Alâeddin Atâ Melik Cüveynî
Alâeddin Atâ Melik Cüveynî | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Ebü'l- Muzaffer Alâúdîn Atâ‘ Melik bin Bahâiddîn Muhammed el-Cüveynî 1226 Cuveyn, Horasan |
| Ölüm | 5 Mart, 1283 Arran, Azerbaycan |
| Milliyet | Fars |
| Meslek | Vezir ve tarih yazarı |
| Önemli eser(ler) | Târîh-i Cihângüşâ |
Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, (Farsça: علاءالدين عطا ملك جويني; Ebü'l- Muzaffer Alâúdîn Atâ‘ Melik bin Bahâiddîn Muhammed el-Cüveynî) Farslı bir Moğol tarihçisi. Moğol İmparatorluğu hesabına Târîh-i Cihângüşâ (تاريخ جهانگوشاهى جويني; Ta' rīkh-i jahān-gushā) ismindeki kitabı yazmıştır.
Yaşam öyküsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Kimliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde İran'nın kuzeydoğusunda tarihi büyük Horasan'ın Juvain şehrinde 1226 yılında doğmuş ve 1243-1256 yılları arasında Emir Argun Âkâ Han'ın kampında yaşamıştır. 1246-47 yıllarında Agun Âkâ ile birlikte ilk kez ve daha sonra da 1249-50 yıllarında Moğolistan'ı ziyaret etti. 1251-52 yıllarında ise daha uzun süreliğine Karakurum'a geldi. Burada kaldığı zaman zarfında arkadaşları tarafından Tāriḵ-e jahāngošāy adında Moğollar'ın fetihlerini ebedîleştirecek olan eserini kaleme almaya iknâ edildi.[1]
Cüveynî'nin dedesi ve babası, sırasıyla Celâl’ed-Dîn Harzem Şâh Menkûberti ve Ögeday Han'a sahib-divan veya maliye veziri olarak görev yapmışlardır. Emir Argun Aka'nın yardımcısı olarak tahminen 1246 yılında Gürcistan ve Ermenistan'ı içine alan büyük bir alanı yönetmekle görevlendirilmiştir. Cüveynî, İmparatorluğun çok önemli bir memuru olur. Moğol başkenti Karakurum'u iki defa ziyaret eder, böyle bir ziyaret onun Moğol fetihleri ilgili yazılarına başlangıç olmuştur. 1256 yılı Kasım ayında sarp dağların tepesinde bulunan Alamut Kalesi'nin fethinde Hülagû Han'nın yanında bulunmuş, Hasan Sabbah'ın ünlü Kütüphanesinde 70 yıldır toplanan binlerce kitaplardan, Kur'ân-ı Kerîmler dışında İsmailiyye mezhebinin usul ve fururuna dair tüm kitapları ateşe vermiştir.[kaynak belirtilmeli]
İran'a geri döndüğünde Argun Aka'nın kâtibi olarak çalışmağa başlamıştır. Hülagû Han'nın 1256'da İran'a gelmesi üzerine 1258 yılında Bağdat istilasında Hülagû Han'a eşlik etmiş, ertesi yıl onun tarafından Hülagû'nun oğlu Kiray-Melik ve Emir Ahmed Bitekçi ile birlikte Bağdat, aşağı Mezopotamya, Huzistan (Khūzestān) ve Mazendran'a kraliyet valiliğine atanmıştır.[2]
Alâeddin Atâ Melik Cüveynî'nin söz sahibi kardeşi Sahip Şemseddin Mehmed Cüveyni, Hülagû Han ve Abaka Han döneminde maliye bakanlığı yapmış, Orta Çağ'da Gürcü Krallığı'ın ordu komutanı olan (ამირსპასალარი; Amirspasalar) Awak Zak'arean-Margrceli'nin kızı Koşak'ın kocasıdır. Cüveynî hükümdarlıkta diğer tarihçilerin ulaşmasının hiç de mümkün olmadığı, kendi görevi ve ailevi bağlantıları nedeniyle kapalı ve gizli olan pek çok bilgiye ulaşabilmiştir. Bilinmeyen bir nedenden dolayı yirmi yıldan fazla süren tarihi kayıtları ölümünden önce 1260 yılında birden sona ermiştir.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1282 yılı civarında Cüveynî Van Gölü'nün kuzeydoğusunda Ala-Taq otlağında bir Kurultay'a veya toplantıya katılır. Alâeddin Atâ Melik Cüveynî 1283 yılında Azerbaycan'da Muğan Ovası'nda veya Arrân'da ölmüştür.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Târîh-i Cihângüşâ (تاريخ جهانگوشاهى جويني; Ta' rīkh-i jahān-gushā) isimli en önemli eserini 1260 yılında tamamlamıştır. Alâeddin Atâ Melik Cüveynî'nin bu "Târîh-i Cihângüşâ" adlı kitabı Raşit al-Din Hamadani'ye büyük kaynak olmuştur.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Maymun Diz Kalesi 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Mirza Muhammad Qazvini (İngilizce)
- Tarik-i Cihan Güşa-i Cüveynî (İngilizce)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ ʿAṭâ-Melik, 1912-37, I, sayfa 2-3, 6-7
- ^ "Encyclopædia Iranica, "JOVAYNI, ʿALĀʾ-AL-DIN"". 17 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2014.
Bibliografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, Târîh-i Cihângüşâ, Çeviren, Mürsel Öztürk, Ankara 1999.
- Mongols, Huns, and Vikings, by Hugh Kennedy, 2002.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
