansını da elinden almaktadır. Örneğin, bir kriz anında atanmış bir Cumhurbaşkanı Yardımcısının, halkın iradesiyle seçilmemiş olmasına rağmen tüm yetkileri kullanabilmesi, halkın devlet yönetimindeki etkisini tamamen dışlayan bir yapı yaratmaktadır.

Görev süresi

Cumhurbaşkanı yardımcılarının görev süresi, onları atayan cumhurbaşkanının görev süresiyle sınırlıdır ve görevden alınmadıkları sürece bu süre boyunca görev yaparlar. Cumhurbaşkanı yardımcıları için herhangi bir dönem sınırı bulunmamaktadır.

Soruşturma ve görevden alınması

Cumhurbaşkanı yardımcıları, görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen suçlar nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğunun (301 üye) önergesiyle soruşturma açılması talep edilebilir. Bu talep, Meclis tarafından en geç bir ay içinde görüşülür ve üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verilebilir.

Soruşturma, her siyasi partinin Meclis'teki gücüne göre oluşturulan 15 kişilik bir meclis komisyonu tarafından yürütülür. Komisyon, iki ay içinde hazırladığı raporu Meclis Başkanlığına sunar; gerekirse, bir aylık ek süre verilir. Raporun sunulmasının ardından, Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tam sayısının üçte ikisinin gizli oyuyla (400 üye) Yüce Divana sevk kararı alabilir.

Yüce Divan yargılaması, üç ay içinde tamamlanır, ancak bu süre zarfında tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre tanınır. Görev süresi bitiminden sonra da bu kişiler için aynı soruşturma ve yargılama süreçleri geçerlidir. Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanı yardımcısının görevi sona erer.

Ofis ve statü

Maaş

Cumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanlığı Kabinesindeki bakanlarla aynı maaşı almaktadır. 2019 yılında 18.000 ila 19.000 Türk lirası maaş aldığı tahmin edilmekteydi. 2024 yılı itibarıyla Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar 172.514 Türk lirası aylık maaş almaktadırlar.

Konut

Çankaya Köşkü'nün görüntüsü, 1935

Günümüzde cumhurbaşkanı yardımcıları Çankaya Köşkü'nü çalışma ofisi olarak kullanmaktadır. Eskiden cumhurbaşkanlığı konutu olarak kullanılmaktaydı. 10 Ağustos 2014 tarihinde 12. Cumhurbaşkanı seçilen Recep Tayyip Erdoğan, Başbakanlık binası olarak tasarlanan ve 1150'den fazla oda bulunan Atatürk Orman Çiftliği'nde yapılan binanın "Cumhurbaşkanlığı Sarayı" olduğunu açıkladı.

Erdoğan, Çankaya Köşkü'nün ise başbakanın yeni konutu olacağını açıkladı. Başbakan, Çankaya Köşkü'nü sadece makam ve özel davetlerde kullanmaktaydı. Başbakan yardımcıları Başbakanlık Merkez Binası'nda kalmaya devam etmekteydi.

Başbakanlığın kalkmasıyla beraber, 10 Temmuz 2018 tarihinden itibaren cumhurbaşkanı yardımcısı tarafından resmî ikametgâh olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı tarafından resmi olmasa da halen kullanılmaktadır.

Zaman çizelgesi

Ana madde: Türkiye cumhurbaşkanı yardımcıları listesi

Ayrıca bakınız

• Türkiye cumhurbaşkanı vekili