Karmûne Emirliği
Karmûne Emirliği طائفة قرمونة Birzâlîler | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1013-1067 | |||||||||||
 Karmûne Emirliği, y. 1037 | |||||||||||
| Başkent | Karmûne (Carmona) | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Arapça, Berberi dilleri, Mozarapça, İbranice[1] | ||||||||||
| Resmî din | İslam, Hristiyanlık, Yahudilik | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Emir | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||||
| |||||||||||
| Para birimi | Dirhem, Dinar | ||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu | İspanya | ||||||||||
Karmûne Emirliği (Arapça: طائفة قرمونة) (İspanyolca: Taifa de Carmona), İber Yarımadası'nın güneyinde yer alan bir berberi[2] taifa devletiydi. Benî Birzâle hanedanı tarafından kuruldu (1013) ve varlığını İşbiliye Emirliği tarafından fethedilene kadar sürdürdü (1067).
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Benî Birzâle, M'Zab bölgesine yerleşen, Zenate berberilerine mensup bir kabileydi. Bu bölge Kuzey Afrika'da Orta Mağrib'te (Mağrib-i Evsat) yer alıyordu (günümüzde Cezayir).[3][4] Halife II. Hakem'ın (h. 961-976) hükümdarlığında, ordusuna katılmak için, Kuzey Afrika'dan Endülüs’e geldiler.[5] II. Hişam (h. 976-1009 ve 1010-1013) hükümdarlığında ise Karmûne (Carmona) kûresine (vilayet) yerleştirildiler.[6]
Küçük bir emirlik olan Karmûne, kurulduğundan beri Mâleka veya İşbiliye'nin baskısına maruz kaldı.
Abdullah b. İshak el-Birzâlî (1013-1023)
[değiştir | kaynağı değiştir]Hanedanın kurucusu Abdullah b. İshak el-Birzâlî, Kurtuba Halifeliği'nin sonununu getiren fitne (1009-1031) döneminde Karmûne’yi zaptetti ve kendini hükümdar ilan etti (1013). Abdullah adaletli bir hükümdardı ve halkını bu karışık dönemde dış saldırılardan korudu. Zamanla emirliğin refah düzeyi arttı ve halk yönetimden memnun kalınca İsticce (Ecija), Müdevver (Almodóvar del Río) ve Üşûne (Osuna) şehirleri ona bağlılığını bildirdi.[6] Abdullah öldüğünde (1023) oğlu Muhammed'e, eskiden Karmûne ve İsticce Vilayetlerini (küver)[7] içeren bir emirlik bıraktı.
Muhammed b. Abdullah el-Birzâlî (1023-1042)
[değiştir | kaynağı değiştir]Karmûne'nin güneyinde Hammûdîlere mensup Yahyâ el-Mu‘telî'nin yönettiği Mâleka Emirliği bulunuyordu.[n. 1] Bu emirlik hem Karmûne hem de İşbiliye'nin düşmanıydı. Bu nedenle Muhammed el-Birzâlî, Abbâdî hükümdarı Ebü’l-Kāsım (İşbiliye Emirliği) ile ittifak kurdu.[n. 2]
İşbiliye emiri topraklarını batıya doğru genişletmek istiyordu. Burada Eftasîler'in yönettiği Batalyevs Emirliği (Badajoz) bulunuyordu. Ebü’l-Kāsım; Araplar, Berberîler ve hristiyan esirlerden oluşan bir ordu kurdu. Muhammed el-Birzâlî askeri destek sağladı ve 1030 yılında Bâce’yi (Beja) ele geçirdiler.[5][9]
1035 yılında Mâleka emiri Yahyâ el-Mu‘telî, Karmûne'yi işgal etti. Muhammed, Ebü’l-Kāsım'a sığınmak zorunda kaldı. Ebü’l-Kāsım'ın oğlu İsmâil komutasındaki Karmûne ve İşbiliye orduları Karmûne'yi geri aldı (1035) ve meydana gelen savaşta el-Mu‘telî öldürüldü.[n. 3] Muhammed emirliği tekrar yönetmeye başladı ancak 1039 yılında bir zamanlar müteffik oldukları Ebü’l-Kāsım Karmûne'yi işgal etti. Muhammed, Meriye (Almería) ve Gırnata (Granada) berberileri ile ittifak kurdu ve Karmûne'yi geri aldı (1039).[5][11][12] 1042'de Gırnata Emiri Bâdîs b. Habbûs İşbiliye'ye bir sefer düzenledi ve meydana gelen savaşta Ebü’l-Kāsım öldürüldü.[13] Yeni İşbiliye Emiri Ebü’l-Kāsım'ın oğlu Mu'tazid oldu. Çok geçmeden Mu'tazid, Muhammed'i pusuya düşürdü ve öldürdü. Yerine oğlu İshak geçti.
İshak b. Muhammed el-Birzâlî (1042-1050)
[değiştir | kaynağı değiştir]Mu'tazid (h. 1042-1069), Endülüs'te tekrar Arap hakimiyetini sağlamak için, komşu küçük Berberi hanedanlarını ortadan kaldırmak için harekete geçti. Bu hamle karşısında Zîrîler'in Gırnata Hükümdarı Bâdîs b. Habbûs, Karmûne, Erkûş (Arcos) ve Mevrûr (Morón) berberi liderleri ile ittifak kurdu. Mu‘tazıd bu ittifaka karşı üstünlük sağlayamadı. Berberiler ayrıca Hammûdî Hanedanı'na mensup Cezîretülhadrâ (Algeciras) hükümdarı Muhammed b. Kāsım el-Hammûdî’yi (h. 1035-1048) halife olarak tanıdılar (1048).[11] 1048 yılında berberiler İşbiliye'ye bir sefer düzenlediler ama başarılı olamadılar.[13]
1050 yılında Mu'tazid, Batalyevs'e bir sefer düzenledi. İshak, müttefiki Batalyevs emiri Ebû Bekir Muhammed el-Muzaffer'e askeri destek sağladı. Ordu komutanı olarak oğlunu (El-İzz) gönderdi. Bu savaş yenilgi ile sonuçlandı ve El-İzz öldürüldü. İshak oğlunun ölümü ile tahttan çekildi ve emirliği kardeşi El-Aziz'e devretti.
El-Aziz b. Muhammed el-Birzâlî (1050-1067)
[değiştir | kaynağı değiştir]Berberiler arasında Gırnata en güçlü orduya sahipti, ondan sonra Karmûne geliyordu.[14] Mu'tazid daha önce zayıf olan diğer berberi tayfa'ları (Cezîretülhadrâ, Runde, Mevrûr ve Erkûş) topraklarına katmıştı. Sıra Karmûne'ye gelmişti. Hükümdarlığın ilk yıllarında, Karmûne ve İşbiliye arasında şiddetli savaşlar meydan geldi. El-Aziz'in ordusu zayıfladıkça, Mu'tazid başta İsticce (Ecija) olmak üzere birçok şehri topraklarına kattı. El-Aziz, Karmûne ve çevresine sıkışınca Zünnûnî Tuleytula emiri Yahyâ el-Me'mûn'a bir mektup yazdı. Kuzeyde bulunan (El-Müdevver Kalesi)'ne yerleşme ve can güvenliği karşılığında Karmûne'yi teslim etmek istiyordu. Yahyâ el-Me'mûn bu teklifi kabul etti ve Karmûne'nin idaresini aldı (1067).[15]
Mu'tazid bu olaydan sonra Yahyâ el-Me'mûn'a gizli bir mektup gönderdi. Karmûne ve çevresini istiyordu, karşılığında Kurtuba kuşatmasında Yahyâ'ya askeri destek sağlayacaktı. Yahyâ uzun zamandır Kurtuba'yı almak istiyordu ve teklifi kabul etti. Yahyâ el-Me'mûn ordusunu çektikten sonra, Mu'tazid Karmûne'ye çok sayıda asker gönderdi ve Kurtuba için verdiği sözü tutmadı. El-Müdevver Kalesinde daha fazla tutunamayan El-Aziz, Mu'tazid'a teslim oldu ve böylece 54 yıllık emirlik sona erdi.[16] El-Aziz İşbiliye'ye götürüldü ve kısa bir süre sonra burada öldü.
Taifa Emirleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Birzâle Hanedanı
[değiştir | kaynağı değiştir]- Abdullah b. İshak el-Birzâlî (1013-1023)
- Muhammed b. Abdullah el-Birzâlî (1023-1042)
- İshak b. Muhammed el-Birzâlî (1042-1050)
- El-Aziz b. Muhammed el-Birzâlî (1050-1067)
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Puerta de Sevilla, Carmona -
Puerta de Sevilla, Carmona -
Puerta de Sevilla, Carmona -
Alcázar del Rey Don Pedro, Carmona
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kastilya Bölgesi'nin Tarihi:
- Abdullah el-Birzâlî 11 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Katalanca)
İspanya Kraliyet Tarih Akademisi:
- Muhammed el-Birzâlî 11 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- İshak el-Birzâlî 11 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- El-Aziz el-Birzâlî 11 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Notlar
- ^ Kurtuba halifesi Yahyâ el-Mu‘telî (h. 1021-1023 ve 1025-1026), Endülüs hilafetinin yıkılmasından sonra Mâleka ve Cezîretülhadrâ bölgelerini (Mâleka Emirliği) yönetmeye başladı.[8]
- ^ Kurtuba halifeliğin zayıflamasıyla (1013-1031) Hammûdîler, Kurtuba'da Halifeliği ele geçirdi (1016-1023 ve 1025-1026) ve ilk halife Ali b. Hammûd oldu (h. 1016-1018). İşbiliye valisi olarak atanan halifenin kardeşi Kāsım b. Hammûd, İşbîliye'nin nüfuzlu bir ailesinden gelen Ebü’l-Kāsım'ı kadılık makamına getirdi. 1018 yılında halife öldürülünce, kardeşi Kāsım halife seçildi (h. 1018-1021) ve Kurtuba'ya yerleşti. Gitmeden önce İşbiliye'nin idaresini Ebü’l-Kāsım'a devretti. Zamanla hakimiyetini arttıran Ebü’l-Kāsım 1023 yılında İşbiliye Emirliği'ni kurdu.[9]
- ^ Yahyâ El-Mu‘telî'nin ölmesi ile (1035), Mâleka Emirliği kardeşi ve yeğeni arasında paylaştırıldı. Mâleka ve çevresi kardeşine verilirken (Mâleka Emirliği, 1035-1057, (Málaga)), yeğeni Cezîretülhadrâ bölgesinde yeni bir emirlik kurdu (Cezîretülhadrâ Emirliği, 1035-1058, (Algeciras)).[10]
- Dipnotlar
- ^ Zwartjes, Otto (2006). "Andalus". Versteegh, Kees (Ed.). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Academic Publisher. s. 58.
- ^ Bosch-Vilà, J. (1 Nisan 1988). Andalus (Fransızca). Éditions Peeters. ss. 641-647. ISBN 2857443196.
- ^ Història d'Al-Andalus i del Magrib Xavier Ballestín Edicions Universitat Barcelona
- ^ Al-Mansur y la dawla 'amiriya: una dinámica de poder y legitimidad en el occidente musulmán medieval Xavier Ballestín Edicions Universitat Barcelona,
- ^ a b c Ramón Menéndez Pidal. Historia de España. 1999. Tomo VIII-I: Los Reinos de Taifas, pag. 50-51
- ^ a b Kremp 1996, s. 225.
- ^ "Mehmet Özdemir, ENDÜLÜS, İslam Ansiklopedisi". 17 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.
- ^ Özdemir 2018, s. 143.
- ^ a b "Mehmet Özdemir, İBN ABBÂD, Ebü'l-Kāsım, İslam Ansiklopedisi". 13 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.
- ^ "Mehmet Özdemir, HAMMÛDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
- ^ a b "María Paz Torres Palomo, İBN HAZRÛN, İslam Ansiklopedisi". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2025.
- ^ "Hakkı Dursun Yıldız, ABBÂDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2025.
- ^ a b "Abdülkerim Özaydın, BÂDÎS b. HABBÛS, İslam Ansiklopedisi". 3 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2025.
- ^ Kremp 1996, s. 226.
- ^ Kremp 1996, s. 227-228.
- ^ Kremp 1996, s. 228.
- Kullanılan kaynaklar
- Özdemir, Mehmet, (Ed.) (2018). İslam Tarihi ve Medeniyeti Cilt 4, Endülüs. Siyer Yayınları. ISBN 9786057558343.
- Kremp, Martin (1996). Die Kleinkönige des islamischen Spanien. Texte zur Geschichte der Taifas des Andalus im 11. Jahrhundert (Almanca). Mediterranea, Frankfurt/Main. ISBN 3-00-000464-5.
