Çankırı
| Çankırı | |
|---|---|
Şehir | |
 | |
Koordinatlar: | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İl | Çankırı |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | İsmail Hakkı Esen (MHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 8.411 km² |
| Rakım | 730 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 18100 |
| Alan kodu | 376 |
| Plaka kodu | 18 |
Resmî site Çankırı Belediyesi | |
Çankırı, Çankırı ilinin merkezi olan şehir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Çankırı, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan aynı adlı ilin merkezidir. Çankırı'nın adı, Batılı kimi gezginler tarafından "Çangırı" ya da "Çengiri" biçiminde yazılmıştır. Kent eski Gangra adlı kentin yerinde kurulmuştur. Önceleri Paflagonya'ya bağlıydı. Sonra Pontus devletine, ardından da Galatya'ya bağlandı. Galatya hükümdarı Deiotarus, Gangra'yı merkez yaptı. MÖ 25'te Roma imparatorluğunun topraklarına katılan yöre, Bizanslılar zamanında bir ara sürgün yeri idi. Kimi kaynaklarda anılan Germanikopolis kentinin Gangra olduğu sanılıyor.
Emeviler zamanında İslam orduları birkaç kez bu toprakları ele geçirmeye çalışsalar da başarılı olamadılar. Çankırı ve çevresi, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Danışmendoğullarınca ele geçirildi.
Antakya hükümdarı Bohemond, Selçuklular tarafından Malatya'da esir alınarak Niksar Kalesi'ne kapatılmıştı. Onu kurtarmak için 1101'de İstanbul'dan Raymond de Toulouse komutasındaki Haçlı ordusu yola çıktı. Ankara'yı aldıktan sonra Çankırı'ya yöneldilerse de kaleye giremediler. Amasya yakınlarında Selçuklu ordusuyla karşı karşıya gelen Haçlı Ordusu, bozguna uğradı. 1134'te Bizans İmparatoru II. İoannis Komnenos şiddetli çarpışmalardan sonra kaleyi ele geçirebildiyse de, imparatorun ayrılmasının ardından Danışmendliler kenti yeniden aldılar. Daha sonra yöreye Selçuklular egemen oldul. I. Murad zamanında Çankırı ve çevresi Osmanlı topraklarına katıldı. Timur, 1402'de Çankırı'yı eski sahiplerine verdiyse de, 1439'da I. Mehmed geri aldı.
Osmanlı döneminde yönetim bakımından Anadolu Eyaleti'ne bağlı bir Livanın merkezi olan Çankırı, Cumhuriyetin ilanından önce Kastamonu vilayetine bağlı bir sancağın merkezi idi. Türk Kurtuluş Savaşı sırasında İnebolu üzerinden İstanbul'dan Ankara'ya yapılan malzeme ve insan naklinde Çankırı önemli bir merkez rolü oynamıştır. Cumhuriyet döneminde il merkezi haline getirilmiştir.
Çankırı'nın nüfusu, 19. yüzyılın sonunda yaklaşık 16 bin iken, Cumhuriyet'in ilk genel nüfus sayımı[1] olan 1927'de 8.847'ye düşmüştür. Ancak 1940'ta 10 bini yeniden aşabilen (10.235) nüfus 1970'te 25 bini geçti (26.124). 1990'da da 45.496'ya ulaştı.
II. Dönem Çankırı milletvekilleri Talât Bey (Ahmet Talât ONAY), Rifat Bey (Mehmet Rifat ÜNÜR) ve Yusuf Ziya Bey [Yusuf Ziya İSFENDİYAROĞLU (ESEN)]'in, 11 Nisan 1925 tarihli Genel Kurul toplantısında okunan 4/199 esas numaralı takririnin Başvekâlete havalesi ile Kângırı ismi Çankırı şeklinde değiştirilmiştir.[2]
İlin merkezi olan Çankırı kenti, Kızılırmak'ın kolları Acıçay ile Tatlıçay'ın birleştiği yerde kurulmuştur. Deniz yüzeyinden 700–800 m yüksekliktedir. Çankırı eski çağlarda bir kale kentiydi. Kent, sonraları sırtını kaleye dayayarak güneye doğru yayıldı. Günümüzde Tatlıçay'ın her iki yakasına serpilmiş durumdadır. Kalenin eteklerindeki mahalleler kentin çekirdeğini oluşturur. Bu mahalleler dar sokaklıdır. Kentin yeni kesimleri ise daha modern görünüme sahiptir.
Coğrafi konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Anadolu'nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları arasında yer alan Çankırı, 40° 30' – 41° kuzey enlemleri ile 32° 30' – 34° doğu boylamları arasında yer almaktadır. İlin komşuları batıda Bolu, kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda Çorum ve güneyde Ankara ile Kırıkkale'dir. Çankırı'nın denizden yüksekliği 723 metre olup, ülke topraklarının %0,94'lük bölümünü oluşturan toplam 7.388 km²'lik bir alana sahiptir.[3]
İklimi, bitki örtüsü ve yaban hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Çankırı'da genellikle İç Anadolu Bölgesine özgü iklim etkisi görünmektedir. Merkez, Ilgaz ve Yapraklı ilçelerinde kışlar serin, yazlar ılık geçerken, Çerkeş ilçesinde kışlar soğuk, yazlar ise serin geçmektedir.
İlin en fazla yağış alan ilçesi Yapraklı'dır. Yapraklı'da hemen hemen her mevsim yağış gözlemlenir. Merkezden, güneye doğru gidildikçe iklim ve bitki örtüsünde değişiklik ve azalmalar görünmektedir. Araştırmalar sonucunda, il topraklarının 2-3 yüzyıl önce bazı tuzlu bölgeler hariç ormanlarla kaplı olduğu belirlenmiştir. Ne var ki, tarla açmak amacıyla yapılan bilinçsiz kesimler, hayvan otlatmak için ormanlardan yararlanılması, müdahale imkânı olmayan orman yangınları ve iklim değişiklikleri nedeniyle bu orman bölgelerinin büyük çoğunluğu yok olmuştur. İlin geriye kalan ormanları, Ilgaz ilçesi başta olmak üzere Elaman, Eğirova, Ovacık, Düvenlik, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya, Karakaya ve Erikli Dağları ile çevresindedir. İldeki bitki örtüsünün üst florasını oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, özellikle de karaçam, sarıçam, ardıç, meşe, ladin ve köknar gibi orman ağaçlarıyla ahlat ve kızılcık ağaçlarıdır. Bitki örtüsünün alt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır. Ayrıca akarsular boyunca söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçelerine de rastlanmaktadır.
İlçenin doğusunda, derinliği 30 m, çapı 500 m olan tuzlu su gölü Bakkal Gölü yer almaktadır.[4]
İlde rastlanan başlıca av hayvanları, kurt, tilki, tavşan, keklik ve sincaptır. Uzun yıllar düzenli mücadele edilmediği için, yaban domuzu sayısından belirgin bir artış olmuştur. Fakat son yıllarda yapılan düzenli ve etkin mücadeleler nedeniyle, yaban domuzu sayısında belirgin bir azalma sağlanmıştır.
Çankırı Tuz Fabrikası da bölge için büyük önem taşımaktadır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[5] | 73.628 | 8.847 | 64.781 |
| 1935[6] | 86.089 | 9.774 | 76.315 |
| 1940[7] | 90.203 | 10.235 | 79.968 |
| 1945[8][a] | 62.523 | 14.680 | 47.843 |
| 1950[9] | 72.123 | 14.108 | 58.015 |
| 1955[10] | 81.292 | 17.899 | 63.393 |
| 1960[11][b] | 55.758 | 20.047 | 35.711 |
| 1965[12] | 61.247 | 21.450 | 39.797 |
| 1970[13] | 69.522 | 26.124 | 43.398 |
| 1975[14] | 74.042 | 28.512 | 45.530 |
| 1980[15] | 82.002 | 34.933 | 47.069 |
| 1985[16] | 88.291 | 41.420 | 46.871 |
| 1990[17][c] | 67.620 | 45.496 | 22.124 |
| 2000[18] | 78.638 | 62.508 | 16.130 |
| 2007[19] | 80.748 | 68.596 | 12.152 |
| 2008[20] | 79.511 | 67.588 | 11.923 |
| 2009[21] | 80.431 | 69.087 | 11.344 |
| 2010[22] | 80.590 | 69.631 | 10.959 |
| 2011[23] | 82.921 | 72.473 | 10.448 |
| 2012[24] | 84.225 | 74.192 | 10.033 |
| 2013[25] | 85.073 | 74.442 | 10.631 |
| 2014[26] | 86.381 | 76.490 | 9.891 |
| 2015[27] | 88.538 | 79.091 | 9.447 |
| 2016[27] | 92.139 | 82.740 | 9.399 |
| 2017[27] | 95.444 | 86.369 | 9.075 |
| 2018[27] | 96.025 | 84.331 | 11.694 |
| 2019[27] | 97.882 | 87.748 | 10.134 |
| 2020[27] | 97.326 | 87.589 | 9.737 |
Toprak yapısı ve sanayisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Genellikle çıplak dağlarla kaplı olan Çankırı toprakları, şiddetli erozyon tehdidi altındadır. Bu yüzden il toprakları tarımsal amaçla kullanılmayıp yalnızca hayvan otlatmada değerlendirilmektedir.
Çankırı ili sınırları içerisinde, alüvyal, kolüvyal, kestane renkli, kahverengi orman ve kireçsiz kahverengi orman toprakları olmak üzere toplam beş tür toprak bulunmaktadır. Çankırı sanayi bakımından gelişmekte olan illerden biridir.[kaynak belirtilmeli] Un, yem bitkileri ve askeri donatım fabrikaları ile 2 bin çalışan kapasiteli modern lastik üretim fabrikası da Çankırı il sınırları içerisinde bulunmaktadır.
Belediye başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]| № | Şehremini | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi |
|---|---|---|---|
| 1 | Salim Efendi | 1919 | 1923 |
Cumhuriyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Cemal Dolunay | 1923 | 1927 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | Dedezade Hilmi Bey | 1927 | 1928 | ||
| 3 | Hacı Şıhzade Sait Bey | 1928 | 1934 | ||
| 4 | Ömer Dedeoğlu | 1934 | 1938 | ||
| 5 | Rıfat Dolunay | 1938 | 1943 | ||
| 6 | Hilmi Ersunan | 1943 | 1944 | ||
| 7 | Cevdet Dengi | 1944 | 1946 | ||
| 8 | Halim Bayram | 1946 | 1950 | ||
| 9 | Osman Derviş | 1954 | 1955 | Demokrat Parti | |
| 10 | Nurettin Ok | 1955 | 1957 | ||
| 11 | Ali İnandık | 1957 | 1958 | ||
| (10) | Nurettin Ok | 1958 | 1960 | ||
| 12 | Gürhan Titrek | 1963 | 1965 | Adalet Partisi | |
| (11) | Ali İnandık | 1965 | 1973 | Bağımsız | |
| 13 | Y. Hayati Çağlayan | 1973 | 1976 | Adalet Partisi | |
| 14 | Necdet İpek | 1977 | 1980 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 15 | Şadi Söylemezoğlu | 1980 | 1984 | Askerî | |
| 16 | Mustafa Kale | 1984 | 1989 | Anavatan Partisi | |
| 17 | Raif Oktay | 1989 | 1994 | Doğru Yol Partisi | |
| 18 | Ahmet Bukan | 1994 | 2002 | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 19 | A. Namık Kemal Eryılmaz | 2002 | 2004 | ||
| 20 | İrfan Dinç | 2004 | 2018 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 21 | Hüseyin Boz | 2018 | 2019 | ||
| 22 | İsmail Hakkı Esen | 2019 | Görevde | Milliyetçi Hareket Partisi | |
Kaynak:[28]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Türkiye'nin nüfusu 1927'deki ilk sayımdan bu yana 6 kat arttı". www.aa.com.tr. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-10-23.
- ^ "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ağustos 2022.
- ^ "İklim ve Coğrafya | T.C. Çankırı Belediyesi Resmi İnternet Sitesi". cankiri.bel.tr. Erişim tarihi: 2025-11-13.
- ^ Doğan, U.(2002). Çankırı Doğusunda Jips Karstlaşmasıyla Oluşan Sübsidans Dolinleri .’’ Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Ankara.’’ 3 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Çankırı". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Çankırı Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Eski Başkanlar". 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Çankırı Valiliği 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
