Balta
Balta, insanoğlu tarafından on binlerce yıldır odunu kesmek, şekillendirmek ve parçalamak için; savaşlarda silah olarak veya seremonilerde gösterişli bir sembol olarak kullanılan bir alettir. Baltaların birçok formu vardır; ama çoğu temel olarak bir baş ve bir saptan oluşurlar.
Baltaların en erken dönemdeki örnekleri, tahtadan bir sapa tutturulmuş taşlarla yapılmıştır. Daha sonraları işleme teknikleri geliştikçe bakır, tunç, demir ve çelik baltalar da yapılmıştır.
Balta aslında eğik düzlem kullanılarak oluşturulmuş basit bir makinedir. Balta başının eğimli yüzeyleri sayesinde odunu kesmek için gereken kuvvet azaltılmış olur.
Kökenbilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski Türkçe “balto” veya “baldu” sözcüğünden türemiştir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk baltalar taştan yapılmış ve sapsız el baltalarıdır (hafts). Çakmaktaşı ya da diğer taşlardan yontulmuş (yontma) kesici kenarları vardı. El baltalarının ilk örnekleri Geç Oldowan'da 1,6 mya'a,[2] Güney Etiyopya'da yaklaşık 1,4 mya'ya[3] ve Olduvai Gorge'daki 1,2 mya tortularına kadar uzanmaktadır.[4] Taşlanmış kesici kenarlı taş baltalar ilk olarak Avustralya'da Pleistosen'in sonlarında geliştirilmiştir; Arnhem Land'daki yerleşimlerden elde edilen taşlanmış kenarlı balta parçaları en az 44.000 yıl öncesine aittir.[5][6] Taşlanmış kenarlı baltalar daha sonra Japonya'da BP 38.000 civarında ortaya çıkmıştır ve Honshu ve Kyushu adalarındaki birkaç Üst Paleolitik yerleşimden bilinmektedir.[7]
Saplı baltalar ilk olarak Mezolitik dönemden (yaklaşık MÖ 6000) bilinmektedir. Bu döneme ait çok az ahşap balta bulunmuştur, ancak baltanın normalde kama ile saplandığı görülmektedir. Bıçağı sabitlemek için huş katranı ve ham deri bağlar kullanılmıştır.
Taş baltaların dağılımı tarih öncesi ticaretin önemli bir göstergesidir.[8] Taş bıçakların kaynağını belirlemek için ince kesit alma yöntemi kullanılır. Avrupa'da, binlerce öğütülmüş taş baltanın çıkarıldığı Neolitik “balta fabrikaları” gibi birçok yerden bilinmektedir:
- Great Langdale, İngiltere (tüf)
- Rathlin Adası, İrlanda (porcellanite)
- Krzemionki, Polonya (çakmaktaşı) Spiennes, Belçika'daki Neolitik çakmaktaşı madenleri (çakmaktaşı)
- Plancher-les-Mines, Fransa (pelite)
- Aosta Vadisi, İtalya (omfasit).
Metal baltalar bugün hâlâ Endonezya'nın Papua bölgesinin bazı kesimlerinde üretilmekte ve kullanılmaktadır. Papua Yeni Gine'nin Hagen Dağı bölgesi önemli bir üretim merkezidir.
Geç Neolitik/Kalkolitik dönemden itibaren baltalar bakırdan ya da arsenikle karıştırılmış bakırdan yapılmıştır. Bu baltalar, taştan yapılan öncülleri gibi yassı ve saplıydı. Bronz metalürjisinin kullanılmaya başlanmasıyla baltalar bu şekilde yapılmaya devam etmiştir. Sonunda saplama yöntemi değişti ve düz balta "flanşlı balta ”ya, ardından palstavlara ve daha sonra da kanatlı ve soketli baltalara dönüşmüştür.
Balta türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Tuna, Osman N. "Kelimeler Arasında: Bez, Bezemek, Susam, Simit, Balta" Türk Dili ve Edebiyat Dergisi 112. (1961): 212-214
- ^ Leakey, M. D. 1972. Olduvai Gorge. Vol 3. Cambridge: Cambridge University Press.
- ^ Asfaw, B.; Beyene, Y.; Suwa, G.; Walter, R. C.; White, T. D.; Woldegabriel, G.; Yemane, T. (1992). "The earliest Acheulean from Konso-Gardula". Nature. 360 (6406). ss. 732-5. Bibcode:1992Natur.360..732A. doi:10.1038/360732a0. PMID 1465142.
- ^ Foley, Robert Andrew; Lewin, Roger (2003). Principles of Human Evolution. Wiley. ISBN 978-0-632-04704-8.
- ^ Hiscock, P.; O'Connor, S.; Balme, J.; Maloney, T. (2016). "World's earliest ground-edge axe production coincides with human colonisation of Australia". Australian Archaeology. 82 (1). ss. 2-11. doi:10.1080/03122417.2016.1164379.
- ^ Geneste, J.-M.; David, B.; Plisson, H.; Clarkson, C.; Delannoy, J.-J.; Petchey, F.; Whear, R. (2010). "Earliest evidence for ground-edge axes: 35,400 ± 410 cal BP from Jawoyn Country, Arnhem Land". Australian Archaeology. 71 (1). ss. 66-69. doi:10.1080/03122417.2010.11689385. hdl:10289/5067.
- ^ Takashi, T. (2012). "MIS3 edge-ground axes and the arrival of the first Homo sapiens in the Japanese archipelago". Quaternary International. Cilt 248. ss. 70-78. Bibcode:2012QuInt.248...70T. doi:10.1016/j.quaint.2011.01.030.
- ^ Micu, Alexandru (21 Ağustos 2017). "Around 4,500 years ago, Vietnamese stone-age traders traveled hundreds of kilometers to sell their wares". zmescience.com. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2020.
Daha fazla okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]Neolitik baltalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Borkowski, W. (1995). Krzemionki maden kompleksi. Varşova.
- Bradley, R.; Edmonds, M. (1993). Balta ticaretini yorumlamak: Neolitik Britanya'da üretim ve mübadele.
- Pétrequin, P. (1995). La hache de pierre: carrières vosgiennes et échanges de lames polies pendant le néolithique (5400 - 2100 av. J.-C.). (exposition musées d'Auxerre Musée d'Art et d'Histoire). Paris: Ed. Errance. (Fransızca).
- Pétrequin P.; Pétrequin, A.M. (1993). Écologie d'un outil: la hache de pierre en Irian Jaya (Indonésie). Paris: CNRS Éditions, Mongr. du Centre Rech. Arch. 12. (Fransızca).
Ortaçağ baltaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Schulze, André (editör) (2007). Mittelalterliche Kampfesweisen. Band 2: Kriegshammer, Schild und Kolben. Mainz am Rhein: Zabern. ISBN 3-8053-3736-1. (Almanca).
Modern eksenler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kauffman, Henry J. (1994). Amerikan Baltaları: Gelişimleri ve Yapımcıları Üzerine Bir Araştırma. Elverson, Pennsylvania: Olde Springfield Shoppe. 152 s. ISBN 188329412-6.
- McLeod, Brett (2020). Amerikan Baltası: Bir Kıtayı Şekillendiren Alet. North Adams, Massachusetts: Storey Yayıncılık. 192 s. ISBN 978-1-63586-139-6.
- Reissinger, Gottfried (1959). Die Konstruktionsgrundlagen der Axt. Hamburg: Parey. ISBN 978-3490211163. (Almanca).
Batıl inanç
[değiştir | kaynağı değiştir]- H. Bächtold-Stäubli, H. (1987). Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens. Berlin: De Gruyter. (Almanca).
| Ağaç dikimi/ Ağaçlandırma |
|
|---|---|
| Ölçüm | |
| Yangın söndürme | |
| Baltalar |
|
| Testereler | |
| Kütük | |
| Diğerleri | |
| |
