Baston
Baston, yürüyüş ve tırmanmada destek aracı, kıyafeti tamamlayan bir aksesuar, kendini savunma için bir silah olarak kullanılan, ağaç, metal veya başka bir maddeden yapılmış ince uzun araç.
Genellikle çeşitli süslemelerle bezenir. Geçmişte pek çok toplumda, kişinin mevkisini gösteren bir simge olmuş, kimi zaman protokol icabı kullanılmıştır. Günümüzde genellikle yaşlı bireyler ve ortopedik sorunları olan kimseler tarafından kullanılan bir araçtır ve bir sergileme nesnesidir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Baston kelimesinin kökeni hakkında iki görüş vardır:[1] Birincisine göre İspanyolca "bastón" kelimesinden Endülüs Emevileri yoluyla Türkçeye geçmiştir. Bir diğer görüşe Baston Türkçeye, İtalyanca bastone sözcüğünden, Galata’daki Venedik ve Ceneviz kolonilerindeki İtalyanlarla Türklerin etkileşimi sonucu geçmiştir.[2]
Âsâ ve baston farkı
[değiştir | kaynağı değiştir]Boyu, yaklaşık olarak bir insanın omuz boyunda; çapı 4 cm ve üzerinde olan, kabaca yontularak düzeltilmiş, ahşap destek aracı âsâ olarak adlandırılır.[1] Genellikle baş kısmı topuzludur ve sap kısmı bulunmaz. Kırsal kesimde çobanların, geçmiş devirlerde dervişlerin kullandığı âsâlar, günümüzde Papa, Patrik gibi ruhani liderlerin taşıdığı âsâlar örnek olarak verilebilir.
Bastonun ise boyu belden en fazla bir karış yukarıda (85–90 cm. civarında), çapı 1,5 ila 2 cm arasındadır. Bitiş kısmı ya topuzlu y da L şeklindedir.[3] Genellikle çeşitli süslemelerle bezelidir; sadece bir destek aracı olarak değil, bir aksesuar olarak da kullanılır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Baston, insanlık tarihi kadar eski bir araç ve ahşap işlemeciliğinin en eski ürünlerindendir. İnsanlar çok eski çağlardan beri ağaç dallarından sopa, değnek gibi basit aletler yapmıştır. Baston, dünyanın birçok yerinde gücü, iktidarı ve ebedîliği simgelemek için kullanıldı.[1] Çin, Hindistan, Arap ve Türk kültüründe çeşitli sembolik anlamlar yüklendi.
Örneğin Taoizm öğretisine göre gök yedi katla ifade edilir ve ve bu öğretiyi benimseyenler, mertebe aldıkça boğum sayısı daha fazla olan baston taşır; en yüksek mertebeye erişmiş iseler 7 boğumlu bastonlarla dolaşırlardı.[1] Antik Mısır’da baston, güç ve kudret simgesi idi. 18. hanedanlığın firavunlarından Tutankhamun, 132 tane bastonla gömülmüştü.[1]
Baston, 16. yüzyılda Avrupa'da aristokrat kadın ve erkeklerin statü göstergesi olarak taşındı. Baston kullanımı 19. yüzyılda Avrupa ve ABD'de toplum genelinde yayılmış ancak toplumun alt ve üst sınıfları arasında bir ayrım işareti olagelmiştir. II. Mahmut’un 1829’da kılık kıyafet alanında yenilikler yapmasının ardından Osmanlı toplumunda da asanın yerini baston aldı. Söz konusu yeniliklerden rahatsız olanlar veya alt tabakadan kimseler, baston için "Frenk değneği" ifadesini kullanmakta idi.
Zamanla farklı aksesuarların gelişmesi, rahatlığın daha çok önemsenmesi ile 20. yüzyılın başlarından itibaren Avrupa'da baston kullanımı eski yaygınlığını ve önemini yitirmiştir. Günümüzde genellikle yaşlılar ve ortopedik sorunları olan kimselerce kullanılır.[1] Ayrıca bir kıyafet aksesuarı olarak önemini yitirse de eşya olarak popülerleşmiş; sergileme nesnesine dönüşmüştür.[4]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Hakkari'nin Gündeş köyünde baston yapan usta -
Atatürk ve Latife Hanım bastonları ile
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Şahin, Güven; Karadağ, Arife (20 Eylül 2021). "İstanbul'un Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kültürel Değerlerinden Beykoz Bastonu". Milli Folklor. 17 (131): 204-218. ISSN 1300-3984. 8 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Temmuz 2025.
- ^ " baston" Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim tarihi: 15 Aralık 2008.
- ^ "Asadan bastona zamanın adımları". Gzt. 29 Aralık 2016. 9 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2025.
- ^ Ergin, Bilge Tüzel (2022). ""Modernliğin" Tanzim Ettiği Gardıroplar: Tanzimat Dönemi Romanlarında Giyim-Kuşam". Gazi Türkiyat (30).
