Mâleka Emirliği

Mâleka Emirliği
طائفة مالقة
Mâleka Emirliği طائفة مالقة
1026-1239
	Mâleka Emirliği, y. 1037.
Başkent	Mâleka (Málaga)
Yaygın dil(ler)	Arapça, Berberi dilleri, Mozarapça, İbranice
Resmî din	İslam, Hristiyanlık (Mozarap Riti), Yahudilik
Hükûmet	Monarşi
Emir
Tarihî dönem	Orta Çağ
• Kurtuba halifeliğin zayıflaması
• Kurtuba halifeliğin zayıflaması	1026
• Emirliğin ikiye bölünmesi	1035
• Gırnata Emirliği (Zîrîler)	1057–1073
• Murâbıtlar	1090–1145
• Muvahhidler	1153–1229
• Gırnata Emirliği (Nasrîler) tarafından fethedilmesi	1239
Para birimi	Dirhem, Dinar
Öncüller	Ardıllar
	Endülüs Emevî Devleti
Murâbıtlar
Muvahhidler
Gırnata Emirliği
Günümüzdeki durumu	İspanya

Mâleka Emirliği (Arapça: طائفة مالقة) (İspanyolca: Taifa de Málaga), İber Yarımadası'nın güneyinde yer alan bir berberi^[2] tayfa devletiydi. Mâleka Emirliği, üç taifa dönemi boyunca varlığını sürdürdü ve farkı zamanlarda dört kez kuruldu. 1026-1057, 1073-1090, 1145-1153 ve 1229-1239 yıllarında. Varlığını Nasrîler'in kurduğu Gırnata Emirliği tarafından fethedilene kadar sürdürdü (1239).

Tarihçe

Köken ve kuruluş

Hammûdîler'in soyu, Mağrib’de hüküm süren İdrîsîler’e ve dolayısıyla Hz. Ali nesline dayanmaktadır.

1013 yılında Hammûdîler, Süleyman el-Müstaîn'i (h. 1009-10 ve 1013-16) desteklediler ve halife olmasında önemli katkıda bulundular. Bu hizmetin karşılığı olarak halife onlara Cezîretülhadrâ (Algeciras), Sebte (Ceuta), Tanca (Tangier) ve Arzila (Arzilla) valiliklerini verdi. Ali bin Hammûd Sebte valisi, kardeşi Kasım el-Memûn Cezîretülhadrâ, Tanca ve Arzila valisi oldu.^[3]

1016 yılında Hammûdîler Süleyman el-Müstaîn'i görevden alarak Kurtuba Halifeliğini ele geçirdiler ve ilk defa Emevîler dışında biri halife seçildi. Ali bin Hammûd (h. 1016-1018) Hammûdîler'in ilk halifesi oldu. Oğlu Yahyâ el-Mu‘telî (h. 1021-1023 ve 1025-1026) bir müddet sonra iki farklı dönemde Kurtuba Halifesi seçildi. İkinci dönemde halife iken Mâleka'da bulunduğu sırada Kurtubalılar Yahyâ el-Mu‘telî'yi halife olarak tanımaktan vazgeçti ve Emevî soyundan III. Hişâm'ı (h. 1026-1031) halife olarak seçtiler. III. Hişâm, Endülüs Emevî Devleti'nin son halifesi ve hükümdarıydı.^[4]

Birinci Taifa Dönemi

Birinci taifa dönemi, İkinci fitne döneminin [en] başlangıcı (1009) ile Murâbıtlar'ın Endülüsü fethetmesine kadar olan dönemi (1091) kapsamaktadır.

Hammûdîler

Yahyâ el-Mu‘telî (1026-1035) ve Emirliğin bölünmesi

Yahyâ el-Mu‘telî bu gelişmelerden sonra Mâleka ve Cezîretülhadrâ vilayetlerini (Küver [en]) yönetmeye başladı. Zîrîler'in kurmuş olduğu Gırnata Emirliği'nin desteği ile bağımsızlığını ilan ederek Mâleka Emirliği'ni kurdu ve kendini halife ilan etti (1026).^[5] Komşu emirliklerden İşbiliye ve Gırnata onun halifeliğini tanıdı.^[6]^[7]^{[n. 1]}

Yahyâ el-Mu‘telî'nin en büyük düşmanı İşbiliye'yi yöneten Abbâdî emiri Ebü’l-Kāsım [en]'dı. İşbiliye ile Mâleka arasında stratejik bir öneme sahip olan Karmûne Emirliği bulunuyordu ve her iki emir burayı almak istiyordu. 1035 yılında Yahyâ el-Mu‘telî Karmûne'yi işgal etti. Bu gelişme üzerine Karmûne emiri Muhammed b. Abdullah el-Birzâlî [fr] (h. 1023-1042) İşbiliye'ye sığındı ve Ebü’l-Kāsım'dan askeri destek istedi. Ebü’l-Kāsım'ın oğlu İsmâil komutasındaki Karmûne ve İşbiliye orduları Karmûne'yi geri aldı (1035) ve meydana gelen savaşta el-Mu‘telî öldürüldü.^[8]^[9]

Yahyâ El-Mu‘telî'nin öldürülmesi ile (1035), Mâleka Emirliği kardeşi I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh [es] ve yeğeni Muhammed b. Kasım el-Mehdî arasında paylaştırıldı. Mâleka ve çevresi kardeşine verilirken, yeğeni Cezîretülhadrâ bölgesinde yeni bir emirlik kurdu (Cezîretülhadrâ Emirliği, 1035-1058, (Algeciras)).^[4]

I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh (1035–1039)

I. İdris'in hükümdarlığında İşbiliye'nin baskıları devam etti. Ebü’l-Kāsım, Kârmune'yi işgal etti (1039). Aynı yıl Mâleka, Gırnata, Kârmune ve Meriye emirleri müttefik oldu.^[10] İsticce (Écija) yakınlarında meydana gelen savaşta Ebü’l-Kāsım yenildi ve Kârmune geri alındı (1039).

II. Yahyâ b. İdris (1039-1040) ve Hasan b. I. Yahyâ (1040-1042)

I. İdris'in ölümü ile oğlu II. Yahyâ el-Kâim-Biemrillâh [es] tahta geçti ancak 1 yıl sonra amcasının oğlu Hasan el-Müstansır-Billâh [es] onu tahtan indirdi. Onun hükümdarlığı da uzun sürmedi. 1042 yılında hanedan dışından Naya es-Saklebî tahtı ele geçirdi.

Naya es-Saklebî (1042)

Naya es-Saklebî [es] aynı yıl içinde suikasta uğradı ve taht tekrar Hammûdîler'in eline geçti.

II. İdris el-Ali (1042-1047)

Hasan'ın kardeşi II. İdris el-Ali [es] iki farklı dönemde hükümdarlık yaptı. 1047 yılında amcasının oğlu I. Muhammed tarafından tahtan indirildi.

I. Muhammed el-Mehdi (1047-1053) ve III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak (1053)

I. Muhammed el-Mehdi 1053 yılında suikasta uğradı. Yerine geçen kardeşinin oğlu III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak aynı yıl aynı kaderi paylaştı ve o da suikasta uğradı.

II. İdris el-Ali (1053-1054)

İkinci kez hükümdarlık yaptı ve ölümü ile oğlu II. Muhammed tahta geçti.

II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh (1054) ve III. Yahya el-Mehdi (1054/5–1057/8)

II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh, kardeşi III. Yahya el-Mehdi tarafından tahttan indirildi ve 3 yıl sonra Zîrîler'in Gırnata emiri Bâdîs b. Habbûs [en] Mâleka Emirliği'ni topraklarına kattı (1057). Böylece Hammûdîler'in Mâleka'daki varlığı sona ermiş oldu.

Zîrîler

1073 yılında Bâdîs b. Habbûs'un ölümü ile Gırnata Emirliği iki torunu arasında paylaştırıldı. Mâleka ve çevresi Temîm b. Bulukkîn [es]'e (h. 1073–1090) verilirken, Gırnata emirliğinin geri kalanı Abdullah b. Bulukkîn [en]'e (h. 1073–1090) verildi.

Emirlik 1090 yılında Murâbıtlar tarafından fethedildi.

İkinci Taifa Dönemi

İkinci taifa dönemi, Endülüs'te Murâbıtlar ile Muvahhidler arasındaki dönemi (1091-1147) kapsamaktadır.

1145 yılında Beni Hassun ailesine mensup Ebu'l Hakem el-Hüseyin, Murâbıtlar'a karşı ayaklandı ve hükümdarlığını ilan etti. Hem yönetim şekli hem de Hristiyanlar ile ittifak yapması halk tarafından iyi karşılanmadı. Halkın desteğini kaybeden Ebu'l Hakem 1153 yılında Muvahhidler'in Mâleka'yı fethetmesine engel olamadı ve intihar etti.

Üçüncü Taifa Dönemi

Üçüncü taifa dönemi, Endülüs'te Muvahhidler ile taifaların (Nasrîler'in kurduğu Gırnata Emirliği hariç) Hristiyanlar tarafından fethedilmesine kadar olan dönemi (1147-1287) kapsamaktadır. En son Minorka (Menorca) fethedildi.

1229 yılında Beni Zennun ailesinden İbn Zennun Mâleka'da bağımsızlığını ilan etti. Hükümdarlığı kısa sürdü ve 1239 yılında Nasrîler'in kurduğu Gırnata Emirliği tarafından fethedildi. Böylece Mâleka Emirliği'nin varlığı resmen sona ermiş oldu.

Taifa Emirleri

Hammûdîler^[11] (1026-1042)

I. Yahyâ el-Mu‘telî: 1026 or 1027–1035
I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh [es]: 1035–1039
II. Yahyâ el-Kâim-Biemrillâh [es]: 1039–1040
Hasan el-Müstansır-Billâh [es]: 1040–1042

Saklebî^[12] (1042)

Naya es-Saklebî [es] tahtı ele geçirdi: 1042

Hammûdîler^[11] (1042-1057)

II. İdris el-Ali [es]: 1042–1047
I. Muhammed el-Mehdi: 1047–1053
III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak: 1053
II. İdris el-Ali (yeniden): 1053–1054/5
II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh: 1054/5
III. Yahya el-Mehdi: 1054/5–1057/8
- Gırnata Emirliği (Zîrîler) tarafından fethedildi: 1057/8–1073

Ali bin Hammûd

I. Yahyâ b. Ali el-Mu‘telî
(1)
1026-1035

I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh
(2)
1035-1039

Hasan el-Müstansır-Billâh
(4)
1040-1042

II. İdris el-Ali
(5)
1042-1047
(8)
1053-1054

II. Yahyâ el-Kâim-Biemrillâh
(3)
1039-1040

I. Muhammed el-Mehdi
(6)
1047-1053

II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh
(9)
1054

III. Yahya el-Mehdi
(10)
1054-1057

III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak
(7)
1053

Zîrîler

Temîm b. Bulukkîn [es]: 1073–1090
- Murâbıtlar tarafından fethedildi: 1090–1145

Beni Hassun

Ebu'l Hakem el-Hüseyin: 1145–1153
- Muvahhidler tarafından fethedildi: 1153–1229

Beni Zennun

İbn Zennun: 1229–1239
- Gırnata Emirliği (Nasrîler) tarafından fethedildi: 1239–1487

Galeri

Alkazaba maketi, Mâleka
Alkazaba, Mâleka
Alkazaba avlusu, Mâleka
Alkazaba, Mâleka

Dış bağlantılar

TDV İslâm Ansiklopedisi:
İspanya Kraliyet Tarih Akademisi [en]:
- Yahyâ b. Ali el-Mu‘telî: 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- II. Yahyâ el-Kāim-Biemrillâh 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Hasan el-Müstansır-Billâh 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- Naya es-Saklebî 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- II. İdris el-Ali 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- I. Muhammed el-Mehdi 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- III. İdris es-Sâmi / el-Muvaffak 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)
- II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh 1 Mayıs 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İspanyolca)

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Notlar

^ Hammudî hükümdarları halifelik makamını ellerinde tutmaya devam ettiler ve kendilerini bu makamın meşru sahipleri olarak gördüler.^[7]

Dipnotlar

^ Zwartjes, Otto (2006). "Andalus". Versteegh, Kees (Ed.). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Academic Publisher. s. 58.
^ Bosch-Vilà, J. (1 Nisan 1988). Andalus (Fransızca). Éditions Peeters. ss. 641-647. ISBN 2857443196.
^ Hammudids, A. Huici Miranda, The Encyclopaedia of Islam, Vol. III, ed. B. Lewis, V.L. Menage, C. Pellat and J. Schacht, (Brill, 1986), 147;"HAMMUDIDS, dynasty which reigned over various towns in Muslim Spain from 407/1016 till 450/1058. Sulayman al-Musta'm [q.v.], on his second succession to the caliphal throne in Shawwal 4O3/ May 1013, had to distribute large fiefs among the Berbers who had raised him to power. He allotted to 'Ali b. Hammud the governorship of Ceuta and to his brother al-Kasim that of Algeciras, Tangier, and Arzila. The two were genuine Idrisids [q.v.], their great-grandfather Hammud being the great-grandson of Idris II."
^ ^a ^b "Mehmet Özdemir, HAMMÛDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
^ Özdemir 2018, s. 143.
^ "Mehmet Özdemir, İBN ABBÂD, Ebü'l-Kāsım, İslam Ansiklopedisi". 13 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.
^ ^a ^b Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ss. 141-142. ISBN 9781317870418.
^ Ramón Menéndez Pidal [en]. Historia de España. 1999. Tomo VIII-I: Los Reinos de Taifas, pag. 50-51
^ "María Paz Torres Palomo, İBN HAZRÛN, İslam Ansiklopedisi". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2025.
^ "Hakkı Dursun Yıldız, ABBÂDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2025.
^ ^a ^b Kremp 1996, s. 257.
^ "Ahmet Taşağıl, Sakālibe, İslam Ansiklopedisi". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.

Kullanılan kaynaklar

Özdemir, Mehmet, (Ed.) (2018). İslam Tarihi ve Medeniyeti Cilt 4, Endülüs. Siyer Yayınları. ISBN 9786057558343.
Kremp, Martin (1996). Die Kleinkönige des islamischen Spanien. Texte zur Geschichte der Taifas des Andalus im 11. Jahrhundert. Mediterranea, Frankfurt/Main. ISBN 3-00-000464-5. (Almanca)
Bosworth, C. E. (1996). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. s. 20. (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Mâleka Emirliği ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

36°42′57″K 4°25′46″B / 36.71583°K 4.42944°B / 36.71583; -4.42944

[8] Hammudî hükümdarları halifelik makamını ellerinde tutmaya devam ettiler ve kendilerini bu makamın meşru sahipleri olarak gördüler.^[7]

[1] Zwartjes, Otto (2006). "Andalus". Versteegh, Kees (Ed.). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Brill Academic Publisher. s. 58.

[2] Bosch-Vilà, J. (1 Nisan 1988). Andalus (Fransızca). Éditions Peeters. ss. 641-647. ISBN 2857443196.

[3] Hammudids, A. Huici Miranda, The Encyclopaedia of Islam, Vol. III, ed. B. Lewis, V.L. Menage, C. Pellat and J. Schacht, (Brill, 1986), 147;"HAMMUDIDS, dynasty which reigned over various towns in Muslim Spain from 407/1016 till 450/1058. Sulayman al-Musta'm [q.v.], on his second succession to the caliphal throne in Shawwal 4O3/ May 1013, had to distribute large fiefs among the Berbers who had raised him to power. He allotted to 'Ali b. Hammud the governorship of Ceuta and to his brother al-Kasim that of Algeciras, Tangier, and Arzila. The two were genuine Idrisids [q.v.], their great-grandfather Hammud being the great-grandson of Idris II."

[hammudiler-4] "Mehmet Özdemir, HAMMÛDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.

[FOOTNOTEÖzdemir2018143-5] Özdemir 2018, s. 143.

[Ebü’l-Kāsım-6] "Mehmet Özdemir, İBN ABBÂD, Ebü'l-Kāsım, İslam Ansiklopedisi". 13 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2025.

[Kennedy-1996-7] Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ss. 141-142. ISBN 9781317870418.

[Pidal-9] Ramón Menéndez Pidal [en]. Historia de España. 1999. Tomo VIII-I: Los Reinos de Taifas, pag. 50-51

[HAZRÛN-10] "María Paz Torres Palomo, İBN HAZRÛN, İslam Ansiklopedisi". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2025.

[abbadiler-11] "Hakkı Dursun Yıldız, ABBÂDÎLER, İslam Ansiklopedisi". 14 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2025.

[FOOTNOTEKremp1996257-12] Kremp 1996, s. 257.

[tdv_Sakālibe-13] "Ahmet Taşağıl, Sakālibe, İslam Ansiklopedisi". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[n. 1]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d İber Yarımadası'nda kurulan Tâifa Devletleri
11. yüzyıl	Benî Rezîn (Albarracín) Cezîretülhadrâ (Algeciras) Meriye Emirliği (Almería) (I / II) Elbunt (Alpuente) Erkûş (Arcos) Batalyevs (Badajoz) Karmûne (Carmona) Kurtuba (Córdoba) Dâniye (Denia) Gırnata (Granada) Lâride (Lleida) Üşbûne (Lisbon) Lûrka (Lorca) Mâleka (Málaga) (I / II) Mayurka (Mallorca) Mirtüle (Mértola) Molina (Molina) Mevrûr (Morón) Mürsiye (Murcia) (I / II) Mürbitâru (Murviedro ve Sagunto) Leble (Niebla) Runde (Ronda) Saltis ve Velbe (Saltés ve Huelva) Şentemeriyetülgarp (Santa Maria do Algarve) İşbiliye (Seville) Şilb (Silves) Tuleytula (Toledo) (I / II) Turtûşe (Tortosa) (I / II) Belensiye (Valencia) (I / II) Sarakusta (Zaragoza)
12. yüzyıl	Meriye Emirliği (Almería) (III) Batalyevs (Badajoz) (II) Bâcce ve Yâbüre (Beja ve Évora) Karmûne (Carmona) (II) Konstantina ve Fürnecûlüş (Constantina ve Hornachuelos) Vâdîâş ve Besta (Guadix ve Baza) Ceyyân (Jaén) (I / II) Şerîş (Jerez) Mâleka (Málaga) (III) Mirtüle (Mértola) (II / III) Mürsiye (Murcia) (III / IV) Leble (Niebla) (II) Bürşâne (Purchena) Şenterîn (Santarém) Şakûre (Segura) Şilb (Silves) (II) Tabîre (Tavira) Velbe (Tejada) Belensiye (Valencia) (III)
13. yüzyıl	Ercûne (Arjona) Beyyâse (Baeza) Dâniye (Dénia) (II) Lûrka (Lorca) (II) Mâleka (Málaga) (IV) Minorka (Menorca) Mürsiye (Murcia) (V) Leble (Niebla) (III) Uryûle (Orihuela) Belensiye (Valencia) (IV)

Tarihçe

Köken ve kuruluş

Birinci Taifa Dönemi

Hammûdîler

Yahyâ el-Mu‘telî (1026-1035) ve Emirliğin bölünmesi

I. İdris b. Ali el-Müeyyed-Billâh (1035–1039)

II. Yahyâ b. İdris (1039-1040) ve Hasan b. I. Yahyâ (1040-1042)

Naya es-Saklebî (1042)

II. İdris el-Ali (1042-1047)

I. Muhammed el-Mehdi (1047-1053) ve III. İdris es-Sâmi el-Muvaffak (1053)

II. İdris el-Ali (1053-1054)

II. Muhammed el-Müsta‘lî-Billâh (1054) ve III. Yahya el-Mehdi (1054/5–1057/8)

Zîrîler

İkinci Taifa Dönemi

Üçüncü Taifa Dönemi

Taifa Emirleri

Hammûdîler[11] (1026-1042)

Saklebî[12] (1042)

Hammûdîler[11] (1042-1057)

Zîrîler

Beni Hassun

Beni Zennun

Galeri

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Hammûdîler^[11] (1026-1042)

Saklebî^[12] (1042)

Hammûdîler^[11] (1042-1057)