Lâride Emirliği
Lâride Emirliği طائفة لاردة 1046-1078, 1081-1102 | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Harita, Sarakusta Emirliği'nin en geniş toprak sınırlarını göstermektedir, y. 1080. Lâride, yeşil alanın yaklaşık kuzeydoğusunda yer almaktaydı. | |||||||||
| Başkent | Lâride (Lérida) | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Arapça, Berberi dilleri, Mozarapça, İbranice[1] | ||||||||
| Resmî din | İslam, Hristiyanlık (Mozarap Riti), Yahudilik | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Emir | |||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||
| |||||||||
| Para birimi | Dirhem, Dinar | ||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | İspanya | ||||||||
Lâride Emirliği[n. 1] (Arapça: طائفة لاردة) (İspanyolca: Taifa de Lérida), İber Yarımadası'nın doğusunda yer alan Arap kökenli bir tayfa devletiydi. Lâride daha önce Sarakusta Emirliği'ne bağlıydı ve bir vali tarafından yönetiliyordu. Ancak iki farklı dönemde bağımsızlığını ilan ederek (1046-1078 ve 1081-1102), 1102 yılında Murâbıtlar tarafından fethedilene kadar varlığını sürdürdü.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kurtuba Halifeliği'nin son döneminde Sarakusta, Benî Tücîb kabilesine mensup valiler tarafından yönetiliyordu. 1010 yılında Münzir b. Yahyâ et-Tücîbî Sarakusta valisi oldu. Tutîle (Tudela) ve Lâride'yi (Lérida) ele geçirerek Sarakusta’ya bağladı ve bu bölgeleri halife adına yönetmeye başladı (1011).
Kurtuba Halifeliği, İkinci Endülüs Fitnesi (1009-1031) sırasında önce parçalandı sonra yıkıldı. Münzir b. Yahyâ et-Tücîbî, bu dönemde tam bağımsızlığını ilan ederek 1018 yılında Sarakusta Emirliği’ni kurdu.[2][3] Lâride valiliğine ise Hûdîler'den Süleyman b. Hûd'u atadı.
Süleyman, son Tücîbî liderinin 1038 yılında öldürülmesiyle oluşan karışıklıktan faydalanarak, halkın da desteğini alıp herhangi bir direnişle karşılaşmadan şehri ele geçirdi. Sağlığında Sarakusta Emirliği'ni beş oğlu arasında paylaştırdı ve her birini vali olarak atadı: Kal‘atü Eyyûb'u (Calatayud) Muhammed'e, Veşka'yı (Huesca) Lubb'a, Tutîle'yi (Tudela) Münzir'e ve Lâride'yi (Lérida) Yûsuf'a verdi. Ahmed'i ise Sarakusta'da (Zaragoza) yanına alarak varis ilan etti.
Süleyman’ın 1046 yılında ölümüyle kardeşler bağımsızlıklarını ilan ederek Ahmed’in hükümdarlığını tanımadılar.
Yûsuf b. Süleyman b. Hûd el-Muzaffer (1046–1078)
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmed, el-Muktedir lakabıyla hüküm süsrmeye başladı ancak iktidarın ilk yıllarında kardeşleriyle mücadele etmek zorunda kaldı. Önce Kal‘atü Eyyûb'u (1047), sonra Veşka'yı (1048) ve son olarak 1048 yılında Tutîle'yi aldı. Ancak kardeşi Yûsuf'un elindeki Lâride'yi alamadı.[4]
1046 yılından itibaren Barselona Kontu I. Ramon Berenguer, tüm kardeşleri haraca (Parias) bağladı.[5] 1064 yılında, Papa II. Alexander'in emriyle çok uluslu bir Haçlı ordusu, Yûsuf'un yönetiminde olan Berbeşter'i (Barbastro) kuşattı ve şehri ele geçirdi. Berbeşter alındıktan sonra, Endülüs’te daha önce görülmemiş bir katliam yaşandı.[6] Bu olayın ardından, diğer emirlerin de katılımıyla Ahmed el-Muktedir komutasında birleşik bir Endülüs ordusu kuruldu ve yaklaşık dokuz ay sonra Berbeşter geri alındı (1065).[4]
Ahmed el-Muktedir, 1061 yılında Turtûşe Emirliği'ni ve 1076 yılında Dâniye Emirliği'ni ele geçirdikten sonra, 1078 yılında kardeşi Yûsuf'un idaresindeki Lâride'yi de almayı başardı. Böylece Sarakusta Emirliği, tarihindeki en geniş toprak sınırlarına ulaşmış oldu. Ahmed el-Muktedir, ölmeden önce (1082), 1081 yılında emirliği iki oğlu arasında paylaştırdı. Yûsuf, Sarakusta ve batı topraklarını alırken; Münzir ise Lâride ile güneydeki Dâniye ve Turtûse'yi aldı.[7]
Münzir b. Ahmed el-Hâcib (1081-1090)
[değiştir | kaynağı değiştir]Münzir b. Ahmed, el-Hâcib lakabıyla hüküm sürmeye başladı. Onun hükümdarlığında ciddi toprak kayıpları yaşandı.
1081 yılındaki bölünmenin ardından, Lâride toprakları Hristiyanların sürekli saldırılarına maruz kaldı. Aragon kralı Sancho Ramírez ve oğlu Peter, 1083 yılında Graus'u ele geçirdi. Peter, 1087-1093 yılları arasında Estada, Monzón ve Almenar'ı aldı.[8] 1089 yılında Urgell Kontu IV. Ermengol, Balaguer'i fethetti.[9] 1090 yılında Münzir öldü ve yerine oğlu Süleyman geçti.[9]
Süleyman b. Münzir b. Hûd (1090-1102)
[değiştir | kaynağı değiştir]Süleyman b. Münzir b. Hûd'un naipleri, taifayı kendi çıkarlarına göre bölerek Dâniye ve Turtûşe'yi alırken, Süleyman'a sadece Lâride'yi verdiler.[10] 1100 yılında, artık Aragon Kralı olan Peter, taifanın ikinci büyük şehri olan Berbeşter ve Sariñena'yı ele geçirdi. 1101 yılında Pomar de Cinca ve Albalate de Cinca'nın alınmasıyla Aragonlular, Lâride önlerine kadar ilerledi.[8]
Münzir ve oğlu Süleyman, hükümdarlıkları boyunca Barselona Kontu III. Ramon Berenguer’e[11] ve Urgell Kontu V. Ermengol’a haraç ödediler.[12][13] V. Ermengol, Eylül 1102’de Lâride’yi almaya çalışan Murâbıtlar'la yapılan Mollerussa Savaşı’nda öldürüldü.[11] Lâride, o yıl Murâbıtların eline geçmiş gibi görünse de,[14] 1110 yılına kadar varlığını sürdürdüğünü öne süren kaynaklar da vardır.[15] Lâride, 1149 yılında Katalanlar tarafından ele geçirilene kadar, Muvahhidler tarafından atanan valilerce yönetilmiştir.[4]
Taifa Emirleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yûsuf b. Süleyman b. Hûd (el-Muzaffer) (1046–1078)
- Sarakusta'ya bağlandı (1078-1081)
- Münzir b. Ahmed el-Hâcib (1081–1090), Yûsuf'un yeğeni (Ahmed el-Muktedir'in oğlu).
- Süleyman b. Münzir b. Hûd (1090–1102 ya da 1110), Münzir'in oğlu.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- TDV İslâm Ansiklopedisi:
- Tücîbîler 14 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hûdiler 14 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İspanya Kraliyet Tarih Akademisi:
- Süleyman b. Hûd el-Müstaîn-Billâh 16 Şubat 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- I. Ahmed el-Muktedir-Billâh 24 Ocak 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Notlar
- ^ Yabancı kaynaklarda "Lérida Krallığı" (İspanyolca Reino de Lérida) olarak da geçer.
- Dipnotlar
- ^ Zwartjes, Otto (2006). "Andalus". Versteegh, Kees (Ed.). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Academic Publisher. s. 58.
- ^ "Casim Avcı, KASÎ (Benî Kasî), İslam Ansiklopedisi". 13 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2025.
- ^ Özdemir 2018, s. 169.
- ^ a b c Bosch Vilá 1986, s. 683.
- ^ Bisson 1986, ss. 23–25.
- ^ Özdemir 2018, s. 173-174.
- ^ Martínez Díez 1999, ss. 116–18.
- ^ a b Stalls 1995, ss. 14, 16.
- ^ a b Pita Mercé 1974, s. 76.
- ^ Fletcher 1989, s. 159.
- ^ a b Reilly 1993, ss. 105–7.
- ^ Lladonosa i Pujol 1974, s. 86.
- ^ Miret i Sans 1904, s. 39.
- ^ Lladonosa i Pujol 1972, s. 75.
- ^ Mendonsa 2008, s. 174.
- Kullanılan kaynaklar
- Özdemir, Mehmet, (Ed.) (2018). İslam Tarihi ve Medeniyeti Cilt 4, Endülüs. Siyer Yayınları. ISBN 9786057558343.
- Kremp, Martin (1996). Die Kleinkönige des islamischen Spanien. Texte zur Geschichte der Taifas des Andalus im 11. Jahrhundert. Mediterranea, Frankfurt/Main. ISBN 3-00-000464-5. (Almanca)
- Bosworth, C. E. (1996). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. s. 20. (İngilizce)
- Bisson, Thomas N. (1986). The Medieval Crown of Aragon: A Short History. Oxford: Clarendon Press. (İngilizce)
- Bosch Vilá, Jacinto (1986). "Lārida". The Encyclopaedia of Islam. 5, Khe–Mahi (new bas.). Leiden: Brill. ss. 682-83. (İngilizce)
- Fletcher, Richard A. (1989). The Quest for El Cid. New York: Alfred A. Knopf. (İngilizce)
- Lladonosa i Pujol, Josep (1972). Història de Lleida. 1, Lleida antiga. Tarrega. (Katalanca)
- Lladonosa i Pujol, Josep (1974). Lérida medieval. 1. Dilagro. (İspanyolca)
- Martínez Díez, Gonzalo (1999). El Cid histórico: un estudio exhaustivo sobre el verdadero Rodrigo Díaz de Vivar. Barcelona: Editorial Planeta. (İspanyolca)
- Mendonsa, Eugene L. (2008). The Scripting of Domination in Medieval Catalonia: An Anthropological View (PDF). Carolina Academic Press. ISBN 978-1-59460-486-7. (İngilizce)
- Miret i Sans, Joaquim (1904). "La casa condal de Urgell en Provenza". Butlletí de la Reial Acadèmia de Bones Lletres de Barcelona. 2 (9). (Katalanca)
- Mora Giné, Xavier (2010). Un poble del comtat d ́Urgell: Alberola. Edicions de la Universitat de Lleida. (Katalanca)
- Pita Mercé, Rodrigo (1974). Lérida árabe. Lleida: Dilagro Ediciones. (İspanyolca)
- Reilly, Bernard F. (1993). The Medieval Spains. Cambridge University Press. (İngilizce)
- Stalls, William Clay (1995). Possessing the Land: Aragon's Expansion Into Islam's Ebro Frontier under Alfonso the Battler, 1104–1134. Leiden: Brill. (İngilizce)
- Turk, Afif (1978). El reino de Zaragoza en el siglo XI de Cristo (V de la Hégira). Madrid: Publicaciones del Instituto Egipcio de Estudios Islamicos. (İspanyolca)
- Tavâif-i Mülûk
- Lâride Emirliği
- Sarakusta Emirliği
- 1046'da kurulan oluşumlar
- 1102'de feshedilmiş oluşumlar
- 11. yüzyılda Endülüs
- 11. yüzyılda Endülüs'te kurulan oluşumlar
- 12. yüzyılda Endülüs
- 12. yüzyılda Endülüs'te feshedilmiş oluşumlar
- Endülüs Özerk Bölgesi tarihi
- Tarihteki Avrupa'daki Müslüman devletleri
- Avrupa'daki eski monarşiler