Rus felsefesi
| Felsefe |
|---|
| üzerine bir seri |
 |
.jpg)
Rus felsefesi, Rus düşünürler arasındaki felsefi mirası veya okul geleneğini ifade eder.
Tarihyazımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihyazımında, Rus felsefesinin kökenleri, dönemlemesi ve kültürel önemi konusunda bir fikir birliği yoktur. Rus felsefesinin tarihsel sınırları, araştırmacının Rus entelektüel tarihine atfettiği felsefi içeriğe doğrudan bağlıdır. 19. yüzyıldan itibaren geleneksel olarak “Petro öncesi” veya “Eski Rus” ve “Petro sonrası” ya da “Aydınlanma” dönemleri ayırt edilmiştir. Modern tarihyazımında ise üçüncü bir dönem olarak “Sovyet” felsefesi de ayırt edilmektedir.
Dinsel düşünceden başlayan ilk Rus felsefesi tarihçisi Arhimandrit Gabriel, onun kökenlerini II. Vladimir Monomah’ın didaktik “Öğütleri”nde görmüş ve böylece Rus felsefesini doğrudan eski Rus yazıcı geleneğine yükseltmiştir. Ancak birçok önemli Rus felsefesi tarihçisi, felsefeyi daha dar sınırlar içinde ele alır: Rus felsefesi, bağımsız bir olgu olarak esasen I. Petro dönemiyle şekillenmeye başlamıştır.
Rus felsefesini sadece “Aydınlanma paradigması”na indirgeme yaklaşımı, önceki dönemlerin felsefi mirasını küçülttüğü gerekçesiyle eleştirilmiştir. Günümüzde de Rus felsefesinin kökenleri ve sınırları konusundaki tartışmalar sürmektedir. Yine de birçok modern tarihsel–felsefi incelemede, Rus felsefesi, kökleri Kiev Knezliği döneminin teolojik ve didaktik literatürüne dayanan bir Rus entelektüel kültürü olgusu olarak görülür. Bu bağlamda Kliment Smolyatiç, Kirik Novgorodlu ve Kiril Turovlu gibi isimler ilk Rus filozofları arasında sayılır.
Nikolay Losski’ye göre Rus felsefesinin ayırt edici özellikleri şunlardır: kozmizm, Sofioloji (Sofia öğretileri), sobornost, metafizik, dindarlık, sezgicilik, pozitivizm, realizm (ontolojizm).
Semyon Frank, Rus felsefesini, akılsal ve ahlaki anlamların ayrılmazlığıyla tanımlar; bu durum Rus düşüncesinde pravda kavramına içkindir. Nikolay Berdyayev de Rus düşüncesine özgü olan, “kendisi için total, bütüncül bir dünya görüşü geliştirme çabası”na işaret eder; burada pravda–hakikat ile pravda–adalet birleşir.[1]
Profesör Andrey Sukhov’a göre, hiçbir başka felsefi gelenekte ülkenin kaderi üzerine Rus felsefesi kadar çok düşünce yer almaz.[2]
Araştırmacı Maria Varlamova’ya göre Rusya’da Platon, Aristoteles’ten çok daha önemli bir figürdür.[3]
Profesör Nina Dmitrieva’ya göre, "19.–20. yüzyıl dönümüne kadar Rus felsefi düşüncesi esasen edebiyat eleştirisi ve gazetecilik ekseninde gelişmiş, öncelikle güncel sosyo–politik ve etik konulara odaklanmıştır. Ancak 19. yüzyılın son on yıllarında mistik ve dini düşünürler akademik ve ‘özgür felsefe’nin yönünü belirlemeye başlamıştır".[4]
Tarih bilimleri doktoru Profesör Natalia Vorobyova ise Rus Ruhani Kültürü Tarihi adlı çalışmasında, modern araştırmacıların özgün bir ulusal Slav–Rus felsefi sistemin bulunmadığını, Rus felsefesinin bir Yeni Çağ fenomeni olarak görülmesi gerektiğini belirtir.[5]
Akademisyen Dmitri Likhachev şöyle yazar: "Yüzyıllar boyunca Rus felsefesi, edebiyat ve şiirle yakından bağlantılı olmuştur. Bu nedenle Lomonosov ve Derjavin, Tyutçev ve Vladimir Solovyov, Dostoyevski, Tolstoy, Çernişevski ile birlikte ele alınarak incelenmelidir".[6]
Başlıca okullar ve yönelimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus felsefesinin başlıca yönelimleri şunlardır:
- Batıcılık ve Rusya'da liberalizm – 19. yüzyıl ortaları
- Slavofilizm ve Pochvennichestvo – 19. yüzyıl ortaları
- Narodnizm – 19. yüzyılın ikinci yarısı
- Nihilizm – 19. yüzyılın ikinci yarısı
- Anarşizm – 19. yüzyılın ikinci yarısı
- Rus kozmizmi – 19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl ilk yarısı
- Tolstoyculuk – 19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı
- Pozitivizm – 19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı
- Vekhovstvo – 20. yüzyıl başı
- Sofioloji – 20. yüzyıl başı
- Avrasyacılık – 20. yüzyıl ilk yarısı, 21. yüzyıl başı
- Marksizm–Leninizm – 20. yüzyıl
- Uzlaşmazlık – 20. yüzyılda Sovyet iktidarının kurulmasından sonra
- Devletçilik
- Gelenekselcilik
- Milliyetçilik
Rus felsefesinin kökenleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski Rus devletinde felsefi düşünce (11.–13. yüzyıllar)
[değiştir | kaynağı değiştir]Kadim Rusya’da felsefenin varlığı tartışmalıdır. Başrahip Dmitri Leskin gibi bazı araştırmacılar onun varlığını kabul etmişlerdir,[7] bazıları ise yalnızca felsefi fikirlerin ve sorunların kadim Rus edebiyatında bulunduğunu ileri sürmüştür.[8]
“Helen bilginlerinin” düşünceleri çeviri kaynaklar aracılığıyla Eski Rus edebiyatına girmiştir. Dinsel dünya görüşü çerçevesinde insan doğası (Svyatoslav’ın İzbornik’i,[9] Kiril Turovlu, Nil Sorski), devlet otoritesi (Joseph Volotsky) ve evrensel değerler (Metropolit Kievli Hilarion’un bazen “ilk Rus filozofu” sayılan «Yasa ve Lütuf Sözü») üzerine sorular ele alınmıştır.[10]
Etik ideal, II. Vladimir Monomah’ın “Öğütler”inde ortaya konmuştur. Geçmiş Yılların Hikâyesi, yalnızca tarih felsefesi (Babil Kulesi için ceza olarak etnogenez) değil, aynı zamanda din felsefesi unsurları da içerir: öz (hipostaz), beden (madde), görme (form), arzu ve rüya (hayal gücü) kavramları işlenmiştir.
Eski Rus devletinde Bizans felsefi metinlerinin tercümeleri de yaygın olarak dolaşımdadır; bunların en önemlileri, “Arı” adlı atasözleri derlemesi ile Filistinli Filippus’un Dioptrasıdır.
Felsefi bakımdan önemli eserler bırakan başlıca yazarlar arasında II. Vladimir Monomah, Kievli Teodosius, Kliment Smolyatiç, Kirik Novgorodlu, Kiril Turovlu ve Daniil Zatoçnik yer alır.
14.–17. yüzyıl Rus yazıcılarının eserlerinde felsefi sorunlar
[değiştir | kaynağı değiştir]İosif Volokolamski ve Nil Sorski
[değiştir | kaynağı değiştir]Volokolamsk’lı İosif’in (dünyadaki adıyla İvan Sanin) taraftarları, yani “İosifçiler” ile Nil Sorski’nin (dünyadaki adıyla Nikolay Maykov) taraftarları, yani “Volga ötesi ihtiyarlar” ya da “mülksüzcüler” arasında geniş bir tartışma yaşandı. Tartışmacıları kaygılandıran merkezi sorun, kilisenin devletteki rolü ile toprak ve mülklerinin önemiydi. Kilise süslemeleri ve mülkleri doğrudan felsefeyle ilgili olmasa da, Kutsal Kitap ve patristik literatür düzleminde bu meselelerin tartışılmasına vesile oldu. Polemiklerde Sinaili Gregorios, Yeni Teolog Simeon, Yuhanna Klimakus, Ninovalı İshak, Romalı Yuhanna Kassian, Sinaili Nilus, Kayserili Basileios ve diğerleri anıldı. Sonuçta tartışma, inanç ile iktidar arasındaki ilişkinin anlamına, Rus topraklarında hükümdarın “karizması” fikrine bağlandı.
Bu felsefi sorun daha sonra Korkunç İvan ile Prens Kurbsky arasındaki mektuplaşmalarda, Fyodor Kuritsyn’in “Voyvoda Drakula’nın Hikâyesi”nde ve İvan Peresvetov’un mesajlarında gelişmeye devam etti. Ayrıca İosif Volokolamski ve Nil Sorski, Yahudileştiriciler sapkınlığı ve Strigolnikilerle mücadelede tarihe geçtiler. Yahudileştiricilerin etkisiyle Rus entelektüel ortamına sahte Aristoteles metinleri girmeye başladı. Strigolnikilerin tutumları ruhen Hussitler’e yakındı. Bu bağlamda, yalnız patristik eserler değil, aynı zamanda Latin skolastik yazıları da gündeme geldi; Gennadiy çevresinden Dmitri Gerasimov (namıdiğer “Dmitri Skolastik”) bu metinleri tercüme etmeye başladı.
Heretiklere karşı tavırda da İosifçiler ile mülksüzcüler farklılaştı: İosif Volokolamski sapkınların yok edilmesi gerektiğini, “onlara yara açmanın eli kutsayacağını” savunurken; Nil Sorski ve Vassian Patrikeyev sözle mücadeleyi, öğüt ve ikna yolunu savunuyorlardı. Bu tartışma, Rus felsefesi tarihinde iktidar ile özgür düşünürler arasındaki gerilimin önemli bir örneği olarak görülür ve sonraki yüzyıllarda tekrar tekrar gündeme gelmiştir.[11]
Ostrog Okulu
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus felsefesinin oluşumunda Ostrog’daki topraklarında Prens Konstantin Ostrojski tarafından kurulan Ostrog Okulu önemli rol oynadı. Amaç, Ortodoks inancını güçlendirmek ve Birlikçilerle (Uniatlar) polemiklerde Ortodoks din adamlarının donanımını artırmaktı. Burada Eski Yunanca, Latince ve Eski Kilise Slavcası öğretiliyordu. Okulda bir matbaa vardı; burada İvan Fyodorov ve Pyotr Mstislavets çalıştı. Prens Andrey Kurbsky de okulun gelişimine katkıda bulundu. Teolojik metinlerin yanı sıra skolastik felsefe de okutuluyordu. Vitali Dubenski, Univ Manastırı’nda Dioptra adlı florilegiumu derledi. Mezunları arasında “Gramer”in yazarı Melety Smotritsky, Kiev-Peçersk Lavrası’nın başrahibi ve matbaanın kurucusu Yelisey Pletenetski, polemikçi yazar Christopher Filalet ve başkaları bulunur. Ostrog Okulu’nun faaliyetleri, Kiev-Mogila ve Moskova Slav-Yunan-Latin Akademilerindeki felsefe-teoloji derslerini şekillendirdi.[12]
Rtişçev Okulu
[değiştir | kaynağı değiştir]Rtişçev Okulu (veya Rtişçev Kardeşliği, Andreevski Okulu) Rus Çarlığı’nda kurulmuş ilk eğitim kurumudur. Çar Aleksey Mihayloviç döneminde saray çevresinde ortaya çıkmıştır. Kurucu Fyodor Rtişçev olup, okul 1648’den itibaren Moskova’da, Rtişçev’in finanse ettiği Andreevski Manastırı’nda faaliyet göstermiştir.
Okul, Avrupa yükseköğretim kurumlarını örnek alarak eğitim vermiştir. Felsefe ve retorik dersleri Moskova’da ilk kez burada resmen okutulmuştur. Okulun başına Epifaniy Slavinetski atanmıştır. Slavinetski Kiev Kardeşlik Okulu mezunu, filozof, ilahiyatçı ve tercümandı.
Moskova Slav–Yunan–Latin Akademisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Moskova Slav–Yunan–Latin Akademisi’nin en önemli şahsiyeti Polotsklu Simeon’dur. Simeon Polotski, Rus kültürünün önde gelen figürlerinden olup dinî yazar, ilahiyatçı, şair, oyun yazarı ve mütercimdi. Çar Aleksey Mihayloviç ile Mariya Miloslavskaya’nın çocukları İvan, Sofya ve Fyodor’un hocasıydı. Zaikonospasski Manastırı’nda bir okul kurdu, öğrencileri arasında Silvestr Medvedev vardı.
Diğer önemli isimler: Silvestr Medvedev, Likhuda Kardeşler, Feofilakt Lopatinski, Palladiy Rogovski.
Smolensk Koleji’nde felsefe
[değiştir | kaynağı değiştir]Smolensk Koleji’nde felsefe alanındaki en önemli şahsiyet Gedeon Vışnevski idi. Piskopos Gedeon Vışnevski, Rus Ortodoks Kilisesi’nin Smolensk ve Dorogobuj piskoposuydu.
18. yüzyılda Rus felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Petro’nun reformları, kilisenin gücünü sınırladı ve Batı felsefesinin yükseköğretim aracılığıyla Rusya’ya girmesini sağladı. En popüler Batı yeniliği Deizm idi; Rus Aydınlanması’nın önde gelen düşünürleri Mihail Lomonosov ve Aleksandr Radişçev bu akıma bağlıydılar. Bu dönemde atomculuk ve duyumculuk Rusya’ya girdi. Pratikte deizm, din karşıtlığı ve ruhani iktidarın dünyevi iktidara tabi kılınması fikriyle somutlaştı. Nikolay Novikov’un temsil ettiği Masonluk etkileri de felsefi hayata yansıdı. Grigoriy Teplov ise ilk Rus felsefe sözlüklerinden birini hazırladı.[13]
18. yüzyılın önemli Rus filozofları arasında Feofan Prokopoviç, Stefan Yavorski, Mihail Lomonosov, Grigoriy Skovoroda, Rus Martinistleri ve “İçsel Hıristiyanlar” vardır. Bu dönemin başlıca eserleri arasında Vasili Tatişçev’in İki Dostun Sohbeti, Andrey Bolotov’un Çocuk Felsefesi, Grigoriy Teplov’un Genel Olarak Felsefeye Dair Bilgi ve Aleksandr Radişçev’in İnsan Üzerine, Onun Ölümü ve Ölümsüzlüğü sayılabilir.
19. yüzyılda Rus felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyılın başında Rusya’da Şellingcilik ortaya çıktı. 1823’te Bilgelik Cemiyeti kuruldu.
- Pyotr Çadayev – özgün felsefenin kökeninde yer aldı, Rusya’nın ayrı bir uygarlık olarak anlamını sorguladı. Bunun dışında dünyanın mekanistik yapısı ve tarihin ilahi takdire dayalı niteliği hakkındaki eski fikirleri tekrar etti;
- Aleksey Homyakov – bir Slavofil olarak Rusya’nın anlamı hakkındaki kararları yetersiz buldu ve sobornost düşüncesini savundu;
- İvan Kireyevski – Slavofil, Petro öncesi ataerkil Rusya idealini savundu;
- Konstantin Aksakov – ülke ile devlet arasında ayrım yaptı;
- Fyodor Dostoyevski – “Rus Fikri”ni ve “eğitimli toplum” ile halk arasında ulusal “toprak” temeli üzerinde bağın yeniden kurulması gerektiğini ilan etti;
- Aleksandr Herzen;
- Vissarion Belinski;
- Nikolay Dobrolyubov;
- Nikolay Çernişevski;
- Dmitri Pisarev.
Vladimir Solovyov’un tüm–birlik felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çağdaşları, Vladimir Solovyov’u (1853–1900) Rus felsefesinin merkezî figürü olarak nitelendirdi. Ondan önceki felsefeyi soyutlukla eleştirdi ve empirizm ile rasyonalizm gibi aşırı yönelimleri reddetti. Tanrı’nın başta bulunduğu olumlu bir “tüm–birlik” fikrini öne sürdü. Ona göre iyilik – iradenin, hakikat – aklın, güzellik ise – duygunun tezahürüydü.
Solovyov, maddi dünyanın Tanrı tarafından yönetildiğini, insanın ise Tanrı ile doğa arasında bağlayıcı bir halka olduğunu savundu. Ancak doğa kusurlu yaratıldığı için insan onu mükemmelleştirmelidir (ruhsallaştırmaya kadar). İşte bu, insan yaşamının anlamıdır – Mutlak’a doğru ilerlemek. İnsan, Tanrı ile doğa arasındaki ara konumundan ötürü ahlaki etkinliğini başka bir insana, doğaya ve Tanrı’ya duyulan sevgide gösterir.[14] Tüm–birlik kavramı daha sonra Semyon Frank ve Lev Karsavin tarafından da kullanılmıştır.
Lev Tolstoy’un felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus felsefesinde merkezi yerlerden birini Lev Tolstoy (1828–1910) işgal eder. Onun felsefesi Kant, Rousseau ve Arthur Schopenhauer’in görüşlerinden etkilenmiştir. Tolstoy’un fikirleri çağdaşları (“Tolstoycular”) ve takipçileri arasında yaygınlaştı. Mahatma Gandi bile onu öğretmeni olarak görüyordu. Tolstoy felsefesinde dinin ahlaki yönünü kabul eder, ancak tüm teolojik yönlerini reddeder (“gerçek din”). Ona göre bilginin amacı insanın yaşamın anlamını aramasıdır.[15]
Pozitivizm
[değiştir | kaynağı değiştir]- De Roberti;
- Grigoriy Vırubov;
- Vladimir Leseviç;
- Pyotr Lavrov;
- Nikolay Mihaylovski.[16]
20. yüzyılda Rus felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]20. yüzyılın başlarında – Rus felsefesinin Altın Çağı – önde gelen düşünürler arasında Nikolay Berdyayev, Sergey Bulgakov, Pavel Florenski, Semyon Frank, Nikolay Losski, Vasili Rozanov, Lev Şestov ve Gustav Şpet sayılabilir.
Yüzyılın başında, ülkedeki toplumsal ve siyasal değişimlerin etkisi altında en önemli Rus filozofları üç felsefi derleme yayımladılar. Bu derlemeler geniş yankı uyandırdı ve dönemin birçok siyasal figürü tarafından değerlendirildi:
- İdealizmin Sorunları (1902)
- Dönüm Noktaları. Rus Aydınları Üzerine Makaleler (1909)
- Derinlikten. Rus Devrimi Üzerine Makaleler (1918)
19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı Rus dini felsefesi, Slavofilizm ile Batıcılığın bir tür sentezine dönüştü.[17] Pyotr Çadayev’in izinden gidilerek yeryüzünde Tanrı’nın krallığını kurma projeleri korundu; bunlar Sofiyoloji (Vladimir Solovyov, Sergey Bulgakov) ve Dünyanın Gülü (Daniil Andreyev) biçimini aldı. Din ve manevi–ahlaki yeniden doğuş adil bir toplum inşasının vazgeçilmez bir parçası olarak görüldü. Sofiyoloji fikirleri kısmen Bolşevizm (komünizm) ve kozmizme (noosfer) de miras bırakıldı.
20. yüzyılda Rus felsefesi, ülkenin dramatik tarihî olaylarıyla bağlantılı olarak iki kola ayrıldı: Rus Marksizmi ve Rus diasporasının felsefesi. Filozofların bir kısmı sürgüne gönderildi, bir kısmı ise Sovyetler Birliği’nde kaldı: örneğin Pavel Florenski ve öğrencisi Aleksey Losev. Losev aracılığıyla Rus felsefesinin gelenekleri Sovyetler’de yeniden canlandı; çünkü Sergey Averintsev ve Vladimir Bibihin ondan manevi miras aldılar.
Nikolay Berdyayev’in varoluşçuluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]20. yüzyılın ilk yarısında Rus felsefi düşüncesinde en önemli yeri Nikolay Berdyayev’in (1874–1948) çalışmaları tutar. O, Rus varoluşçuluk felsefesinin en önde gelen temsilcisidir.
Berdyayev, felsefi dünya görüşünde gelişmesi gereken temel karşıtlığı “ruh ile doğa” arasındaki karşıtlık olarak tanımlar. Ruh – özne, yaşam, yaratıcılık ve özgürlüktür; doğa ise – nesne, şey, zorunluluk ve hareketsizliktir. Ruhun bilgisine deneyim yoluyla ulaşılır. Tanrı – ruhtur. Tanrı’nın varlığını rasyonel olarak kanıtlama gereği yoktur; çünkü yaratıcı ve ruhsal deneyim yaşayanlar zaten Tanrı’yı bilir.
Berdyayev, öğretisinde yaratıcılık ve maneviyat temasını geliştirerek özgürlük fikrine özel önem verir. Ona göre üç tür özgürlük vardır: ilksel irrasyonel özgürlük (keyfilik), rasyonel özgürlük (ahlaki görevin yerine getirilmesi) ve Tanrı sevgisiyle dolu özgürlük. Tanrı özgürlüğü yaratmamıştır; bu nedenle özgürlüğün doğurduğu kötülükten sorumlu tutulamaz. Bu ilksel özgürlük hem iyiliğin hem kötülüğün olasılığını koşullandırır. Dolayısıyla Tanrı bile insanın özgür iradesiyle yapacağı eylemleri önceden bilemez, ancak onun iradesinin iyiye yönelmesi için yardımcı olur.
Berdyayev, kişilik sorununa ilişkin görüşlerinde de varoluşçu düşünceyi ortaya koyar. Ona göre kişilik kozmosa ait değildir; aksine, kozmos insan kişiliğinin bir parçasıdır. Kişilik bir “öz” değil, yaratıcı bir eylemdir; değişim sürecinde değişmez. Yaratıcı etkinlik gösteren kişi, Tanrı’yı kendi içinde bulur.
Berdyayev, “Rus Fikri”ni formüle etmeye çalışmıştır. Ona göre Rus halkı kutuplaşmış bir millettir: zulüm ile insancıllık, bireycilik ile yüzsüz kolektivizm, Tanrı arayışı ile ateizm, alçakgönüllülük ile kibir, kölelik ile isyan aynı yapının parçalarıdır. 1917 olayları hakkında ise Rusya’da liberal–burjuva bir devrimin ütopya olduğunu, devrimin yalnızca sosyalist olabileceğini belirtir. Rus fikri, insan ve halkların kardeşliği düşüncesine dayanır; Rus halkı dini, açık ve cemaatçidir. Ancak onun doğasındaki kutuplaşma daima hatırlanmalıdır.
Başlıca eserleri arasında: Özgürlük Felsefesi (1911), Yaratıcılığın Anlamı (1916), Eşitsizlik Felsefesi (1923), Rus Komünizminin Kaynakları ve Anlamı (1937), Rus Fikri (1946).
Avrasyacılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrasyacılık, Rusya’nın Avrupa ile bütünleşmesini reddederek Orta Asya ülkeleriyle bütünleşmesini savunan felsefi ve siyasi bir harekettir. 1920–30’larda Rus göçmenleri arasında doğan Avrasyacılık, 21. yüzyılın başında yeniden popülerlik kazanmıştır.[18]
20. yüzyılın ikinci yarısında neredeyse unutulan bu fikirler, tarihçi ve coğrafyacı Lev Gumilyov tarafından yeniden canlandırıldı. Gumilyov, Etnogenez ve Yeryüzü Biyosferi, Hazar’ın Çevresinde Bin Yıl ve Rus’tan Rusya’ya adlı eserlerinde Avrasyacı kavramı kendi katkılarıyla geliştirerek etnogenez teorisini oluşturdu. Ona göre: 1) Her etnos, belirli bir davranış stereotipiyle birleşmiş bir topluluktur; 2) Bu davranış kalıbı belirli coğrafi ve iklimsel koşullarda oluşur ve uzun süre sabit kalır; 3) Farklı etnik grupların ortak davranış kalıbını paylaşmasıyla “süper–etnoslar” oluşur; 4) Süper–etnosun davranış stereotipi, varoluşun koşullarına uygun belirli bir yaşam biçimidir.
Sovyet felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekim Devrimi’nden önce bile Rusya’da Marksist felsefe gelişmeye başlamıştı (Georgi Plehanov, Vladimir Lenin).
Sovyet felsefesinin temel sorunu madde ile bilinç arasındaki ilişki sorunu oldu. Başlıca yöntem ise üç temel yasa ayırt edilen diyalektikti. Felsefe yapısı itibarıyla ikiye ayrılıyordu: doğa felsefesi olan diyalektik materyalizm ve tarih felsefesi olan tarihsel materyalizm. Doğa – madde ve nesnel gerçeklik olarak – sonsuz ve ezelî kabul ediliyordu. Bilinç ise “yüksek örgütlenmiş maddenin bir özelliği” olarak yorumlanıyordu.
Bilgi teorisinde Lenin’in yansıma teorisi hâkimdi. Tarihsel süreç, altyapı (ekonomi) ile üstyapı (kültür) arasındaki bağımlı ilişki prizmasından kavranıyordu. Buna göre insanlık birbirini ardışık olarak izleyen toplumsal oluşumlardan geçmekteydi: ilkel komünal sistem, kölecilik, feodalizm, kapitalizm ve sosyalizm (komünizmin ilk aşaması).[19]
Sovyet döneminde idealin doğası üzerine tartışmalar popülerdi (yalnızca “kafada” mı, yoksa başka bir varlığı var mı?). Bu tartışmalarda Evald İlyenkov ile David Dubrovsky öne çıktı. Ayrıca bilginin ve bilginin taşıyıcısı olan bilginin (enformasyonun) doğası üzerine de görüş ayrılıkları vardı.
Mihail Bahtin çok seslilik, diyalog ve karnavalizm kavramlarını geliştirdi. Aleksey Losev, Sergey Averintsev ve Vladimir Bibihin gibi düşünürler geç Sovyet döneminde büyük popülerlik kazandı. Yine bu dönemde Moskova–Tartu Semiyotik Okulu’nun fikirleri geniş kabul gördü.
Sovyet sonrası felsefe
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle birlikte ideolojik yasakların kalkması sonucu Rus felsefesi bir belirsizlik durumuna girdi. Var olan felsefe eğitimi yapısı korunurken, Sovyet döneminde yapay biçimde izole edilen felsefi mirasın yeniden benimsenmesi süreci başladı. Yeni felsefe disiplinleri ortaya çıktı ve gelişti: siyaset bilimi, kültürel çalışmalar, din bilimi, felsefi antropoloji.
Rus dini felsefesinin mirasına dönüş girişimleri oldu, ancak Yuri Semenov, Daniil Danin, Mihail Çulaki ve diğer araştırmacılara göre bu girişimler başarısız kaldı.[20]
Günümüzde Avrasyacıların fikirlerine bağlılığını ilan eden çeşitli örgütler bulunmaktadır. Bunların başlıcaları Avrasya Gençlik Birliği, Uluslararası Avrasya Hareketi (neo–Avrasyacılığın baş ideoloğu Aleksandr Dugin tarafından kurulmuştur) ve diğer bazı yapılardır.[21]
Georgiy Şçedrovitski okulu
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus felsefesine son derece özgün bir katkı, Georgiy Şçedrovitski ve onun kurduğu metodolojik okul tarafından yapılmıştır. Daha sonra bu okul kendisini “üçüncü Rus felsefesi aslında metodolojidir” biçiminde tanımlamıştır.[22]
Şçedrovitski ve okulu (diğer adıyla Moskova Metodolojik Çevresi) tarafından oluşturulan felsefi–metodolojik sistem, postmodernizm sorunlarına özgün çözümler sunar. “Modernizm – postmodernizm” karşıtlığında, düşünce–faaliyet metodolojisi sistemi belli koşul ve rezervasyonlarla konumlandırılabilir.[23]
Başlangıçta yarı–yeraltı bir çevre olan Moskova metodolojik çevresi, çağdaş dönemin ihtiyaç duyduğu kavramları üretmiş ve geliştirmiştir. Bu, “post–klasik sonrası” felsefenin kavramsal aygıtının imkânlarını tükettiği bir dönemde gerçekleşmiştir.[24]
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Jan Krasicki. "Hakikat İçin Mücadele (Berdyayev, Kant ve Diğerleri)", Solovyov Studies, 2014, sayı 2 (42).
- ^ "Andrey Dmitrieviç Sukhov".
- ^ Maria Varlamova. Aristoteles’in Fizik’inde Hareketin Nedeni Olarak Dynamis, s. 3–4
- ^ Nina Dmitrieva. Felsefe: Bilim ve Dünya Görüşü. Alman ve Rus Yeni–Kantçılığında Pasifizm Sorununa Dair
- ^ Natalia Vorobyova. Rus Ruhani Kültürü Tarihi, s. 99.
- ^ Dmitri Likhachev. Rusya’nın Vaftizi ve Rus Devleti
- ^ Eski Rusya’nın Felsefi Kültüründe İsim ve Sözün Ontolojik Statüsü
- ^ Eski Rus Kitap Kültürünün Felsefi Önemi // Rus Felsefesi Tarihi, ed. Mihail Maslin – Moskova: Üniversite Kitabevi, 2008 – 640 s.
- ^ Kadim Felsefi Fikirlerin Svyatoslav’ın İzbornik’i Örneğinde Eski Rus Kitap Kültürüne Etkisi
- ^ Vladimir Lavrinenko, Valentin Ratnikov. Felsefe: Yüksek Öğretim Kurumları İçin Ders Kitabı. UNITY–DANA, 2010, s. 272. ISBN 978-5-238-01378-7
- ^ İosif Volokolamski ve Nil Sorski. Rus Tarihî Kütüphanesi
- ^ Ostrog Okulu. Dünya Tarihi Ansiklopedisi
- ^ Grigoriy Teplov. Runivers
- ^ Vladimir Solovyov. Felitsın Müzesi
- ^ Nikita Kozlov. Lev Tolstoy’un Entelektüel, Felsefi ve Sosyal Arayışı
- ^ Pavel Şkurinov. 19. Yüzyılda Rusya’da Pozitivizm – Moskova: Moskova Üniversitesi Yayınları, 1980 – 416 s.
- ^ Rus Dini Felsefesi. Moskova Fizik ve Teknoloji Enstitüsü
- ^ Avrasyacılık. Dünya Tarihi Ansiklopedisi
- ^ Alisa Gadelshina. Toplumsal Gelişmenin Analizinde Yöntem Olarak Oluşum Yaklaşımı
- ^ Yuri Semenov. 19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı Rus dini felsefesi üzerine
- ^ Mihail Nemtsev. Aleksandr Dugin’in "Neo–Avrasyacılığı" ve Avrasyacılık
- ^ "Üçüncü Rus Felsefesi Aslında Metodolojidir". Şçedrovitski Anısına 10. Okumaların Hazırlığına İlişkin Seminer – Tartışma Raporu. 27 Ocak 2004, Moskova
- ^ Alexey Babaytsev. Sistematik Araştırma Metodolojisi // En Yeni Felsefe Sözlüğü. 3. Baskı. Minsk: Kitap Evi, 2003 – 1280 s.
- ^ Georgiy Şçedrovitski. Bizim Bir Felsefemiz Var // Georgiy Şçedrovitski. Felsefe. Bilim. Metodoloji. Moskova: "Kültür Politikası Okulu", 1997, s. 1–24
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- İngilizce
- Frank, Semyon (Ocak 1927). "Contemporary Russian Philosophy". The Monist. 37 (1). Oxford University Press. ss. 1-23. doi:10.5840/monist192737121. JSTOR 27901095.
- Lossky, N. O. (1952) [1951]. History of Russian Philosophy. Londra: George Allen & Unwin.
- Rusça
- Vasily Vanchugov. İlk Rus Felsefesi Tarihçisi: Başrahip Gabriel ve Zamanı – Moskova: World of Philosophy. 2015 – 752 s. – (Russian Philosophy). 978-5-9906502-0-6
- Başrahip Gabriel. Rus Felsefesi – Hazırlayan: Vasily Vanchugov – Moskova: Halkların Dostluğu Üniversitesi Yayınları, 2005
- Başrahip Gabriel. Felsefe Tarihi. 6. Bölüm. Kazan: Üniversite Matbaası, 1840 – (Runivers portalı)
- Anatoly Galaktionov, Peter Nikandrov. Rus Felsefesi Tarihi – Moskova: Sosyo-Ekonomik Edebiyat Yayınları, 1961
- Anatoly Galaktionov, Peter Nikandrov. 9.–19. Yüzyıllar Rus Felsefesi (2. bs., genişletilmiş) – Leningrad: Leningrad Devlet Üniversitesi Yayınları, 1989
- Vasily Zenkovsky. Rus Felsefesi Tarihi – Moskova, 2001
- Nikolay Lossky. Rus Felsefesi Tarihi – Moskova: Academic Project, 2007 – 560 s. ISBN 978-5-8291-0858-8
- 19. Yüzyılın İlk Yarısında Rus Felsefesi – Sverdlovsk: Ural Üniversitesi Yayınları, 1967
- Rus Felsefesi / Mikhail Gromov // Yeni Felsefi Ansiklopedi (4 cilt) – Moskova: Mysl, 2010
- Irina Sizemskaya (2006). "Rus "Felsefe–Şiir"i: Tarihsel-Düşünsel Bir Dünya Görüşü Olarak (Başlangıç)" (PDF). Bilgi. Anlayış. Beceri, 1. ss. 127-133.
- Maja Soboleva. Russische Philosophie im Kontexte der Interkulturalität. Traugott Bautz Verlag, 2007
- Andrey Sukhov. Rus Felsefesi: Özellikler, Gelenekler, Tarihsel Yazgılar. Moskova: Rusya Bilimler Akademisi Felsefe Enstitüsü, 1995
- Yuri Semyonov. 19. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başı Rus dini felsefesi üzerine
- Karen Svasyan. Rusya’da Felsefenin Üç Dönüşümü Üzerine
- Galina Grinenko. Felsefe Tarihi – Moskova: Yurayt–İzdat, 2004
- Sovyetler Birliği ve Sonrası Rusya’da Felsefe / Vladimir Pustarnakov vd. // Yeni Felsefi Ansiklopedi, 2010
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rus Felsefesi – Elektronik Felsefe Kütüphanesi
- Rus Felsefesi – Dünya Rus Sözü sitesinde
- "Vekhi" Rus dini, felsefi ve edebi metinler kütüphanesi
- Rus felsefesi ve edebiyatı üzerine belgesel dizisi
- Runivers portalında Rus Felsefesi (faksimile kütüphane)
- Dmitry Olshansky’nin "Rus Düşünürler Galerisi"
- Vasily Vanchugov: Rus Felsefi Düşünce Tarihine Giriş (video ders)
