Zaki, Çıldır
Zaki (Gürcüce: ზაქი veya ზაკი), tarihsel Cavaheti bölgesinin Türkiye kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Dirsekkaya (Zarabuki) köyünün sınırları içinde ortadan kalkmış bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce bir yer adı olan Zaki'nin (ზაქი / ზაკი) anlamı konusunda bir netlik yoktur. Bu yer adı Türkçeye Zak şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Zak (زاك) olarak geçer.[1] Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1902 tarihinde köydeki kilisenin adını, Zaki’nin (Заки) yanı sıra Zegan (Зеган) olarak da yazmıştır.[2]
Zaki köyünün bulunduğu Cavaheti bölgesi tarihsel Gürcistan’ı oluşturan yerlerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. En geç 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Zaki Kilisesi veya Zegani Kilisesi, buranın hayli eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[3]
Zaki köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasının Kurd Kalası nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 12 Hristiyan haneden oluşuyordu. Buranın bir Gürcü yerleşimi olduğu hane reislerinin adlarından anlaşılmaktadır. Bu deftere göre köyde buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[1][4]
Zaki köyü, Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde göre, Hicri 1119 (1705/1706) yılında aynı idari konuma sahipti. Köyün geliri timar cinsinden Ali adında birine verilmişti.[5] Ancak 1886 Rus nüfus sayımında Çıldır kazası köyleri arasında Zaki adı geçmemektedir. Dirsekkaya köyünün 3 kilometre güneydoğusunda yer alan Zaki köyünün bu tarihten önce ortadan kalktığı anlaşılmaktadır. Nitekim Ekvtime Takaişvili, Zaki Kilisesi’ni incelediği 1902 yılında köyün varlığından söz etmemiştir.[2]
Zaki köyündeki en önemli yapı kalıntısı, 10. yüzyılda, Gürcü krallığı döneminde inşa edilmiş olan Zaki Kilisesi veya Zegani Kilisesi’dir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 428". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 64-68". 19 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 32. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი: წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 291". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 168". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2024.