Kilis
 | Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın.
|
| Kilis | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
 | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| İl | Kilis |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Hakan Bilecen (CHP)[1] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1521 km² |
| Rakım | 680 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 79000 |
| Alan kodu | 0348 |
| Plaka kodu | 79 |
Resmî site Kilis Belediye Başkanlığı | |
Kilis, Türkiye'nin Kilis ilinin merkezi olan şehirdir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batısında yer almaktadır. Kilis, Gaziantep ilinin ilçesi iken, Bakanlar kurulu tarafından çıkartılan 550 sayılı kanun hükmünde kararname ile 6 Haziran 1995 tarihinde il statüsü verilerek Türkiye'nin 79. ili olmuştur.[2]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis il merkezi Gaziantep'e 55 km, Suriye sınırına ise 10 km mesafede yer almaktadır. Yüzölçümü 1.521 km² olan Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Hatay-Maraş Oluğu ile Fırat Nehri arasında uzanan Gaziantep Platosu'nun güneybatı kısmında, Türkiye-Suriye sınırına yakın 36° K enlemi ve 32° D boylamı değerleri arasında bulunmaktadır. Şehir coğrafi konumu itibarıyla Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur.[3]
Bölgenin ortalama yüksekliği 680 metre olup, farklı kesimleri arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır.[4]
1995 yılında il statüsüne kavuşan Kilis'in sınır hattı, güneyde Türkiye-Suriye sınırı, batı ve kuzeybatıda Gaziantep'in İslahiye ilçesi, kuzey ve kuzeydoğuda Gaziantep merkez ve doğuda Gaziantep'in Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir.[5]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis'in tarihinin M.Ö. 3000 yılına kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Kent, tarih boyunca Süryaniler, Hititler, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Memlûkler ve Osmanlıların egemenliğinde kalmıştır. 636 yılında Halife Ömer tarafından İslam Devleti topraklarına katılmış ve Bizans'a karşı bir sınır karakolu niteliği taşımıştır. Daha sonraları Memlûk egemenliği altına girmiş, nihayetinde I. Selim tarafından 1516 yılındaki Mercidabık Savaşı sonucunda Osmanlı topraklarına katılmıştır. Kilis, Osmanlı döneminde Halep Vilayetine bağlıydı. Birinci Dünya Savaşından sonra önce İngilizlerin, sonra Fransızların işgaline uğramıştır. 7 Aralık 1921'de işgalden kurtulmuştur.[6][kaynak belirtilmeli]
Kilis, Gaziantep ilinin bir ilçesi iken, Bakanlar Kurulunun 06.06.1995 tarih ve 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamesi ile il statüsüne kavuşturulmuş ve böylece Türkiye'nin 79. ili olmuştur.[7][kaynak belirtilmeli] .
Milli Mücadelede Kilis
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sömürgecilik ve Bölgenin Önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sömürgecilik, bir devletin başka bir devlet veya bölge üzerinde doğrudan ya da dolaylı yollardan siyasi, ekonomik veya kültürel egemenlik kurarak nüfuz elde etmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Tarih boyunca sömürge edinimi, genellikle geniş topraklara sahip olma ve uluslararası güç dengelerinde etkin bir konuma ulaşma çabalarıyla ilişkilendirilmiştir. 20. yüzyılın başlarında, Irak ve çevresindeki petrol kaynakları ile Çukurova'nın tarımsal potansiyeli ve İskenderun Limanı'nın stratejik önemi, bölgenin uluslararası alanda dikkat çekmesine neden olmuştur. Bu dönemde emperyalist devletler, söz konusu stratejik bölgeleri denetim altına almak amacıyla çeşitli siyasi ve askerî girişimlerde bulunmuştur.
Osmanlı Devleti'nin Ortadoğu'daki topraklarının paylaşılmasını öngören en önemli anlaşmalardan biri Sykes-Picot Antlaşmasıdır. Bu anlaşmaya göre Kilis, Antep, Maraş ve Urfa gibi bölgeler Fransa'nın kontrolüne bırakılmıştır. Ancak, Mondros Ateşkesi'nin ardından, bu gizli antlaşmaya rağmen, İngilizler söz konusu bölgeleri işgal etmiş ve bu toprakları Fransızlarla pazarlık malzemesi olarak kullanmıştır[1].
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis sanayisi, ağırlıklı olarak tarımsal ve hayvansal kaynaklara dayalı bir yapıya sahiptir. İlde tarımsal üretimde öne çıkan zeytin, üzüm ve buğday, imalat sanayisinde pekmez, alkol, zeytinyağı ve bulgur gibi ürünlerin üretiminde hammadde olarak değerlendirilmektedir. Özellikle üzüm ve zeytin, Kilis ekonomisine önemli ölçüde katma değer sağlayan başlıca ürün gruplarını oluşturmaktadır. Bu ürünlerin işlenmesine yönelik çeşitli sanayi tesisleri bulunmakta olup, zeytinyağı ve pekmez üretimi, ilin ekonomik yapısında belirleyici unsurlar arasında yer almaktadır.[8],[9][kaynak belirtilmeli]
Kilis Organize Sanayi Bölgesi (OSB), 90 hektarlık bir alanda kurulmuş olup, toplamda 37 sanayi parselinden oluşmaktadır. Parsellerin en küçüğü 4.762 m², en büyüğü ise 42.818 m² alana sahiptir. OSB dışında, il genelinde çeşitli sanayi tesisleri de bulunmaktadır. Bu tesislerde pekmez, zeytinyağı, bulgur, dövme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan ve hazır yemek gibi ürünler üretilmektedir. Ayrıca, il genelinde 39 adet zeytinyağı fabrikası faaliyet göstermektedir.[10]
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]1850 senesinde Francis Rawdon Chesney, 12 bin nüfuslu olan Kilis'in çoğunlukla, çiftçi ve işçi kesimi oluşturan Türkmenlerden ve ayrıca Ermenilerden, Türklerden ve Kürtlerden oluştuğunu belirtmiştir.[11] 1869 yılında Amerikan misyonerler Kilis'teki en yaygın dilin Türkçe olduğunu ve Arapçanın Türkçeyi de anlayan ama tercih etmeyen Rum kesim tarafından kullanıldığını gözlemlemişlerdir.[12]
Kilis kent merkezinin nüfusu, 1927 yılında 20.000'in üzerinde iken, 1970'te 45.000'e, 1980'de 60.000'e ve 1990'da yaklaşık 85.000'e ulaşmıştır. Ancak bu tarihten sonra, yeni bir il statüsü kazanmasına rağmen, nüfusta belirgin bir düşüş gözlemlenmiştir. Kilis, 1995 yılında Gaziantep'ten ayrılarak il olmuştur. 1997 yılı itibarıyla kent merkezi nüfusu 60.000'e kadar gerilemiş, 2000 yılında ise yeniden 70.000 seviyesine yükselmiştir. 2015 yılında Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre kent merkezinin nüfusu 97.411, ilin toplam nüfusu ise 130.655 olarak kaydedilmiştir.[13] 2013 yılında il nüfusunun %49,6'sı 25 yaşın altında, %42,7'si 25-65 yaş arasında ve %7,7'si 65 yaş üstünde olan kişilerden oluşmaktadır.[14]
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Kilis ilçesi (Gaziantep) | |||
| 1927[15] | 46.527 | 22.668 | 23.859 |
| 1935[16] | 56.054 | 24.620 | 31.434 |
| 1940[17] | 59.775 | 26.558 | 33.217 |
| 1945[18] | 62.419 | 27.048 | 35.371 |
| 1950[19] | 62.329 | 27.550 | 34.779 |
| 1955[20] | 63.948 | 29.964 | 33.984 |
| 1960[21] | 67.382 | 33.005 | 34.377 |
| 1965[22] | 75.092 | 38.095 | 36.997 |
| 1970[23] | 83.913 | 43.438 | 40.475 |
| 1975[24] | 92.759 | 54.055 | 38.704 |
| 1980[25] | 95.419 | 58.335 | 37.084 |
| 1985[26] | 101.818 | 59.876 | 41.942 |
| 1990[27] | 121.752 | 82.882 | 38.870 |
| Kilis merkez ilçesi | |||
| 2000[28][a] | 87.387 | 70.670 | 16.717 |
| 2007[29] | 92.094 | 77.706 | 14.388 |
| 2008[30] | 93.719 | 78.698 | 15.021 |
| 2009[31] | 95.034 | 80.542 | 14.492 |
| 2010[32] | 96.374 | 82.109 | 14.265 |
| 2011[33] | 98.383 | 84.184 | 14.199 |
| 2012[34] | 99.056 | 85.119 | 13.937 |
| 2013[35] | 102.889 | 89.422 | 13.467 |
| 2014[36] | 103.531 | 90.327 | 13.204 |
| 2015[37] | 106.293 | 93.266 | 13.027 |
| 2016[37] | 106.582 | 93.222 | 13.360 |
| 2017[37] | 112.553 | 97.745 | 14.808 |
| 2018[37] | 116.034 | 100.675 | 15.359 |
| 2019[37] | 118.033 | 103.883 | 14.150 |
| 2020[37] | 118.725 | 105.218 | 13.507 |
Suriye İç Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis, Göç İdaresi'nin 2021 Şubat ayı verilerine göre, 2011'de başlayan Suriye İç Savaşı'ndan kaçan 104.000[38] civarı Suriyeli sığınmacıya ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye'de kendi nüfusundan daha kalabalık mülteci barındıran tek şehirdir. Bu sebepten ötürü AKP hükûmeti Nobel Komitesine başvurarak, bu yılki barış ödülünün Kilis'e verilmesini resmî yollardan talep etmiştir.[39]
2016 Ocak ayından bu yana Kilis'e güney sınırından 49 roket saldırısı yapıldı. Bu roket ve top saldırılarından şimdiye kadar 17 kişi yaşamını yitirirken, 58 kişi de yaralandı (Nisan 2016). Çok sayıda bina ve araçta da hasar meydana geldi.[40] Kilis valiliği, Suriyeli sığınmacılar ve yerel halk arasında gerginlik yaşanmaması için gösteri yasağı gibi bazı ek uygulamalar başlattı. TSK'nin roketlerin geliş yönünü göz önünde bulundurarak yaptığı hesaplamalar ve bu hesaplamalara göre yapılan misillemeler, saldırıların Irak ve Şam İslam Devleti'nin (IŞİD) denetimindeki bölgeden gerçekleştirildiğini gösteriyor.[41]
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kilis'teki tek yükseköğretim kurumu, 2007 yılında kurulan Kilis 7 Aralık Üniversitesi'dir. Hâlen üniversitede kayıtlı 11.000 civarında öğrenci vardır.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihi ve turistik yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ravanda Kalesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis'in 24 kilometre doğusunda, Polateli ilçesine bağlı, eski adıyla Ravandan, yeni adıyla Belenözü Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Adına tarihi kaynaklarda ilk kez 1097 yılında rastlanır. İslam kaynaklarında “er-Ravendan”, Haçlı kaynaklarında “Ravendel/Ravandal/Ravenel”, Ermeni kaynaklarında da “Aréventan” olarak geçen kale, tarihsel süreç içerisinde bölgeye egemen olan tüm devletlerce kullanılmıştır.
Afşin Çayı karşısında, konik bir tepeye kurulmuş kale birbirinden farklı taşlarla örülmüş surlara sahiptir. Kalenin batısında günümüze kadar gelebilmiş tonozlu bir yapı vardır. Ortasında yer alan küçük yuvarlak kule kalıntısı, sarnıç ve burçlar Ortaçağ mimarisini gözler önüne sermektedir. Kalenin içinde iki büyük su sarnıcı ile büyük bir yapıya ait olduğu sanılan kalıntılar vardır.
Kalede arkeolojik bir çalışma yapılmadığından aidiyeti hakkındaki bilgiler tahmine ve yörenin ilk sahiplerine dayanmaktadır. İbrahim Hakkı Konyalı'ya göre kalede Hitit mimarisine ilişkin izler vardır. 1097 yılında Haçlıların Türklerden aldığı kale, 1144 yılına kadar Urfa Haçlı Kontluğunun (1098-1144) batı sınırında Urfa-Antakya yolunun güzergahını tamamen kontrol edebilmekteydi. 1176'da Eyyubilerin, 1268'de Memluklulerin egemenliğine geçen kale, 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır ancak askeri önemini yitirdiği için Osmanlılar için stratejik önemi bulunmayan bir kale olmuştur.[42]
Oylum Höyük
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis'in 7 km doğu-güneydoğusunda; Gaziantep karayolunun güneyinde; Oylum Köyü'nün hemen yanında yer alır. Oylum Höyük boyutları itibarıyla sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinin değil, bölgenin ve Türkiye'nin en büyük höyüklerinden biridir.[43] Taban boyutları 460 x 320 metredir. Kuzeyde 22 m'lik; güneyde ise 37 m'lik iki yükselti ile bunları birbirine bağlayan bir boyundan oluşur.
Günümüzden 4000 yıl öncesine kadar varan pek çok önemli bulgulara ulaşılan Oylum Höyük'te birden fazla kent krallığının merkezinin bulunduğuna inanılmaktadır. Son yıllarda ortaya çıkarılan buluntulardan Hitit Büyük Krallığı'na ait çivi yazılı tablet, Hitit Kralı mühür ve mühür baskıları, buranın bir idari merkez olduğunu göstermektedir.
Oylum Höyük'te yıllardır kazı çalışmaları yürüten Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Engin Özgen, Oylum Höyük'ün Dünya Kültür Mirası listesine alınması için çaba harcamaktadır.[44] Ayrıca höyük civarında tabanı mozaiklerle kaplı bir bazilika kalıntısına rastlanmış ve Kilis Valiliği buranın bir açık hava müzesi haline getirilmesine yönelik çalışmaları sonucundan 2018'den itibaren Mozaikli Bazilika hizmete girmiştir.[45]
Kilis Etnografya Müzesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihi Neşet Efendi Konağı'nın müzeye çevrilmesiyle 2012 yılında açılmıştır. Yaklaşık 900 eserin muhafaza edildiği müze, iki bölümden oluşmaktadır. Müzeye dönüştürülen konağın giriş katındaki arkeoloji bölümünde, Oylum Höyük ve Leylit Höyük kazılarından çıkan buluntular sergilenmektedir. Kentin kültürel zenginliklerinin yer aldığı etnografya bölümü ise müzenin birinci katında yer almaktadır. Bu katta geleneksel kıyafetler, Kilis'e özgü el sanatları ve çeşitli aksesuarlar, cansız mankenler eşliğinde teşhir edilmektedir. Kilis Etnografya Müzesi 2021 yılından itibaren Tarihi Sabunhane'de hizmet vermeye başlamıştır.[46]
Canbolat Paşa (Tekke) Camii
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yüzyıl klasik Osmanlı mimarisi tarzında yapılmış, merkezi planlı bir camidir. Etrafındaki yapılarla birlikte Canbolat Paşa Külliyesini oluşturur. Bu nedenle Canbolat Cami olarak da anılır. Vakfiyesine göre cami, 1553 yılında Kilis Sancak Beyi Canbolat Bey tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Mimari bakımdan Kilis'in en önemli camisidir. Son cemaat mahalli beş küçük kubbe, cami ise büyük tek bir kubbe ile örtülüdür. Cami kubbesi 14.40 metre çapıyla Kilis'in en büyük kubbesidir. Caminin en önemli unsurları ise mihrap ve minberdir. Renkli taş ve mermer kullanımı, usta taş işçiliği, karmaşık süslemeleriyle türünün en özgün örneklerini oluştururlar. Minber, Evliya Çelebi tarafından Seyahatname'sinde övülmüştür.[47] Kilis Valiliği'ne 100 metre uzaklıkta bulunan camiye, 24 Nisan 2016 günü Suriye tarafından atılan roketatar mermileri isabet etmiş, cami ve çevresi hasar görmüştür.
Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis mutfağı, Türk mutfağının genel özelliklerinin yanı sıra Halep mutfağının etkilerini de yansıtmaktadır. Yağlı ve baharatlı yemeklerin yaygın olduğu mutfakta, zeytinyağlı yemekler de önemli yer tutar. Zeytinyağı, yörede yetiştirilen yüksek kaliteli zeytinlerden elde edilmekte olup, Kilis mutfağının temel bileşenlerinden biridir. Yemeklerin ana unsurlarını et ve bulgur oluştururken, mevsime bağlı olarak sebze ağırlıklı yemekler de hazırlanmaktadır.[48]
Kilis yöresi pekmezleriyle meşhurdur. En meşhur yemek ise Kilis Tava'dır.
Köfteler
[değiştir | kaynağı değiştir]İçli köfte, oruk, kübbülmüşviye, çiğ köfte, fırın yapması.
Sulu yemekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekşili yahni, ekşili malhıta, lebeniye, kölük aşı, kelle paça, sarımsak aşı, şişbelek, ekmek aşı, orman, altı ezmeli
Pilavlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Simit aşı, müceddere (mercimekli bulgur pilavı), keşkek, bulgur aşı, firik pilavı, orman pilavı
Dolmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Acur dolması, şıhılmahşi, kabak dolması, yaprak sarması (etli ve zeytinyağlı), patlıcan dolması, biber dolması, domates dolması, mumbar dolması
Tatlılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis Katmeri,[49] cennet çamuru,[50] mayanalı (anasonlu) kahke, gerebiç, hedik, peynir helvası, belluriye, baklava, haytayla, hapsa
Geleneksel El Sanatları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilis'te yorgancılık sanatı en önemli geçim kaynağını oluşturmaktadır.[51]
Yemenicilik Kilis'te yaşayan geleneksel el sanatlarından biridir. Yemeni, köşker ustaları tarafından elle dikilen, üst kısmı yumuşak deriden, tabanı ise kalın deriden yapılan ökçesiz bir ayakkabı türüdür.
Kilis'te nakış işlemeciliği uzun bir geçmişe sahiptir. Nakışlarda çiti badem, mercimek, ciğerdeldi, kartopu, cemaliyan, çiniğnesi, kanava iğnesi (kaneviçe) ve sim sırma gibi çeşitli iğne teknikleri kullanılmaktadır. Bu işlemeler genellikle insan, yaprak, çiçek, meyve motifleri ile geometrik desenler içerir.
El dokuması kilimlerin yanı sıra, ham iplikten yapılan bez, aba, maşlah, şal, çarşaf, yastık kılıfı gibi ürünlerin dokuma geleneği günümüzde sürdürülememiştir.
Meşinden at arabası koşumları, cüzdan, semer, kürtün, kuburluk, hurç kenarı vb. şeylerin yapıldığı meslek dalıdır.
Yöreye özgü özel bir tarzda gelişmiş olan semercilik artık tamamen ortadan kalkmıştır. Sadece bir iki kürtüncü kalmış olsa da, onlar da zamanla kaybolmaktadır.
Ellerinde yaylan ve tokmaklarıyla pamuk atarak, pamukların kabartıldığı zanaat dalıdır.
Kilis yöresine özgü olarak dikilen postal, düğmesiz yapısıyla dikkat çeken ve koncu haydaya kıyasla daha kısa olan bir çiftçi ayakkabısıydı. Alt kısmı kalın camız derisinden üretilirdi. Öte yandan, haydanın koncu dize kadar uzanır, önden çapraz şekilde bağlanırdı ve düğmeli yapısıyla özellikle tarımla uğraşan yerel halk tarafından tercih edilen sağlam bir ayakkabı türüydü.
Eskiden Kilis'te pek çok köşker bulunur ve onlar yemeni dikerdi. Kırmızı, siyah, gül kurusu ve şeftali tonlarında çeşitli boyutlarda yemeniler üretirlerdi. "Ulu", "orta" ve "ges" adı verilen kalıplarla yemeniler hazırlanırdı. Küçük çocuklar için yapılanlara ise "kelik" ismi verilirdi.
Hayvancılık ve tarımda kullanılan saban, meses, değnek, sırık, yayık, yemlik, kazma, kürek ve bel sapı gibi çeşitli araç ve gereçleri üreten kişiler, "Sabancılar Çarşısı" olarak bilinen yerde faaliyet gösterirlerdi.
İdare lambası, fennüs (fanus), resim çerçevesi, kadüs (kova), şapşak, kutu, mangal vb. gereçler ile soba yaparlardı.
İşlemeli havanlar, baharat değirmenleri, kazanlar, tepsiler, siniler, çeşitli mutfak gereçleri bakırdan yapılırdı. Bu sanat, turizme yönelik olarak çalışan birkaç kişinin dışında plastik, alüminyum ve çelikten yapılan gereçlerin piyasaya hakim olması nedeniyle varlığını koruyamamıştır
Eskiden Kilis'te Bursa arabaları kadar güzel ve zarif araba ve yaylılar yapılırmış. Günümüzde bu işle uğraşan kalmamıştır.
Köşker, postalcı, çizmeci, semerci saraçlara ve koşumculara deri işlerlerdi. Bu iş eskiden ilkel araçlarla yapılırmış. Deriyi işlemek için zırnık ve köpek dışkısından yararlanılırmış.
Katran Cami civarında "Zembilciler Çarşısı" denilen yerde hasırdan gereçler yapılırmış. Bunu yapan zanaatkarların en büyük özelliği gözlerinin görmemesiydi. "Körler Çarşısı" da denilen bu yerde sazdan zembil, ip, şilif vb. şeyler örerlerdi. Bugün bu çarşı yıkılmış olup; hasırcılık ve zembilcilik de tarihe karışmıştır.
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Gaziantep'e 60 km uzaklıkta olan Kilis, Suriye sınırına ise 7 km uzaklıktadır. Öncüpınar Sınır Kapısı Kilis il sınırları içerisinde bulunmaktadır. Kilis'ten geçen yol sınırın ötesinde Azez'den geçtikten sonra Suriye'nin Halep şehrine ulaşır.
Uluslararası uçuşların da yapıldığı Gaziantep Havalimanı kente 40 km mesafededir. Denize kıyısı olmadığı için kentte deniz ulaşımı yapılmamaktadır. En yakın liman kenti İskenderun'dur.
Kilis çevresindeki demiryolu hattı, Osmanlı döneminde Adana–Halep bağlantısının bir uzantısı olarak kurulmuş ve bölgedeki en önemli istasyonlardan biri Çobanbey’dir. Suriye iç savaşının başlamasıyla sınır ötesi demiryolu ulaşımı tamamen kesilmiş ve uluslararası hat fiilen kullanılamaz hâle gelmiştir. [52]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Akdeniz iklimi ile karasal iklimin kesiştiği yerde bulunan Kilis ve yöresinde, söz konusu iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Bu yapı; biri sıcak-kuru diğeri serin nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. Kilis'te en sıcak ve en soğuk ay ortalaması arasındaki fark; Akdeniz kıyısındaki istasyonlarda 20 derecenin altında iken, Akdeniz'e yaklaşık kuş uçuşu 60–80 km uzaklıkta olan Kilis'te 32.6 derecedir.[5]
Belediye başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]| № | Şehremini | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Hacı Süleyman Ağa | 1877 | 1881 |
| 2 | Hacı Yusuf Ağa | 1881 | 1906 |
| 3 | Akif Efendi | 1906 | 1907 |
| 4 | Muhlis Efendi | ||
| 5 | Hacı İsmet Efendi | ||
| 6 | Hacı Ahmet Canbolat | ||
| 7 | Mustafa Efendi | ||
| 8 | Sadullah Efendi | ||
| 9 | Osman Efendi | 1918 | 1920 |
| 10 | Burhan Efendi | 1920 | 1921 |
Cumhuriyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | İslam Bey | 1922 | 1923 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | Tokatlı Zade Vakıf Efendi | 1923 | 1925 | ||
| 3 | Muhtar Yavaşça | 1925 | 1927 | ||
| 4 | Dt. M. Orhan Oktay | 1927 | 1927 | ||
| (1) | İslam Bey | 1927 | 1931 | ||
| 5 | Ziya Güres | 1932 | 1938 | ||
| 6 | Haşmet Topaloğlu | 1938 | 1942 | ||
| 7 | Raif Çakmur | 1942 | 1943 | ||
| 8 | Salih Salihoğlu | 1943 | 1950 | ||
| 9 | Dr. Abdulkadir Atik | 1950 | 1951 | Demokrat Parti | |
| 10 | Mustafa Sıddık Baytaz | 1951 | 1955 | ||
| 11 | Zekeriya Korkmaz | 1955 | 1957 | ||
| (10) | Mustafa Sıddık Baytaz | 1957 | 1959 | ||
| 12 | Hüseyin Münipoğlu | 1959 | 1960 | ||
| 13 | Binbaşı Ali Demirel | 1960 | 1960 | Askerî | |
| 14 | Ali Metin Dirimtekin | 1960 | 1962 | ||
| 15 | Musa Kâzım Bölükbaşı | 1962 | 1963 | ||
| 16 | Ali Altuntaş | 1963 | 1963 | ||
| 17 | Celalettin Varış | 1963 | 1968 | Adalet Partisi | |
| (10) | Mustafa Sıddık Baytaz | 1969 | 1973 | ||
| 18 | Ekrem Çetin | 1973 | 1977 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 19 | Av. Mehmet Yeşilçimen | 1977 | 1977 | ||
| 20 | Mehmet Elender | 1977 | 1980 | Adalet Partisi | |
| 21 | Dr. Hasan Kamil Altınbaş | 1980 | 1984 | Askerî | |
| 22 | Hannan Özüberk | 1984 | 1987 | Doğru Yol Partisi | |
| 23 | Mehmet Uğur Tırnaksız | 1987 | 1989 | ||
| (18) | Ekrem Çetin | 1989 | 1994 | Sosyaldemokrat Halkçı Parti | |
| 24 | Dr. Burhan Kerküklü | 1994 | 31 Ocak 1995 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 25 | Mustafa Aşkaroğlu | 8 Şubat 1995 | 5 Haziran 1995 | ||
| 26 | Ecz. R. Güven Sipahi | 5 Haziran 1995 | 18 Nisan 1999 | ||
| (18) | Ekrem Çetin | 18 Nisan 1999 | 28 Mart 2004 | Demokratik Sol Parti | |
| 27 | Av. Mehmet Abdi Bulut | 28 Mart 2004 | 30 Mart 2014 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 28 | Av. Hasan Kara | 30 Mart 2014 | 4 Nisan 2019 | ||
| (27) | Av. Mehmet Abdi Bulut | 4 Nisan 2019 | 22 Ekim 2020 | ||
| 29 | Servet Ramazan | 22 Ekim 2020 | 5 Nisan 2024 | ||
| 30 | Av. Hakan Bilecen | 5 Nisan 2024 | Görevde | Cumhuriyet Halk Partisi | |
Kaynak:[53]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kilis 55. Belediye Başkanı Hakan Bilecen Oldu!". 1 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2024.
- ^ "Tarihçe". kilis.gov.tr. 16 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2024.
- ^ "Sümer Holding A.Ş." (PDF). 20 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2024.
- ^ "Kilis Belediyesi | Resmi Web Sitesi". 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2025.
- ^ a b "T.c. Kilis Valiliği". 1 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ kilis.bel.tr (1 Mart 2019). "Kilis Tarihi | Kilis Belediyesi". 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ "Tarihçe". kilis.gov.tr. 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
- ^ İpekyolu Kalkınma Ajansı (İKA), Kilis Üzüm Raporu, https://www.ika.org.tr/assets/upload/dosyalar/kilis-uzum-raporu.pdf 12 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2019.
- ^ Mehmet KOÇ & Göknur ŞAHİN, KİLİS İLİNİN ORGANİK ZEYTİN POTANSİYELİ, Ekolojik Sempozyum, 2014.
- ^ "T.c. Kilis Valiliği". 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ Chesney, Francis Rawdon (1850). The Expedition for the Survey of the Rivers Euphrates and Tigris: Carried on by Order of the British Government in the Years 1835, 1836, and 1837; Preceded by Geographical and Historical Notices of the Regions Situated Between the Rivers Nile and Indus. Londra: Longman, Brown, Green, and Longmans. s. 422. 9 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2022.
- ^ Sproull, Thomas; Sproull, John W. (1869). The Reformed Presbyterian and Covenanter. Pittsburgh: Bakewell & Marthens. s. 223. 9 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2022.
- ^ "T.c. Kilis Valiliği". 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Kilis". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Kilis Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "GEÇİCİ KORUMA". goc.gov.tr. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.
- ^ "Kilis Nobel Barış Ödülü". 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2016.
- ^ "Today's latest from Al Jazeera". 25 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2016.
- ^ "Today's latest from Al Jazeera". 25 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2016.
- ^ "Surlarında Sultan Selahattin". 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Oylum Höyük Kazıları Başladı". Arkeoloji Haber. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "Kilis Müzesi". 20 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "TEKKE CAMİİ". 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2016.
- ^ "T.C. KİLİS VALİLİĞİ - Kilis Yemekleri". kilis.gov.tr. 16 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2025.
- ^ "Coğrafi İşaret Platformu". Coğrafi İşaret Platformu. Erişim tarihi: 16 Kasım 2021.
- ^ "Coğrafi İşaret Platformu". Coğrafi İşaret Platformu. Erişim tarihi: 16 Kasım 2021.
- ^ "Geleneksel El Sanatları". 15 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2025.
- ^ GÜNEŞ, İbrahim. "Kilisliler tren istasyonunun tekrar açılmasını istiyor (ÖZEL HABER)". @gazete79. Erişim tarihi: 2025-11-21.
- ^ "Eski başkanlar". 5 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024.
