Sarakusta Emirliği
Sarakusta Emirliği طائفة سرقسطة | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1018-1110 | |||||||||
 Sarakusta Emirliği, y. 1080. | |||||||||
| Başkent | Sarakusta (Zaragoza) | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Arapça, Berberi dilleri, Mozarapça, İbranice[1] | ||||||||
| Resmî din | İslam, Hristiyanlık (Mozarap Riti), Yahudilik | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Emir | |||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||
| |||||||||
| Para birimi | Dirhem, Dinar | ||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | İspanya | ||||||||
Sarakusta Emirliği (Arapça: طائفة إشبيليّة) (İspanyolca: Taifa de Zaragoza), İber Yarımadası'nın doğusunda yer alan bir arap tayfa devletiydi.[2][3][4][5] Emirlik, 1018'de kuruldu ve 1110 yılında Murâbıtlar tarafından fethedilene kadar varlığını sürdürdü.
Emirlik iki farklı hanedan tarafından yönetildi. Tücîbîler (1018-1038) ve Hûdîler (1039-1110).
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Tücîbîler (1018-1038)
[değiştir | kaynağı değiştir]Köken ve kuruluş
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammed zamanında İslâmiyet'i kabul eden Benî Tücîb, Mısır ve Kuzey Afrika fetihlerine katıldı. Daha sonra kabilenin lideri Abdurrahman b. Abdullah b. Muhâcir'in önderliğinde Endülüs'ün fethine katıldılar ve fetih sonrası es-Sağrü’l-a‘lâ (Aragon) bölgesine yerleştiler.[n. 1] Abdurrahman'ın ölümü ile kabile Benî Hâşim ve Benî Sumâdıh olarak ikiye bölündü. Bu iki kol arasında ortaya çıkan anlaşmazlık sonrasında Benî Sumâdıh, Aragon'dan ayrıldı ve Meriye'ye (Almeria) yerleşti. Her iki kol, Endülüs Emevî Devleti'nin çöküşü sırasında bulundukları şehrin yönetimini ele geçirip birer emirlik kurdular.[6]
Yukarı sınır bölgesinin (es-Sağrü’l-a‘lâ) başkenti Sarakusta'ydı. Bu bölgede Tücîbîler dışında Benî Kasî ve Benî Tavîl aileleri de yaşıyordu. Benî Kasî bir süre sonra güçlenince 889 yılında Ebû Yahyâ Muhammed et-Tücibî Sarakusta valiliğine getirildi ve Tücîbîler'in bölgede etkinliği arttı. Bu tarihten sonra Sarakusta'yı Endülüs Emevî Devleti adına yönettiler. Kurtuba'da Âmirîler döneminin sona ermesiyle başlayan isyanlar sırasında babasının ölümü ile 1010 yılında Münzir b. Yahyâ et-Tücîbî Sarakusta valisi oldu. Tutîle (Tudela) ve Lâride'yi (Lerida) alarak Sarakusta'ya bağladı ve halife adına buraları yönetmeye başladı (1011). Endülüs Emevî tahtında yaşanan değişikliklerde daima yeni halifenin yanındaydı, ayrıca çeşitli ittifaklarda da yer alarak konumunu güçlendirdi ve 1018 yılında tam bağımsızlığını ilan etti.[7][8]
I. Münzir b. Yahyâ el-Mansûr (1018–1023)
[değiştir | kaynağı değiştir]Münzir, el-Mansûr lakabı ile hüküm sürmeye başladı. Kastilya Krallığı ve Barselona Kontluğu ile iyi ilişkiler kurdu. İzlediği bu siyaset sayesinde kuzeyden gelecek olan saldırılardan korunmuş oldu. Münzir hükümdarlığında Kurtuba ve diğer Endülüs şehirlerinden gelen birçok şair himaye altına alındı. Münzir b. Yahyâ 1023'te öldü ve yerine oğlu Yahyâ geçti.[9]
Yahyâ b. Münzir el-Muzaffer (1023-1029)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hükümdarlık dönemi hakkında çok az kaynak bulunmaktadır. Yahyâ, Tuleytula emiri İsmail b. Zünnûn'un kız kardeşi ile evliydi. İbn Hazm'a göre Münzir, Abdullah ve Ahmed isminde üç oğlu vardı. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir ancak kendisinden sonra hükümdar olan oğlu Münzir adına çıkarılan 1029 tarihli bir sikkeden yola çıkarak, bu tarihten önce öldüğü tahmin edilmektedir.[9]
II. Münzir b. Yahyâ Muizzüddevle (1029-1038)
[değiştir | kaynağı değiştir]II. Münzir b. Yahyâ Muizzüddevle, amcasının oğlu Abdullah b. Hakem tarafından öldürüldü (1038).[10]
Abdullah b. Hakem et-Tücîbî (1038)
[değiştir | kaynağı değiştir]Hükümdarlığı sadece 28 gün sürdü. Abdullah b. Hakem Tücîbî ordusunda komutandı. İbn Hayyân'a göre o uzun bir süreden beri Münzir b. Yahyâ'yı öldürmek istiyordu. II. Münzir, Abbâdîler'in desteklediği sahte halife II. Hişâm'ın halifeliğini kabul etmemişti. Bu yüzden onu öldürdüğünü ilan etti ancak kendi hükümdarlığında çıkardığı sikkeye Halife Hişâm'ın adını yazdırmamıştı. Halifeye biat etmeme olayı sadece bir bahaneydi ve bu durum İbn Hayyân'ın anlatısını desteklemektedir.[10]
Abdullah b. Hakem suikast öncesi Tücîbîlerin Lâride (Lerida) valisi Süleyman b. Hûd ile bir anlaşma yaptı. Süleyman nüfuzlu bir aileden (Hudî) geliyordu ve güçlü bir orduya sahipti. Anlaşmaya göre Süleyman yönetimde yer alacaktı ancak Abdullah b. Hakem sözünü tutmadı. Süleyman b. Hûd verilmeyen söz sebebiyle Sarakusta'ya yürüdü. Tuleytula emiri İsmail b. Zünnûn, yeğeninin intikamını almak için Süleyman'a destek verdi.
Halkın da desteğini alan Süleyman b. Hûd hiçbir direniş ile karşılaşmadan 1038 yılında şehri ele geçirdi. Abdullah b. Hakem ise kaçmayı başardı ancak aynı yıl içinde öldü. Böylece Sarakusta'da Tücîbî dönemi sona ermiş oldu.
Hûdîler (1038-1110)
[değiştir | kaynağı değiştir]Köken
[değiştir | kaynağı değiştir]Hûdîlerin kökeni Yemen Araplarının Cüzâm kabilesine dayanmaktadır.[11]
Süleyman b. Hûd el-Müstaîn-Billâh (1038-1046)
[değiştir | kaynağı değiştir]Süleyman b. Hûd, el-Hâcib ve el-Müstaîn-Billâh lakaplarını kullandı. Hükümdarlığın ilk yıllarında topraklarını genişletti ve özellikle güneyde Zünnûnîler'in yönettiği Tuleytula karşısında üstünlük sağladı. İsmâil ez-Zâfir'in (h. 1036–1043) ölümünü fırsat bilen Süleyman, oğlu Ahmed komutasında bir orduyu Zünnûnî idaresindeki Vadi'l-Hicâre'yi (Guadalajara) alması için gönderdi. Ahmed b. Süleyman'in Vadi'l-Hicâre'yi ele geçirmesi üzerine yeni Tuleytula emiri Yahyâ el-Me'mûn bölgeyi geri almak için harekete geçti. Meydana gelen iki savaşı da Ahmed b. Süleyman kazandı.
Kaybedilen toprakları geri alabilmek için Yahyâ el-Me'mûn, Navarra kralı García (h. 1035–1054) ile ittifak kurdu. Süleyman el-Müstaîn-Billâh'da León Kralı I. Ferdinand ile ittifak kurarak kendini korumaya aldı. Hûdîler ile Zünnûnîler arasındaki mücadeleler Süleyman el-Müstaîn-Billâh'ın 1046 yılındaki ölümüne kadar devam etti ve onun döneminde bu mücadelenin galibi Hûdîler oldu.
Ebû Ca‘fer Ahmed el-Muktedir-Billâh (1046–1081)
[değiştir | kaynağı değiştir]Süleyman b. Hûd'un ölümü ile oğlu Ahmed; el-Hâcib, İmâdüddevle ve el-Muktedir-Billâh lakabı ile hüküm sürmeye başladı.
Süleyman b. Hûd, sağlığında emirliğe bağlı şehirlerin valiliklerini beş oğlu arasında paylaştırmıştı. Ahmed'in ilk hükümdarlık yılları kardeşleriyle taht mücadelesiyle geçti. Onu en çok zorlayan Lâride'yi yöneten kardeşi Yûsuf oldu. Yûsuf, kardeşinin üzerine yürümek için Aragon kralı I. Ramiro ile ittifak kurdu. Ahmed, I. Ramiro ile gizlice görüşerek daha yüksek para karşılığında kendisiyle ittifak kurması konusunda anlaştı (1051). Ahmed ile Yûsuf arasındaki mücadele devam etti ve sonunda Yûsuf hapse atıldı.[12]
Kardeşleri arasında üstünlük sağladıktan sonra topraklarını genişletti ve 1060 yılında saklebî komutanlardan Nebîl es-Saklebî'nin idaresindeki Turtûse'yi aldı.
Graus Savaşı ve Berbeşter katliamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1063 yılında meydana gelen Graus Savaşı'nda Aragon kralı I. Ramiro öldürüldü. Bu yenilgi Hristiyan dünyasında büyük bir yankı uyandırdı ve Papa II. Alexander'in emri ile bir haçlı seferi düzenlendi (1064). Navar, Aragon, Katalan, Frank ve İtalyanlar'dan oluşan haçlı ordusu, kuzey sınırına yakın Yûsuf'un yönetiminde olan Berbeşter'i (Barbastro) kuşattı. Kuşatma sırasında Ahmed, Berbeşter'e destek kuvvet göndermedi. Bunun sebebini tarihçiler farklı anlatmaktadır. Genel kanı Ahmed'in Berbeşter'deki askeri kuvvetin yeterli olacağını düşünmüş olması ya da o esnada yardım edecek güçte olmadığı yönündedir. Makkarî, İbn Hayyân'a dayanarak, Ahmed'in bu olayda kusurlu olduğunu anlatmaktadır. Yardımdan mahrum kalan şehirde zamanla su kaynakları tükendi ve savunma zayıflayınca Haçlı ordusu zorla şehre girdi (1064). Kimsenin zarar görmeyeceği konusunda garanti verilmesine rağmen altı bin Berbeşter'li öldürüldü. Şehirden kaçabilenler katliamdan kurtuldu ancak nüfusun büyük kısmı şehirde sıkıştı ve saklanmak zorunda kaldı. Hristiyan komutanlar, şehri terk etmeleri halinde canlarının bağışlanacağına dair söz verdiler. Berbeşter'i terk eden halk Müslüman şehirlere göç ederken Hristiyan süvariler tarafından ikinci bir katliama maruz kaldı.[13]
Bu derecede bir katliam Endülüs topraklarında daha önce hiç yaşanmamıştı. Stratejik öneme sahip Yukarı Sınır bölgesindeki bir şehrin kaybı tüm Endülüs'de korku ve endişeye sebep oldu. Özellikle Hûdi hakimiyetindeki Sarakusta, Veska ve Lâride gibi şehirler Hristiyan tehdidi açısından en sıkıntılı yerlerdi. Bu ciddi tehdit karşısında Ahmed el-Muktedir, diğer Mülûkü't-tavâif emirlerine birlik olup ortak bir ordu kurma çağırısında bulundu. Başta Abbâdi emiri Mu‘tazıd-Billâh olmak üzere bazı emirler olumlu yanıt verdiler. Ahmed el-Muktedir birleşik Endülüs ordusunun komutanı olarak Berbeşter üzerine yürüdü. Meydana gelen savaşı Endülüs ordusu kazandı ve yaklaşık dokuz ay sonra Berbeşter geri alındı (1065).[14]
Daha sonra Navarra kralı Sancho Garcés (h. 1054–1076) ile ittifak kurarak kuzey sınır bölgesini garantiye aldı. 1075 yılında Zünnûnî emir Yahyâ el-Me'mûn'un ölmesiyle Endülüs'ün Orta-Yukarı Sınır bölgesinde (es-Sağrü’l-evsat-es-Sağrü’l-a‘lâ) hakimiyet Hûdiler'in eline geçti. 1076 yılında önemli limanlara ve verimli tarım alanlarına sahip Dâniye emirliğini bir direniş ile karşılaşmadan aldı. Dâniye'nin ardından Belensiye (Valencia) üzerine yürüdü. Belensiye emiri Ebû Bekir b. Abdülazîz savaşmadan teslim oldu ve emirliği Sarakusta adına yönetmeye devam etti.
Ahmed el-Muktedir'in hastalanması üzerine yerine oğlu Yûsuf geçti (1081). Ahmed ölmeden önce (1082) emirliği iki oğlu arasında paylaştırdı. Yûsuf, Sarakusta ve batı topraklarını alırken Münzir ise güneydeki Dâniye ve Turtûse'yi aldı.
Yûsuf el-Mü’temen (1081–1085)
[değiştir | kaynağı değiştir]el-Mü'temen lakabıyla hüküm sürmeye başlayan Yûsuf iktidarı boyunca kardeşi Münzir ve onun müttefikleri olan Barselona Kontluğu ve Aragon ile yapılan çekişmelerle geçti. Yusuf'un iktidarında El Cid, Hûdiler adına çalışıyordu. El Cid, Hısnü'l-minâr (Almenar) yakınlarında meydana gelen savaşta Barselona kontu II. Berenguer Ramon'i yendi ve esir aldı. 1084 yılında Ahmed el-Muktedir-Billâh'ın torunu ile Belensiye emiri Ebû Bekir b. Abdülazîz'in kızı ile evlenmesiyle iki emirlik arasındaki ilişkiler daha da sağlamlaştı. Yûsuf el-Mü'temen, 1085'de öldü ve yerine oğlu Ahmed geçti.
Ebû Ca‘fer Ahmed el-Müstaîn-Billâh (1085–1110)
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmed el-Müstaîn-Billâh lakabıyla hüküm sürmeye başladı. Tahta geçmeden kısa bir süre önce León ve Kastilya Kralı VI. Alfonso, Zünnûnîler'in hakimiyetindeki Tuleytula'yı ele geçirmişti (1085). Tüm Endülüs'ün Hristiyan hakimiyetine girme tehlikesini fark eden Mülûkü't-tavâif emirleri, Murabıt hükümdarı Yûsuf b. Tâşfîn'den yardım istedi. Yusuf bu çağrıya cevap verdi ve 1086 yılında Endülüs'e geçti. Murâbıt-Endülüs ortak ordusu Zellâka Savaşı'nda VI. Alfonso ordularını yendi. Savaştan sonra Yûsuf b. Tâşfîn Kuzey Afrika'ya geri döndü ancak Alfonso Endülüs şehirlerine tekrar saldırmaya başladı. Hristiyan tehlikesine rağmen Taifa emirlikleri kendi aralarında çekişmelere devam edince Yusuf Endülüs şehirlerini birer birer ele geçirdi ve birliği tekrar sağladı (1090). Böylece Endülüs'teki birinci Mülûkü't-tavâif dönemi de sona ermiş oldu. Yûsuf b. Tâsfin, Ahmed el-Müstaîn-Billâh ile iyi ilişkiler kurdu. Murâbitlar Hristiyanlarla doğrudan komşu olmak istemiyorlardı ve kendileri için herhangi bir tehlike arz etmeyen Hûdiler'in varlıklarını sürdürmesine izin verdiler.
Sonraki yıllarda Aragon, Hûdiler'in hakimiyetinde olan birçok şehri ele geçirdi. Bu şehirler arasında Veşka (Huesca), Sarakusta'ya olan yakınlığı dolayısıyla stratejik bir öneme sahipti. Ahmed, Veşka'yı geri almak için bir sefer düzenledi ve 1096 yılında meydana gelen Veşka Savaşı'nda (Alcoraz Savaşı) mağlup oldu. Bölgede hakimiyeti kaybeden Hûdiler dört yıl sonra Berbeşter'i de kaybetti (1100). Ahmed, 1110 yılında öldü ve yerine oğlu Abdülmelik geçti.
Abdülmelik b. Ahmed İmâdüddevle (1110)
[değiştir | kaynağı değiştir]İmâdüddevle lakabıyla tahtta oturan Abdülmelik sadece dört ay hüküm sürebildi. Murâbit hükümdarı Ali b. Yûsuf, Abdülmelik'i tahttan indirdi.
Sarakusta, Murâbıtlar'ın Endülüs'te hakimiyet altına aldıkları son emirlik oldu ancak burada varlıkları uzun sürmedi. Alfonso 1118 yılında Sarakusta'yı topraklarına kattı ve buradaki Müslüman varlığı fiilen sona ermiş oldu.
Hûdiler döneminde mimari ve bilim
[değiştir | kaynağı değiştir]Sarakusta'da Ahmed el-Muktedir tarafından yaptırılan ve günümüze kadar ulasan Caferiye Sarayı, Endülüs'te inşa edilen en güzel mimari yapılardan biridir.
Hûdiler yönetiminde birçok bilim adamı ve şair himaye edilmişti.[14] Bunların arasında; Batı İslam dünyasında yetişen ilk Müslüman filozof İbn Bâcce, hadis, fıkıh ve kıraat alimi Ebû Alî es-Sadefî, Mâlikî fıkıh alimi ve muhaddis Turtûşî ve arap dili ve edebiyatı âlimi, makāme yazarı Eşterkûnî sayılabilir.[15]
Taifa Emirleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Taifa iki farklı hanedan tarafından yönetildi.[16][17]
Tücîbîler:
- I. Münzir b. Yahyâ el-Mansûr: 1018–1023
- Yahyâ el-Muzaffer: 1023–1029
- II. Münzir b. Yahyâ Muizzüddevle: 1029–1038
- Abdullah b. Hakem et-Tücîbî: 1038
Hûdîler:
- Süleyman b. Hûd el-Müstaîn-Billâh: 1038/9–1046
- I. Ahmed el-Muktedir-Billâh: 1046–1081
- Yûsuf el-Mü’temen: 1081–1085
- II. Ahmed el-Müstaîn-Billâh: 1085–1110
- Abdülmelik İmâdüddevle: 1110
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Caferiye Sarayı -
Caferiye Sarayı -
Caferiye Sarayı -
Camii girişi, Caferiye Sarayı -
Camii'nin içi ve mihrap (sağda), Caferiye Sarayı -
Avlu, Caferiye Sarayı -
Caferiye Sarayı -
Caferiye Sarayı -
Caferiye Sarayı -
Caferiye Sarayı
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- TDV İslâm Ansiklopedisi:
- Makkarî 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İbn Bâcce 15 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ebû Alî es-Sadefî 13 Ekim 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Turtûşî 15 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Eşterkûnî 26 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İspanya Kraliyet Tarih Akademisi:
- I. Münzir b. Yahyâ el-Mansûr 27 Nisan 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Yahyâ el-Muzaffer 17 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- II. Münzir b. Yahyâ Muizzüddevle 27 Nisan 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Abdullah b. Hakem et-Tücîbî 27 Nisan 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Süleyman b. Hûd el-Müstaîn-Billâh 16 Şubat 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- I. Ahmed el-Muktedir-Billâh 24 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Yûsuf el-Mü’temen 27 Nisan 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- II. Ahmed el-Müstaîn-Billâh 27 Nisan 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Abdülmelik İmâdüddevle 27 Nisan 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tuleytula Emirliği
- Dâniye Emirliği
- Belensiye Emirliği
- Endülüs
- İspanya tarihi
- Sünni hanedanlar listesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Notlar
- ^ Benî Tücîb, Abdurrahman b. Abdullah b. Muhâcir'den dolayı Benî Muhâcir olarak da adlandırılmaktadır.
- Dipnotlar
- ^ Zwartjes, Otto (2006). "Andalus". Versteegh, Kees (Ed.). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Academic Publisher. s. 58.
- ^ Kennedy, Hugh (11 Haziran 2014). Muslim Spain and Portugal: A Political History of Al-Andalus (İngilizce). Routledge. ISBN 9781317870418. 14 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2025.
- ^ John Middleton (1 Haziran 2015). World Monarchies and Dynasties. Taylor & Francis. s. 925. ISBN 978-1-317-45157-0.
- ^ William D. Phillips, Jr; Carla Rahn Phillips (1 Temmuz 2010). A Concise History of Spain. Cambridge University Press. s. 64. ISBN 978-0-521-60721-6.
- ^ Simon Barton (14 Ekim 2004). "6: Spain in the Eleventh Century". David Luscombe, Jonathan Riley-Smith (Ed.). The New Cambridge Medieval History: Volume 4, C.1024-c.1198. IV. Cambridge University Press. s. 157. ISBN 978-0-521-41411-1.
- ^ "Nadir Özkuyumcu, TÜCÎBÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2025.
- ^ "Casim Avcı, KASÎ (Benî Kasî), İslam Ansiklopedisi". 13 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2025.
- ^ Özdemir 2018, s. 169.
- ^ a b Özdemir 2018, s. 170.
- ^ a b Özdemir 2018, s. 171.
- ^ "Mehmet Özdemir, HÛDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Özdemir 2018, s. 172.
- ^ Özdemir 2018, s. 173.
- ^ a b Özdemir 2018, s. 173-174.
- ^ "Câsim el-Ubûdî, SARAKUSTA, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Kremp 1996, s. 283.
- ^ Fierro, Manuel (2020). The Routledge Handbook of Muslim Iberia (İngilizce). Routeldge. s. 70. ISBN 9781317233541. 9 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2025.
- Kullanılan kaynaklar
- Özdemir, Mehmet, (Ed.) (2018). İslam Tarihi ve Medeniyeti Cilt 4, Endülüs. Siyer Yayınları. ISBN 9786057558343.
- Kremp, Martin (1996). Die Kleinkönige des islamischen Spanien. Texte zur Geschichte der Taifas des Andalus im 11. Jahrhundert. Mediterranea, Frankfurt/Main. ISBN 3-00-000464-5. (Almanca)
- Bosworth, C. E. (1996). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. s. 20. (İngilizce)
- Tavâif-i Mülûk
- Sarakusta Emirliği
- Arap hanedanları
- 1018'de kurulan oluşumlar
- 1110'da feshedilmiş oluşumlar
- 11. yüzyılda Endülüs
- 11. yüzyılda Endülüs'te kurulan oluşumlar
- 12. yüzyılda Endülüs'te feshedilmiş oluşumlar
- Endülüs Özerk Bölgesi tarihi
- Tarihteki Avrupa'daki Müslüman devletleri
- Avrupa'daki eski monarşiler
- 1013'te kurulan bölgeler ve ülkeler