Roman müziği
Roman müziği veya çingene müziği, kökenleri Kuzey Hindistan'a dayanan ancak günümüzde çoğunlukla Avrupa'da yaşayan Roman halkının müziğidir.[1]
Tarihsel olarak göçebe bir toplum olan, ancak günümüzde büyük ölçüde yerleşik hayata geçen Roman halkı, uzun yıllar boyunca eğlence sektöründe faaliyet göstermiş ve ticaretle uğraşmıştır. Romanların yaşadıkları birçok yerde müzisyen olarak tanındıkları görülmektedir. Kat edilen geniş mesafeler, aralarında Arap, Bizans, Fransız, Cermen, Yunan, Macar, Hint, Fars, Romen, Slav, İspanyol, Türk ve Yahudi müzik formları gibi çok sayıda etkiyi de beraberinde getirdi.[2]
Bölgeden bölgeye melodik, armonik, ritmik ve biçimsel yapılarda birçok farklılık olduğu için birleşik bir Roman müzik stilinin parametrelerini tanımlamak zordur. Roman şarkılarının sözleri genellikle Roman dilinin bir veya daha fazla lehçesinde söylenir ve dans sıklıkla Roman müzik performansına eşlik eder.[3] Özünde İspanyol flamenkosunun müziği büyük ölçüde Endülüs'teki Roman halkının müziğidir.[4] Romanlar bazen Hip hop da icra ederler.[5] Rap müzik Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka ve Macaristan'daki Romanlar arasında popülerdir.[6]
Orijinal Roman müziği
[değiştir | kaynağı değiştir]_p235_-_THE_WANDERING_MUSICANS_IN_THE_WINE-GARDENS.jpg)
Romanların yaşadığı ülkelerden türetilmemiş orijinal Roman halk şarkıları nispeten nadirdir. Bu özel halk müziği çoğunlukla vokaldir ve yavaş, hüzünlü şarkılar ve dans eşliğinde olabilen hızlı melodilerden oluşur. Hızlı melodilere dil şaklatma, el çırpma, ağız basları, tahta kaşık tıklatma ve diğer teknikler eşlik eder.[7]
Çeşitli bölgelerdeki Roman müziğinde bulunan beş ana bileşen vardır. Birincisi, üç sesin veya bölümün kullanılmasıdır: melodik çizgi, üçüncü ve beşinci ses, vokalizasyon veya çalgılar yoluyla. İkincisi ise senkopasyondur; müzik belirli bir vuruştan hemen sonra başlar ve aynı ritmi korur. Üçüncüsü, müziğin farklı cümlelerle çalınmasıdır; yani bir şarkı boyunca farklı müzik temalarının giriş ve çıkışının, ritim veya enstrümanlar aracılığıyla farklı zamanlarda hissedilmesidir. Dördüncüsü, genellikle majör yerine minör bir anahtar merkezinin kullanıldığı armoni. Sonuncusu ise, doğal vokal yeteneklerinin vurgulandığı şarkı söylemedir.[8]
Roman müziğinin gelişimi, 1400'lerin sonlarında Macaristan Krallığı ve İtalya'da lavta gibi enstrümanların çalınmasına dayanır. Romanlar, performansın herhangi bir noktasında eğlendirici olarak Roman olmayanlarla birlikte performans sergilerdi. Sonunda, toplumdaki yaygın din ivme kazandıkça, performans daha az vurgulandı ve bazen Roman olmayan nüfus için yasaklandı, bu yüzden Romanlar tüm profesyonel eğlence noktalarını doldurdu.[9] Ayrıca düğünler, vaftizler, cenazeler ve sünnetler gibi törenlerde de performans sergilediler. Romanlar için tek bir ulus devlet olmadığından, yerleştikleri ülkelerde kendi yaşam alanlarını yaratmak zorunda kalmışlardır. Yaşadıkları ülkelerden aldıkları müziksel ve kültürel etkileri; çalgılar, diller, müzik konuları gibi unsurları kendi müziklerine uyarlamış ve yansıtmışlardır. Bazı şarkılarında Roman dilini de kullanmışlardır.[9]
Ülkelere göre Roman müziği
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu Roman müziği, Romanların geçtiği veya yerleştiği ülkelerin halk müziğine dayanır. Yerel müzik benimsenir (genellikle enstrümantal ve yavaş yavaş) ve genellikle orijinal stillerden daha karmaşık olan Roman stillerine dönüştürülür. Roman müziği yerel müziği büyük ölçüde etkilemiştir. Bunlar arasında Macar versiyonları en çok bilinenler olmuştur, ancak diğer ülkelerdeki Roman müziği örnekleri de varlığını sürdürmektedir.[7] Roman müziğinin bu bölgesel yönü, Kuzey Hindistan'dan başlayarak Mısır, Türkiye, Romanya, Macaristan, Slovakya ve Fransa'ya uzanan ve İspanya'da son bulan Roman müziğini takip eden Latcho Drom belgesel filminde ele alınmıştır.[10][11]
Bulgaristan
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bulgaristan'da önemli miktarda Roman nüfusu bulunduğundan, bu etnik grubun müziği oldukça popülerdir. Bulgaristan'da Roman müzisyenler tarafından da Çalgamata müziği çalınır.[12]
İspanya
[değiştir | kaynağı değiştir]İspanya'daki Roman halkı (İber Yarımadası'ndaki Kale halkı), Endülüs'ün flamenko olarak bilinen müzik geleneğine önemli katkılarda bulunmuştur. Romanların baskıya karşı bir tepki olarak yaptığı bir müzik türü olduğu düşünüldüğünde yaygın olarak Roman müziği olarak kabul edilir. Flamenko bu etnik kökenle yakından ilişkilidir ve ünlü flamenko sanatçılarının önemli bir kısmı İber Kale halkıdır.[13]
Macaristan
[değiştir | kaynağı değiştir]
Rajkó Orkestrası ve Halk Topluluğu, 1952'den beri Macar Roman müziğini, dansını ve kostüm kültürünü korumasıyla tanınır. Çalışmaları yüzyıllardır süregelen nesillerin geleneklerini sürdürmektedir. Performansları, 1 Mayıs ile 31 Ekim arasındaki sezonda Budapeşte'deki Tuna Sarayı da dahil olmak üzere birçok mekanda izlenebilmektedir.[14]
Geleneksel olarak iki tür Roman müziği vardır: Biri Roman olmayan dinleyicilere yöneliktir, diğeri ise Roman toplumu içinde yapılır. Dışarıdakiler için icra edilen müziğe "çingene müziği" denir, bu Franz Liszt'ten gelen bir argo isimdir.[15] Kendi aralarında çaldıkları müziğe ise "halk müziği" olarak tanımlamaktadırlar. 19. yüzyılın başlarında, Roman müzisyenler ulusal müziğin temsilcileri haline geldiler. Macaristan'da 1848'deki Macar Devrimi sırasında, Roman grupları askerlere cesaret vermek ve onları eğlendirmek için savaştan önce ve sonra müziklerini çaldılar. Savaşın kaybedilmesinden sonra bu müzisyenler ülkeden büyük saygı gördüler ve Roman müziği arzulanan özgürlüğün simgesi haline geldi.[16]
Romanya
[değiştir | kaynağı değiştir]Oryantalizm etkilerinin Roman müziği ve dansıyla harmanlanmasının Türk Romanları tarafından yapıldığı düşünülmektedir.[17] Romanlarla ilişkilendirildiği için genellikle alt sınıf olarak görülmektedir. Romanya'daki Lăutari, çeşitli etkinliklerde (düğünler, cenazeler, vb.) çalan geleneksel Roman müzisyenleridir.[18] Romanya'da çok popüler olan manele türü, Roman etnik müzisyenler tarafından da desteklenmektedir.[19]
Türkiye
[değiştir | kaynağı değiştir].JPG)
Türkiye'deki Romanlar genelinde müzisyenlikleriyle tanınırlar. Kentsel müzikleri, meyhane veya taverna aracılığıyla halka klasik Türk müziğinin yankılarını getirdi. Bu tür fasıl müziğinin (klasik Türk müziğinin fasıl formuyla karıştırılmaması gereken bir stil) yiyecek ve alkollü içeceklerle birlikte çalınması, Türk toplumunun alt sınıfıyla özdeşleşmiş olsa da, modern zamanlarda daha saygın kurumlarda da görülebilmektedir.[20][21]
Romanlar fasılın kendisini de etkilemiştir. Müzikhollerde çalınan, her fasılın sonunda çalınması gereken oyun havası, Osmanlı dansözleri veya göbek dansı motifleriyle birleştirilmiştir. Göbek dansı için yapılan ritimli taksime eşlik eden ritmik ostinato, ritmik eşlikle serbest ritimde yapılan vokal doğaçlama olan klasik gazel ile paralellik göstermektedir. Bu fasıl türünde popüler müzik aletleri klarnet, keman, kanun ve darbukadır.
Klarnetçi Mustafa Kandıralı tanınmış bir fasıl sanatçısıdır.[20] Bunun yanı sıra Roman müziği performansı ile bilinen Ciguli'de bu müziğin öncüleri arasında gösterilmiştir.[22] 2009 yılında Bursa Büyükşehir Belediyesi bünyesinde tamamı Roman müzisyenlerden oluşan Çalgıcı Mektebi Roman Orkestrası kurulmuştur.[23]
Balkanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Tipik Roman müzik türleri Tallava ve Manele olarak bilinir. Tallava, 1990'larda Kosova'daki Roman azınlık tarafından ortaya çıkarılmıştır. Tallava türü daha çok Arnavutluk'ta yaygın iken, en çok Aşkali grubu arasında benimsendi.[24] Manele ise, İstanbul'dan gelen Romanya'daki Roman azınlıktan kaynaklanmıştır. 18. yüzyılın sonu ile 19. yüzyılın başında Roman müzisyenler olan Lăutari'ler tarafından çalındı.[24] Bu tür, Yunan (Laiko, Arabesk Pop [Skiladiko adı verilen bazı ağır türler]) ve Bulgar (Çalga) gibi diğer müzik türlerinden etkilenmiştir. Ayrıca Türkçe (Arabesk), Arapça (Arap pop müziği), Sırpça (Turbo-folk) ve Arnavut müziği ile de harmanlanmıştır.[25] Sırbistan'da ise Osmanlı döneminde Roman müzik tarzları yayılım gösterdi.[26]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Henderson, Lol; Stacey, Lee (27 Ocak 2014). Encyclopedia of Music in the 20th Century (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-135-92946-6. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ PhD, Bruce D. Heald (27 Kasım 2012). Gypsies of the White Mountains: History of a Nomadic Culture (İngilizce). Arcadia Publishing. ISBN 978-1-61423-804-1. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ "What is Romani music?". Tumblr. 24 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Sturman, Janet (26 Şubat 2019). The SAGE International Encyclopedia of Music and Culture (İngilizce). SAGE Publications. ISBN 978-1-4833-1774-8. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Sturman, Janet (26 Şubat 2019). The SAGE International Encyclopedia of Music and Culture (İngilizce). SAGE Publications. ISBN 978-1-5063-5337-1. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Goldsmith, Melissa Ursula Dawn; Fonseca, Anthony J. (1 Aralık 2018). Hip Hop around the World: An Encyclopedia [2 volumes] (İngilizce). Bloomsbury Publishing USA. ISBN 979-8-216-09618-4. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ a b Music, Garland Encyclopedia of World (11 Ocak 2013). The Concise Garland Encyclopedia of World Music, Volume 1 (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-136-09570-2. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ "Music". rroma.org (İngilizce). 26 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ a b Piotrowska, Anna G. (3 Aralık 2013). Gypsy Music in European Culture: From the Late Eighteenth to the Early Twentieth Centuries (İngilizce). Northeastern University Press. ISBN 978-1-55553-837-8. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Latcho Drom, La Caita, 4 Mart 1994, 30 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi14 Nisan 2025
- ^ Dushka, H. Saiyid (4 Aralık 2015). "Review: Documentary on Gypsy Dance and Music - Dr. Dushka H. Saiyid - Youlin Magazine". www.youlinmagazine.com (İngilizce). 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Silverman, Carol (24 Mayıs 2012). Romani Routes: Cultural Politics and Balkan Music in Diaspora (İngilizce). OUP USA. ISBN 978-0-19-530094-9. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Piotrowska, Anna G. (3 Aralık 2013). Gypsy Music in European Culture: From the Late Eighteenth to the Early Twentieth Centuries (İngilizce). Northeastern University Press. ISBN 978-1-55553-838-5. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Lange, Barbara Rose (2003). Holy Brotherhood: Romani Music in a Hungarian Pentecostal Church (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513723-1. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Loya, Shay (2011). Liszt's Transcultural Modernism and the Hungarian-gypsy Tradition (İngilizce). University Rochester Press. ISBN 978-1-58046-323-2. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ "Csemer Géza: Fejezetek a magyar cigányzene történetéből". www.sulinet.hu. 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2025.
- ^ Buchanan, Donna A. (1 Ekim 2007). Balkan Popular Culture and the Ottoman Ecumene: Music, Image, and Regional Political Discourse (İngilizce). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6677-5. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Beissinger, Margaret; Radulescu, Speranta; Giurchescu, Anca (8 Ağustos 2016). Manele in Romania: Cultural Expression and Social Meaning in Balkan Popular Music (İngilizce). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-6708-4. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Horn, David (5 Ekim 2017). Bloomsbury Encyclopedia of Popular Music of the World, Volume 11: Genres: Europe (İngilizce). Bloomsbury Publishing USA. ISBN 978-1-5013-2610-3. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ a b Broughton, Simon; Ellingham, Mark; Trillo, Richard (1999). World Music: Africa, Europe and the Middle East (İngilizce). Rough Guides. ISBN 978-1-85828-635-8. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Danielson, Virginia; Reynolds, Dwight; Marcus, Scott (25 Eylül 2017). The Garland Encyclopedia of World Music: The Middle East (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-351-54417-7. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Seeman, Sonia Tamar (12 Haziran 2019). Sounding Roman: Representation and Performing Identity in Western Turkey (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-994925-0. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Çuhadar, Burçe Ulubilgin (27 Eylül 2021). "'Roman Açılımı'nın Bir Sonucu Olarak Türkiye'de Çingene Müziğinin Kültürel Patronajı: Çalgıcı Mektebi Roman Orkestrası Örneği". Etnomüzikoloji Dergisi. 4 (2): 211-228. ISSN 2619-9572. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi15 Nisan 2025.
- ^ a b Samson, Jim (15 Haziran 2013). Music in the Balkans (İngilizce). BRILL. ISBN 978-90-04-25038-3. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Horn, David (5 Ekim 2017). Bloomsbury Encyclopedia of Popular Music of the World, Volume 11: Genres: Europe (İngilizce). Bloomsbury Publishing USA. ISBN 978-1-5013-2610-3. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
- ^ Koskoff, Ellen (2008). The Concise Garland Encyclopedia of World Music: Africa ; South America, Mexico, Central America, and the Caribbean ; The United States and Canada ; Europe ; Oceania (İngilizce). Routledge. ISBN 978-0-415-99403-3. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2025.
Bibliyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Broughton, Simon, "Kings and Queens of the Road". 2000. In Broughton, Simon and Ellingham, Mark with McConnachie, James and Duane, Orla (Ed.), World Music, Vol. 1: Africa, Europe and the Middle East, pp 146–158. Rough Guides Ltd, Penguin Books. 1-85828-636-0
- Balint Sarosi, "Zigeunermusik" (Gypsy music), Budapest 1970, in English, German, Hungarian
- Samson, Jim (2013). Music in the Balkans. BRILL. ss. 77-79. ISBN 978-90-04-25038-3.
