Tunus

Tunus
*الجمهورية التونسية* (Arapça)
*al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah*
Tunus Cumhuriyeti
Tunus الجمهورية التونسية (Arapça) ; al-Jumhūrīyah at-Tūnisīyah; Tunus Cumhuriyeti
	Bayrak Arma
	Slogan; Arapça: حرية، كرامة، عدالة، نظام; "Ḥurrīyah, Karāma, 'Adālah, Niẓām"; "özgürlük, haysiyet, adalet ve düzen"
	Millî marş; Arapça: حماة الحمى; "Humat al-Hima"; (Türkçe: "Anavatan Savunucuları");
Başkent; ve en büyük şehir	Tunus
Resmî dil(ler)	Arapça
Konuşulan diller	Tunus Arapçası; Berberice ; Fransızca (idari, ticari ve eğitim); İngilizce
Etnik gruplar	Arap-Berberi %98, Avrupalı %1, Yahudi ve diğerleri %1
Demonim	Tunuslu
Hükûmet	Üniter yarı başkanlık cumhuriyeti
• Devlet başkanı
• Devlet başkanı	Kays Said
• Başbakan	Sara Zafarani
Yasama organı	Halk Temsilcileri Meclisi
Kuruluş
• Antik Kartaca'nın kuruluşu
• Antik Kartaca'nın kuruluşu	MÖ 814
• Ağlebîler	814
• Fâtımîler	909
• Hafsîler	1207
• Hüseyni Hanedanlığı'nın kuruluşu	15 Temmuz 1705
• Fransa'dan bağımsızlık	20 Mart 1956
• Cumhuriyetin ilanı	25 Temmuz 1957
• 1987 Tunus askeri darbesi	7 Kasım 1987
• Yasemin Devrimi	14 Ocak 2011
• 2. cumhuriyetin ilanı	10 Şubat 2014
Yüzölçümü
• Toplam	163610 km2 (92.)
• Su (%)	5.04
Nüfus
• 2020 tahminî	11.708.370 (81..)
• Yoğunluk	71.65/km2 (110.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	127,325 milyar $ (83.)
• Kişi başına	10.594 $ (108..)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	44,265 milyar $ (90.)
• Kişi başına	3.683 $ (123.)
Gini (2017)	35.8; orta
İGE (2019)	0.740; yüksek · 95.
Para birimi	Tunus dinarı (TND)
Zaman dilimi	UTC+1 (OAS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+216
İnternet alan adı	.tn

Tunus, resmî adıyla Tunus Cumhuriyeti (Arapça: الجمهورية التونسية, el-Cumhûriyyetü’t-Tûnisiyye), Kuzey Afrika'da, Akdeniz'e kıyısı olan bir ülkedir. Kurucusu Habib Burgiba'dır. Batısında Cezayir, doğusunda Libya ve Akdeniz, Kuzeyinde de Akdeniz yer alır. Ülkenin güney kısmını Büyük Sahra Çölü kaplar.

Tarihçe

Tunus, Fenike kökenli Kartaca Uygarlığıyla anılır. Kartacalılar, Sicilya ve İspanya'ya kadar koloniler kurmuşlardır. Yeni kurulmakta olan Roma İmparatorluğu için ilk gerçek tehdit olmuşlardır. Ama Pön Savaşları sonucu yenilip Tunus'tan sürülmüşlerdir. Roma egemenliğinde Afrika Eyaleti olarak yönetilmiştir.

Tunus, 16 Ağustos 1534 tarihinde Barbaros Hayreddin Paşa tarafından Hafsi egemenliğine son verilmesiyle Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyetine girdi. Ancak V. Karl, 1535 yılında bölgeyi geri aldı ve İspanyol İmparatorluğu'nun kontrolünde Hafsî Hanedanı'nın yönetimine bıraktı. Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsi Hanedanlığı'nın elinde kaldı. Bu arada Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis 1556'da Gafsa'yı, 1558'de Kayrevan'ı ele geçirdiler. Tunus'un doğu ve güney sahilleri Osmanlı himayesi altına girdi. Cerbe Adası deniz üssü olarak kullanıldı. Barbaros Hayreddin Paşa, İspanya'daki Endülüslü Müslümanlardan 100.000 kadarını kurtararak Kuzey Afrika'ya getirdi.^{[kaynak belirtilmeli]}^[16] 13 Eylül 1574'te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesi'ni), ele geçirmek suretiyle bütün Tunus, Osmanlı Devletinin bir eyaleti haline geldi. 1881'de Fransa ile yapılan Bardo Antlaşması ile bu ülkenin himayesine girmiştir.

20 Mart 1956'da Fransa'dan bağımsızlığını kazanan Tunus, 1957 ile 1969 arası Başbakanlık makamını kaldırmıştır.

2010-2011 olayları

Tunus'ta halkın pahalılık isyanı 23 yıllık lideri devirdi. Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali Tunus'u terk etti. Bazı akrabaları tutuklandı. Partisi kapatıldı. Bin Ali'nin Suudi Arabistan'da olduğu doğrulandı.^[17]

Ülkede etkili Müslüman birliklerinin çağrısıyla düzenlenen gösteride, Başbakan Samir Rifai'nin hükûmetinin devrilmesi çağrısı yapıldı.

Coğrafya

Kuzey Afrika'da bulunan Tunus, Mağrip Bölgesi'nin en küçük ülkesidir. Sicilya Boğazı ile Avrupa kıtasından ayrılan Tunus, Avrupa'ya 140 km uzaklıktadır. Dağlar kıyıya paralel uzanmaktadır. Ülkenin güneyinde birçok mevsimsel sığ gölü ve büyük tuz gölleri vardır.

Tunus'un Cezayir ile 965 km, Libya ile 495 km sınırı vardır.

Siyaset

Tunus, Arap Baharı'nın ardından çok partili demokrasiye geçen ilk ülkedir. 23 Ekim 2011 tarihinde ilk seçimi En Nahda'nın kazanmasını ardından ülkede rejim tartışmaları başladı. Tunus halkı, İslamcıların yapısal değişiklik girişimlerine karşı yoğun sokak gösterileri düzenledi. En Nahda, diğer Arap ülkelerine göre daha eğitimli bir nüfusa, güçlü bir orta sınıfa ve sendikalara sahip olan Tunus'ta 2011 seçimlerini kazanmasına rağmen iktidarın tamamını elde edemedi. Şeriat hükümlerini anayasaya aktarma kararı alındığında da büyük bir dirençle karşılaştı. Tepkiler, düzenlenen suikastler, En Nahda'nın iktidardan adım adım çekilmesine neden oldu. Şubat 2013'te ülkenin önemli solcu liderlerinden Şükrü Belayi'nin öldürülmesi üzerine hükûmet düştü ve Enahda başbakanlığın kendisinde kalması şartıyla bir teknokratlar hükûmeti kurmayı kabul etti. Temmuz 2013'te yine muhalif bir lider olan Muhammed Brahmi'nin öldürülmesi üzerine bu hükûmet de düştü ve En Nahda iktidarı teknokrat hükûmete devretmek durumunda kaldı.

Seçim barajı olmaması ve laik kesimin çok parçalı olması nedeniyle En Nahda yine iktidar adayı olarak önde geliyordu. Fakat 26 Ekim 2014 seçimlerinde Nida %37.6 ile ilk sırayı alarak hükûmet kurma yetkisini alırken, En Nahda %27.8'de kaldı. Ardından ikinci turu 21 Aralık 2014 tarihinde yapılan ve En Nahda'nın aday çıkartmadığı başkanlık seçimini yine Nida Tunus Partisinden El Bacı Kaid el Sebsi %55.7 ile kazandı.

Ekonomi

Tunus genel olarak bir tarım ülkesidir. Ülke topraklarının %55'i tarıma elverişlidir. Ancak bu alanın % 35'i ekilebilir topraklardan oluşmaktadır. Tunus, zeytincilikte dünyadaki ilk 10 ülkeden biridir.

Sanayi faaliyetleri pek gelişmemiştir. Ancak deri, kâğıt, gıda, elişi gibi hafif sanayi kollarının önemli etkinliği vardır. Bunun yanı sıra, petrol, selüloz, çelik, elektrikli ev aletleri üretimi de bulunmaktadır.

Ülkede son yıllarda gelişen turizm olgusu, bu alanda yatırımların artmasına neden olmuştur. Bu yüzden de, ülkeye gelen turist sayısında önemli artışlar yaşanmıştır.

Demografi

Tunus halkının %99 kadarı Müslüman'dır ve Arapça konuşur. Ülkenin güneyinde yaşayanlar Berberice konuşur. Bu kesim Müslüman nüfusun %1'i kadardır. Ülkedeki yabancılar genellikle Fransız veya İtalyan'dır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Tunus ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

^ "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF). 26 Ocak 2014. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2014.
^ Madde 1"Tunus Cumhuriyeti Anayasası". 25 Temmuz 195723 Aralık 2009. Translation by the University of Bern: Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic and its form is the Republic.
^ Arabic, Tunisian Spoken 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.
^ "Tamazight language". Encyclopædia Britannica. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ "Nawaat – Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe". Nawaat. 23 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia). PhD Thesis, Western Sydney University. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition – Tunisialive". Tunisialive. 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begoña; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (October 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages". American Journal of Physical Anthropology (İngilizce). 146 (2): 271-280. doi:10.1002/ajpa.21581. ISSN 0002-9483. PMID 21915847. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi26 Temmuz 2021.
^ "Tunisia" (PDF). International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State – Bureau of Democracy Human Rights and Labor. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge. s. 4. ISBN 978-1-317-59745-2. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
^ Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" 2 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.
^ "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. 20 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020.
^ ^a ^b ^c ^d "Tunisia". International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "GINI index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2013.
^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
^ "TUNUS". TDV İslâm Ansiklopedisi. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2023.
^ "Bin Ali: 23 yıl sonra ülkesinden kaçan lider". Hürriyet gazetesi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2011. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Tunisia Cities". citypopulation.de.

[art4-1] "Tunisia Constitution, Article 4" (PDF). 26 Ocak 2014. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2014.

[art1-2] Madde 1"Tunus Cumhuriyeti Anayasası". 25 Temmuz 195723 Aralık 2009. Translation by the University of Bern: Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic and its form is the Republic.

[3] Arabic, Tunisian Spoken 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.

[4] "Tamazight language". Encyclopædia Britannica. 4 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[5] "Nawaat – Interview avec l' Association Tunisienne de Culture Amazighe". Nawaat. 23 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] Gabsi, Z. (2003). An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia). PhD Thesis, Western Sydney University. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[7] "Tunisian Amazigh and the Fight for Recognition – Tunisialive". Tunisialive. 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[8] Fadhlaoui-Zid, Karima; Martinez-Cruz, Begoña; Khodjet-el-khil, Houssein; Mendizabal, Isabel; Benammar-Elgaaied, Amel; Comas, David (October 2011). "Genetic structure of Tunisian ethnic groups revealed by paternal lineages". American Journal of Physical Anthropology (İngilizce). 146 (2): 271-280. doi:10.1002/ajpa.21581. ISSN 0002-9483. PMID 21915847. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi26 Temmuz 2021.

[9] "Tunisia" (PDF). International Religious Freedom Report for 2011, United States Department of State – Bureau of Democracy Human Rights and Labor. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[10] Frosini, Justin; Biagi, Francesco (2014). Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge. s. 4. ISBN 978-1-317-59745-2. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.

[11] Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" 2 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.

[ins-12] "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. 20 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020.

[imf2-13] "Tunisia". International Monetary Fund. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[14] "GINI index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2013.

[HDI-15] Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.

[16] "TUNUS". TDV İslâm Ansiklopedisi. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2023.

[17] "Bin Ali: 23 yıl sonra ülkesinden kaçan lider". Hürriyet gazetesi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2011. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[18] "Tunisia Cities". citypopulation.de.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

g t d Tunus büyük şehir ve merkezleri 2020 sayımı^[18]
	Sıra	Şehir adı	İl	Nüfus	Sıra	Şehir ismi	İl	Nüfus
Tunus Safakes	1	Tunus	Tunus	610.995	11	Gabis	Gabis	106.438	Susa Kayrevan
	2	Safakes	Safakes	286.245	12	Münestir	Münestir	105.429
	3	Susa	Susa	247.496	13	Kafsa	Kafsa	102.300
	4	Kayrevan	Kayrevan	152.000	14	El-Marsa	Tunus	99.231
	5	Binzert	Binzert	150.700	15	Ben Arus	Ben Arus	95.818
	6	Sukra	Aryana	150.435	16	Duvar Hişer	Manuba	90.000
	7	Sidi Hüseyin	Tunus	124.520	17	Kassarin	Kassarin	89.000
	8	Raved	Aryana	122.100	18	Et-Tazamun	Aryana	84.801
	9	Aryana	Aryana	120.942	19	El-Kerem	Tunus	84.521
	10	El-Muruc	Ben Arus	118.316	20	Humetü's-Sevk	Medenin	83.470

g t d Afrika ülkeleri
Egemen devletler	Angola Benin Botsvana Burkina Faso Burundi Cezayir Cibuti Çad Ekvator Ginesi Eritre Esvatini Etiyopya Fas Fildişi Sahili Gabon Gambiya Gana Gine Gine-Bissau Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Sudan Kamerun Kenya Komorlar Kongo Cumhuriyeti Kongo Demokratik Cumhuriyeti Lesotho Liberya Libya Madagaskar Malavi Mali Mauritius Mısır Moritanya Mozambik Namibya Nijer Nijerya Orta Afrika Cumhuriyeti Ruanda São Tomé ve Príncipe Senegal Seyşeller Sierra Leone Somali Sudan Tanzanya Togo Tunus Uganda Yeşil Burun Adaları Zambiya Zimbabve
Sınırlı tanınan devletler	Puntland Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti Somaliland
Bağımlı topraklar	Ascension Adası Chafarinas Adaları Hint Okyanusu'ndaki Dağınık Adalar Kanarya Adaları Madeira Mayotte Melilla Pantelleria Peñón de Alhucemas Peñón de Vélez Perejil Adası Réunion Saint Helena Septe Sokotra Tristan da Cunha

g t d İslam İşbirliği Teşkilatı
Üyeler	Afganistan Arnavutluk Azerbaycan Bahreyn Bangladeş Benin Birleşik Arap Emirlikleri Brunei Burkina Faso Cezayir Cibuti Çad Endonezya Fas Fildişi Sahili Filistin Gabon Gambiya Gana Gine-Bissau Guyana Irak İran Kamerun Katar Kazakistan Komorlar Kuveyt Kırgızistan Libya Lübnan Malezya Maldivler Mali Mısır Moritanya Mozambik Nijer Nijerya Özbekistan Pakistan Senegal Sierra Leone Somali Sudan Surinam Suriye Suudi Arabistan Tacikistan Togo Tunus Türkiye Türkmenistan Uganda Umman Ürdün Yemen
Gözlemci ülkeler	Bosna-Hersek Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ¹ Rusya Orta Afrika Cumhuriyeti Tayland
Gözlemci kuruluşlar	Afrika Birliği Arap Birliği Bağlantısızlar Hareketi Birleşmiş Milletler Ekonomik İşbirliği Teşkilatı Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi
¹ Kıbrıs Türk Devleti olarak.

g t d Arap Birliği
Üye Ülkeler	Bahreyn Birleşik Arap Emirlikleri Cezayir Cibuti Fas Filistin Irak Katar Komorlar Kuveyt Lübnan Libya Mısır Moritanya Ürdün Somali Sudan Suudi Arabistan Suriye Tunus Umman Yemen
Gözlemci Ülkeler	Brezilya Eritre Hindistan Venezuela
Aday Ülkeler	Çad Güney Sudan
Diplomasi	Arap Barış Girişimi

g t d Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler
Egemen devletler	Arnavutluk Bosna-Hersek Cezayir Fas Fransa Hırvatistan İspanya İsrail İtalya Karadağ Kıbrıs Mısır Lübnan Libya Malta Monako Slovenya Suriye Tunus Türkiye Yunanistan
Sınırlı tanınan devletler	Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Filistin
Bağımlı topraklar	Ağrotur ve Dikelya (BK) Cebelitarık (BK)

Tunus tarihi

Antik Çağlar Kartaca 12th C.-146 BC Roma (Eyalet) (MÖ 146-MS 435) Vandal (435-534) Bizans (534-698) Praetoria idaresi 534-590 Eksarh 590-698
Erken İslam Emevîler (698-750) Abbâsîler (750-800) Ağlebîler (800-909) Fâtımî Devleti (909-973)
Orta Çağ Ziriler (973-1148) Norman (1148-1160) Muvahhidler (1160-1229) Hafsiler (1229-1574)
Erken Modern Tunus Eyaleti Tunus Beyliği
Modern Tunus Fransız Protektorası (1881-1956) Tunus Krallığı (1956-1957) Tunus Cumhuriyeti Habib Burgiba yönetimi (1957-1987) Zeynel Abidin yönetimi (1987-2011) Yasemin Devrimi (2011)
g t d