Porajmos
| Porajmos | |
|---|---|
| Nazi iktidarı ve II. Dünya Savaşı | |
 Almanya'nın Asperg şehrinde 22 Mayıs 1940'ta tehcir için toparlanan Çingeneler | |
| Bölge | Nazi Almanyası ve işgal toprakları |
| Tarih | 1933-1945 |
| Hedef | Çingeneler (Romanlar) |
Saldırı türü | Soykırım, etnik temizlik, tehcir, katliam |
| Ölü | Müttefiklerin iddiası: 220,000–500,000[1] Sovyetlerin iddiası: 800,000[2] Çingenelerin (Romanların) iddiası: 1.5+ milyon[3] |
| İşleyen | Nazi Almanyası ve müttefikleri |
Porajmos, Roman Kırımı veya Çingene Soykırımı, II. Dünya Savaşı'nda Nazi yönetimince gerçekleştirilen Çingenelere yönelik soykırımdır. Kelime anlamı olarak yok etme ve yıkım anlamına gelen Porajmos veya Pharrajimos ve yine toplu katliam anlamındaki Samudaripen kelimeleri bu soykırımı ifade etmede kullanılmaktadır.[4]
Nazi Almanyası ve Çingeneler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yahudilere karşı soykırım olan Holokost'tan önce başlanmış bu toplu katliam, zorunlu tehcir ve yok etme hareketinde temel motivasyon Nazi Almanyası'nın ve ideologlarının benimsediği aryan ırk yaratma fikri ve hastalıklı, sakat ve aşağı ırktan olup bu saflığı kirleten yabancıların temizlenmesi düşüncesiydi. Alman Kanını ve Onurunu Koruma Kanunu olarak da bilinen Nürnberg Yasaları ile yasal temele oturtulan fikirler uyarınca, üstün ırktan olmayanlar alt sınıf insanlardır ve ari ırkına ait insanlar ile evlenmeleri yasaklanmıştır. Bu yok edilmesi gereken aşağı ırklar tarifi içinde engelliler, Çingeneler ve Yahudiler sayılmış ve Alman ırkını nasıl bozdukları vurgulanmıştır.[5] 1936 yılında Romanların seçme hakları tıpkı Yahudilere olduğu gibi ellerinden alındı ve 5 Temmuz 1936'da Alman İçişleri Bakanlığı "Çingenelerle mücadele" adıyla bir genelge yayınladı. Bu genelge uyarınca genel bir "Çingene taraması" başlatıldı. Berlin kanalizasyonu yakınlarındaki Marzahn'da bir Çingene kampı kuruldu ve toplama kampı olarak işlev kazandı.[6] 8 Aralık 1938'de Nazi Partisi şefi Heinrich Himmler'in çıkardığı genelge ile Çingeneler Avusturya'daki Daçau, Sachsenhausen, Buchenwald, Lackenburg gibi toplama kamplarında gözaltına alındı ve 2. Dünya Savaşı yıllarında farklı ülkelerdeki gettolara ve gaz odalarına sürüldüler.
II. Dünya Savaşı sırasında Yahudi soykırımının da başladığı günlerde 24 Kasım 1941 tarihli emirde, 707. Bölük komutanı Çingenelere yönelik "ari olmayan ırk" fikrinin yansımasını şu şekilde belirtiyordu:
“Yahudiler ve Çingeneler”… Emredildiği gibi, Yahudiler yok edilmeli girilen her yerde ve Çingenelerin de sonu gelmelidir. Büyük çapta Yahudilere karşı operasyon düzenlemek bölük birimlerinin işi değildir. Bu görev, siviller ve polis tarafından yerine getirilmekte. Eğer herhangi bir Yahudi grubuyla karşılaşırsa, duruma göre, bölük birimleri tarafından yok edilebilirler ya da yakınlarda bulunan gettolara gönderilebilirler. Daha sonra bu gettolardan, sivil birimlere ya da SD’ye verilirler.[7]
Soykırım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Başta Almanya, Avusturya, Hırvatistan, Macaristan, Romanya olmak üzere, Nazi yönetimi veya Nazi işgali sonrası kurulan idarelerce çıkartılan kanunlar ve uygulamalar uyarınca Çingene nüfusunun önemli kısmı mal ve mülkleri müsadere edildikten sonra toplama kamplarına gönderildiler. Dünya savaşının öncesindeki baskılar 13 Ekim 1942'de çıkarılan emirle toplu katliama dönüştü ve savaş bittiğinde, Auschwitz-Birkenau, Chelmno, Sobibor kampları olmak üzere çeşitli toplama kamplarına sevk edilen Alman ve Avusturya Çingenelerinden yarıdan fazlası (yaklaşık 25 bin) öldürülmüştür. Belzec, Jasenovac kamplarındaki Balkan Çingenelerinin kaybı ise bunun çok daha ötesindedir. O dönemde Avrupa'daki Çingene nüfusunun 1 milyondan az olduğu düşünüldüğünde, 220.000 ila 500.000 arasında değişen çingene katliamının boyutları ortaya çıkmaktadır.
Bu dönemde kamplara gönderilmeyen ve özellikle Bulgaristan, Yugoslavya, Arnavutluk, Sırbistan idareleri altında yaşayan Çingeneler için ise soykırım öncesi Almanya'daki gibi çalışma yasağı, seçme hakkının iptali, zorunlu çalışma, müsadere, çingene olmayanla evlilik yasağı ve zorla din değiştirme gibi uygulamalara maruz kaldı. Miklós Horthy idaresindeki Macaristan ve özellikle Ion Antonescu yönetimindeki Romanya'da soykırımın boyutları diğer ülkelere göre daha büyük kayıplara sebep olmuştur.
Kurbanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Columbia Guide to the Holocaust ve ABD Holocaust Memorial Museum'un internetteki ansiklopedisinden alınmış ülke bazlı yaklaşık kurban sayıları tablosudur.[8][9] Diğer araştırmalarda ise 200.000 ila 500.000 arası rakamlar görmek mümkündür. Bazı araştırmalar ise bunun da üstünde sayı vermektedir. Örneğin Teksas Üniversitesi'nde çalışan Çingene kökenli Ian Hancock'a göre savaş dönemi Nazi idaresi güdümündeki Estonya, Litvanya Lüksemburg, Hollanda ve Bağımsız Hırvatistan Devleti'nde yaşayan bütün çingeneler soykırıma kurban edilmiştir.[10] Hawaii Üniversitesi'nden Rudolph Rummel bu sayıyı 258.000 olarak verirken Zbigniew Brzezinski bu sayının 800.000 seviyesinde olduğunu öne sürmektedir.
| Ülke | Çingene nüfusu, 1939 | Kurban sayısı (alt) | Kurban sayısı (üst) |
|---|---|---|---|
| Arnavutluk | 20.000 | ? | ? |
| Almanya | 20.000 | 15.000 | 15.000 |
| Avusturya | 11.200 | 6.800 | 8.250 |
| Belçika | 600 | 350 | 500 |
| Bulgaristan | 80.000 | 0 | 0 |
| Çekya (Bohemya ve Moravya) | 13.000 | 5.000 | 6.500 |
| Estonya | 1.000 | 500 | 1.000 |
| Fransa | 40.000 | 15.150 | 15.150 |
| Hollanda | 500 | 215 | 500 |
| İtalya | 25.000 | 1.000 | 1.000 |
| Letonya | 5.000 | 1.500 | 2.500 |
| Litvanya | 1.000 | 500 | 1.000 |
| Lüksemburg | 200 | 100 | 200 |
| Macaristan | 100.000 | 1.000 | 28.000 |
| Polonya | 50.000 | 8.000 | 35.000 |
| Romanya | 300.000 | 19.000 | 36.000 |
| Slovakya | 80.000 | 400 | 10.000 |
| Sovyetler Birliği (1939 sınırları) | 200.000 | 30.000 | 35.000 |
| Yugoslavya | 100.000 | 26.000 | 90.000 |
| Yunanistan | ? | 50 | 50 |
| Toplam | 947.500 | 130.565 | 285.650 |
Anma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde bu soykırımda hayatını kaybeden ve katledilen Çingeneler için çeşitli ülkelerde anma etkinlikleri düzenlenmektedir. 2 Ağustos tarihi de Dünya Çingene Soykırımı Kurbanlarını Anma Günü olarak kabul edilmektedir.[11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Holocaust Encyclopedia – Genocide of European Roma (Gypsies), 1939–1945". United States Holocaust Memorial Museum (USHMM). Retrieved 9 August 2011.
- ^ Brzezinski, Zbigniew (2010). Out of Control: Global Turmoil on the Eve of the 21st Century. Simon & Schuster (Touchstone). p. 10. ISBN 978-1-4391-4380-3.
- ^ Hancock, Ian (2005), "True Romanies and the Holocaust: A Re-evaluation and an overview", The Historiography of the Holocaust, Palgrave Macmillan, pp. 383–396, ISBN 978-1-4039-9927-6, archived from the original on September 28, 2011
- ^ Ian Hancock, Downplaying the Porrajmos: The Trend to Minimize the Romani Holocaust
- ^ "Milliyet - Naziler Yahudilerle birlikte Çingeneleri ve Polonyalıları da katletmedi mi?". 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
- ^ "Bianet - Nazi Almanyası'nda Roman Soykırımı - 17 Aralık 2011". 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
- ^ Förster 1998, s. 278.
- ^ Niewyk, Donald L. (2000). The Columbia Guide to the Holocaust. Columbia University Press. s. 422. ISBN 0-231-11200-9.
- ^ "European Romani (Gypsy) Population". The United States Holocaust Memorial Museum: Holocaust Encyclopedia. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
- ^ Karanth, Dileep (2009). "Ian Hancock". The University of Texas at Austin. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2015.
- ^ "Odesa'da Çingene soykırımı kurbanları anıldı - 8 Ağustos 2010". 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
