Efrâsiyâb Hanedanı
Efrâsiyâblar چلاویان Efrâsiyâb Hanedanı | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1349-1504 | |||||||||||
 | |||||||||||
| Başkent | Amul (1349–1359 & 1393-1403) Firuzkuh (?) (1403–1504) | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Mâzenderanca | ||||||||||
| Resmî din | Şii İslam | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| |||||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
Zaman çizelgesi |
Efrâsiyâb veya Chalavi Hanedanı, Taberistan'da (günümüzdeki Mazandaran eyaleti, İran ) nispeten küçük bir İran Şii hanedanıydı ve Geç Orta Çağ'da, Safevî öncesi dönemde gelişti; ayrıca Kia hanedanı olarak da adlandırılır. 1349'da Bâvendîleri fetheden ve kendisini bölgenin kralı ilan eden Kiya Efrâsiyâb tarafından kurulmuştur. 1504'te I. İsmail, Mazandaran'ı işgal ederek Efrâsiyâb'ın bölgedeki yönetimini sona erdirdi.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Kiya Efrâsiyâb , Bâvendîlere hizmet eden Mâzenderan'ın önde gelen ailelerinden Çulabi ailesine mensup Hasan Çulabi'nin oğluydu. Efrâsiyâb, Bâvendî hükümdarı II. Hasan'ın (1334-1349) sipehsâlârı ve kayınbiraderiydi.
1349 yılında Bâvendî hükümdarı Hasan, Sari'yi yöneten güçlü Celali ailesinden olan en güçlü yetkililerinden biri Celal ibn Ahmed Celal'in idamını emretti. Bu idam, Mazandaran soylularının isyanına yol açtı. Hasan daha sonra Çulabidlerden destek almaya çalıştı. Ancak Efrâsiyâb'ın iki oğlu, Hasan banyodayken onu öldürdü.
Efrâsiyâb daha sonra Bâvendî topraklarının kontrolünü ele geçirdi ve böylece Bavand hanedanlığının sonu ve Efrâsiyâb hanedanlığının başlangıcı oldu. Hasan'ın bir oğlu Paduspanid hükümdarı II. Eskandar'ın sarayına kaçmayı başardı; II. Eskandar daha sonra Mazandaran'da Bavand yönetimini yeniden kurmaya çalıştı, ancak bunu başaramadı. Efrâsiyâb ayrıca başka bir sorunla da karşı karşıyaydı; Mazandaran soyluları onun yönetimini tanımadı ve bunu gasp olarak gördü.[1]
Efrâsiyâb, kısa bir süre sonra Dabudeştli bir Seyyid dervişi olan Mir-i Buzurg'dan yardım isteyerek istikrar sağlamaya çalıştı. Ancak Mir-i Buzurg'un bazı dervişleri Efrâsiyâb'a düşmanca davrandı ve bu da Efrâsiyâb'ın Mir-i Buzurg'u ve birçok dervişini hapse atmasına neden oldu. Bununla birlikte, Mir-i Buzurg'un destekçileri kısa süre sonra isyan ederek onu hapisten kurtardılar. 1359'da Amul yakınlarında Efrâsiyâb ile Mir-i Buzurg arasında bir savaş yaşandı ve Afrasiyab yenilerek üç oğluyla birlikte öldürüldü.
,_Sh%C4%81hn%C4%81ma-i_Ism%C4%81%CA%BE%C4%ABl._The_Bodleian_Libraries,_University_of_Oxford,_MS._Elliot_328,_fol._91a.jpg)
Mir-i Buzurg kısa süre içinde Efrâsiyâb hanedanının topraklarını fethetti ve Marashi hanedanının temellerini attı. Efrâsiyâb'ın Mazandaran'da Efrâsiyâb otoritesini yeniden kurmaya çalışan birkaç oğlu daha vardı. Oğlu Fakhr al-Din Chulabi, Mir-i Buzurg'un oğullarından birini öldürdü ve bu da Efrâsiyâb ailesinin çoğunun katledilmesine yol açtı. Efrâsiyâb'ın diğer oğlu İskender-i Şeyhi, Timur'un yardımıyla 1393'te Efrâsiyâb otoritesini yeniden kurmayı başardı.[1] İskender daha sonra Timur'a Irak, Şirvan ve Anadolu seferinde yardım etti. Sefer sırasında büyük başarı elde ettikten sonra İskender'in Mazandaran'a dönmesine izin verildi, ancak kısa süre sonra Timur'a karşı isyan etti. 1403'te Timur, isyanı bastırmak için Mazandaran'ı işgal etti. İskender, karısı ve iki çocuğuyla birlikte Amul'dan kaçtı. İskender, kendisini ele verebileceklerinden korkarak onları öldürdü.[1]
İskender, kısa süre sonra Timur'un ordusu tarafından öldürüldü. Timur'un emriyle İskender'in başı, Firuzkuh'ta kendini tahkim etmiş olan oğlu I. Kiya Hüseyin'e gönderildi. Babasının başını gören I. Kiya Hüseyin, Timur'a teslim olmayı kabul etti ve Timur tarafından affedilerek Efrâsiyâb hanedanının hükümdarı olarak tanındı. Daha sonra yerine oğlu Luhrasp geçti ve yaklaşık 1475 civarında hüküm sürdü. Torunu II. Kiya Hüseyin, batı Mazandaran'ın büyük bir bölümünü ve Firuzkuh, Demavend ve Hari-rud bölgelerini yönetti. Akkoyunlu konfederasyonunun dağılması sırasında II. Kiya Hüseyin, yönetimini batıdan orta İran'a doğru genişletti ve burada Rey ve Simnan'ı ele geçirdi. Ayrıca Gürgan'ın Timurlu valisi Muhammed Hüseyin Mirza'yı da mağlup etti.[1]
Daha sonra, İran'daki Şiiler üzerindeki komuta konusunda rakip olarak gördüğü Safevî Şahı I. İsmail'in (h. 1501-1524) düşmanı oldu. 1504'te, II. Kiya Hüseyin'in toprakları I. İsmail tarafından işgal edildi; İsmail, Gol-e Han ve Firuzkuh kalelerini ele geçirdi ve II. Kiya Hüseyin'i Osta'da kuşattı; kısa süre sonra yakalandı. Ancak, ikincisi intihar etti; cesedi İsfahan'da halkının önünde yakıldı, Mazandaran'daki takipçileri ise katledildi.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e Bosworth 1984, ss. 742-743.
- ^ Bashir, Shahzad (2006). "Shah Ismaʿil and the Qizilbash: Cannibalism in the Religious History of Early Safavid Iran"
. History of Religions. 45 (3). s. 242. doi:10.1086/503715.
- Genel
- Madelung, W. (1984). "Āl-E Bǎvand (Bavandids)". Encyclopaedia Iranica, vol. I, fasc. 7. London u.a.: Routledge & Kegan Paul. ss. 747-753. ISBN 90-04-08114-3.
- Bosworth, C. E. (1984). "Āl-e Afrāsīāb". Encyclopædia Iranica, online edition, Vol. I, Fasc. 7. New York. ss. 742-743.
- Savory, Roger (1998). "EsmāʿĪl I Ṣafawī". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 6. ss. 628-636.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yavari, Neguin (2015). "Afrāsiyābids". Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Stewart, Devin J. (Ed.). Encyclopaedia of Islam, THREE (İngilizce). Brill Online. ISSN 1873-9830.