Atık yönetimi

Atık yönetimi veya atık bertarafı, atığın oluşumundan nihai bertarafına kadar geçen süreçteki tüm işlemleri ve eylemleri kapsar.^[1] Bu, atığın toplanması, taşınması, işlenmesi ve bertaraf edilmesinin yanı sıra atık yönetimi sürecinin izlenmesi, düzenlenmesi ve atıkla ilgili yasalar, teknolojiler ve ekonomik mekanizmaları kapsar.

Atıklar, katı, sıvı veya gaz halinde olabilir ve her türünün farklı bertaraf ve yönetim şekilleri vardır. Atık yönetimi; endüstriyel, kimyasal, organik, biyomedikal ve radyoaktif atıklar ve şehir atıkları dahil olmak üzere tüm atık türleriyle ilgilenir. Bazı durumlarda atık, insan sağlığı için tehdit oluşturabilir.^[2] Sağlık sorunları, atık yönetiminin tüm süreçleriyle ilişkilidir. Bu sorunlar doğrudan veya dolaylı olarak ortaya çıkabilir: Doğrudan katı atıkların elleçlenmesi yoluyla veya dolaylı olarak su, toprak ve gıda tüketimi yoluyla.^[2] Atık, insan faaliyetleri (örneğin hammadde çıkartılması ve işlenmesi) sonucu oluşur.^[3] Atık yönetimi, atığın insan sağlığı, çevre, gezegensel kaynaklar ve estetik üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmayı amaçlar.

Atık yönetiminin hedefi, atıkların çevre ve insan sağlığı üzerindeki tehlikeli etkilerini en aza indirmektir. Atık yönetiminin büyük bir kısmı, endüstriyel, ticari ve evsel faaliyetlerden kaynaklanan evsel katı atıklarla ilgilidir.^[4]

Atık yönetimi uygulamaları ülkeden ülkeye (gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler), bölgeden bölgeye (kentsel ve kırsal alanlar) ve konut ile endüstri sektörlerine göre farklılık gösterir.^[5]

Atığın doğru yönetimi, sürdürülebilir ve yaşanabilir şehirler inşa etmek için önemlidir, ancak birçok gelişmekte olan ülke ve şehir için hâlâ bir zorluk teşkil etmektedir. Bir rapora göre, etkili atık yönetimi nispeten pahalıdır ve genellikle belediye bütçelerinin %20-50'sini oluşturur. Bu temel belediye hizmetinin işletilmesi, verimli, sürdürülebilir ve toplumsal anlamda desteklenen entegre sistemler gerektirir.^[6] Atık yönetimi uygulamalarının büyük bir kısmı, hane halkı, endüstriyel ve ticari faaliyetlerden kaynaklanan evsel katı atıklarla ilgilidir.^[7] Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli'ne (IPCC) göre, evsel katı atıkların 2050 yılına kadar yaklaşık 3,4 milyar tona ulaşması beklenmektedir ancak politika ve yasal düzenlemeler, dünyanın farklı bölgelerinde ve şehirlerindeki atık miktarını azaltabilir.^[8] Atık yönetimi önlemleri arasında döngüsel ekonominin entegre teknolojik-ekonomik mekanizmaları,^[9] etkili bertaraf tesisleri, ihracat-ithalat kontrolü^[10]^[11] ve üretilen ürünlerin optimal sürdürülebilir tasarımı yer alır.

Küresel atık, yönetimi ve insan sağlığı ile yaşam üzerindeki etkilerine dair bilimsel kanıtların ilk sistematik incelemesinde, araştırmacılar tüm evsel katı atıkların yaklaşık dörtte birinin toplanmadığını ve diğer dörtte birinin toplandıktan sonra yanlış yönetildiğini (genellikle açık ve kontrolsüz ateşlerde yakılarak) tespit etti. Bunlar birleştirildiğinde yılda yaklaşık bir milyar ton atığa tekâbül eder. Ayrıca birçok öncelikli alanın her birinin "yüksek kaliteli bir araştırma temelinden" yoksun olduğu ve bunun kısmen bilim insanlarının ihtiyaç duyduğu "önemli araştırma fonlarının" eksikliğinden kaynaklandığı belirtildi.^[12]^[13]

Elektronik atıklar (e-atık), atılan bilgisayar monitörleri, anakartlar, cep telefonları ve şarj cihazları, CD'ler, kulaklıklar, televizyonlar, klimalar ve buzdolaplarını kapsar. Küresel E-Atık İzleme 2017 raporuna göre, Hindistan yılda yaklaşık 2 milyon ton e-atık üretiyor ve ABD, Çin Halk Cumhuriyeti, Japonya ve Almanya'nın ardından en çok e-atık üreten beşinci ülke konumunda.^[14]

Etkili "Atık Yönetimi", "7R" uygulamasından meydana gelir:

Reddet (Refuse),
Azalt (Reduce),
Yeniden Kullan (Reuse),
Onar (Repair),
Yeniden Amaçlandır (Repurpose),
Geri Dönüştür (Recycle),
Enerjiye Dönüştür (Recover).

Bu 7R içinde ilk ikisi ("Reddet" ve "Azalt"), gereksiz ürünler satın almayı reddederek ve tüketimi azaltarak atık oluşumunu engellemeye yöneliktir. Sonraki ikisi ("Yeniden Kullan" ve "Onar") mevcut ürünün kullanım süresini, ürünün bazı parçalarını değiştirerek veya değiştirmeden uzatmayı hedefler. "Yeni Amaçla Kullan" ve "Geri Dönüştür", üründe kullanılan malzemelerin maksimum düzeyde değerlendirilmesini içerir. "Enerjiye Dönüştür" ise en az tercih edilen ve en verimsiz atık yönetimi uygulamasıdır; atık malzemedeki enerjinin geri kazanılmasını (örneğin, ısı veya elektrik üretmek için yakma) ifade eder.^[15]

Konu ile ilgili sivil toplum örgütleri ve kuruluşlar

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı-Atık Yönetimi Dairesi
Tüm Atık ve Çevre Yönetimi Derneği
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı
Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği
Elektronik Atıkların Geri Dönüşümünü Destekleme Derneği

Kaynakça

^ "Environment Statistics". United Nations Statistics Division. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.
^ ^a ^b Giusti, L. (1 Ağustos 2009). "A review of waste management practices and their impact on human health". Waste Management (İngilizce). 29 (8): 2227-2239. Bibcode:2009WaMan..29.2227G. doi:10.1016/j.wasman.2009.03.028. ISSN 0956-053X. PMID 19401266. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Aralık 2020.
^ "Waste". Environment Statistics. United Nations Statistics Division. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.
^ "Wastes". U.S. Environmental Protection Agency (İngilizce). 2 Kasım 2017. 15 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023.
^ Davidson, Gary (June 2011). "Waste Management Practices: Literature Review" (PDF). Dalhousie University – Office of Sustainability. 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.
^ "Solid Waste Management". World Bank (İngilizce). 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2020.
^ "Glossary of environmental and waste management terms". Handbook of Solid Waste Management and Waste Minimization Technologies. Butterworth-Heinemann. 2003. ss. 337-465. doi:10.1016/B978-075067507-9/50010-3. ISBN 9780750675079.
^ "Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change". www.ipcc.ch (İngilizce). 4 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.
^ Gollakota, Anjani R. K.; Gautam, Sneha; Shu, Chi-Min (1 Mayıs 2020). "Inconsistencies of e-waste management in developing nations – Facts and plausible solutions". Journal of Environmental Management (İngilizce). 261: 110234. Bibcode:2020JEnvM.26110234G. doi:10.1016/j.jenvman.2020.110234. ISSN 0301-4797. PMID 32148304. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Şubat 2021.
^ Elegba, S. B. (2006). "Import/export control of radioactive sources in Nigeria". Safety and security of radioactive sources: Towards a global system for the continuous control of sources throughout their life cycle. Proceedings of an international conference (İngilizce). 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.
^ "E –Waste Management through Regulations" (PDF). International Journal of Engineering Inventions. 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)27 Şubat 2021.
^ "Health crisis: Up to a billion tons of waste potentially burned in the open every year". phys.org (İngilizce). 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.
^ Cook, E.; Velis, C. A. (6 Ocak 2021). "Global Review on Safer End of Engineered Life". Global Review on Safer End of Engineered Life (İngilizce). 22 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Şubat 2021.
^ R. Dhana, Raju (2021). "Waste Management in India – An Overview" (PDF). United International Journal for Research & Technology (İngilizce). 02 (7): 175-196. eISSN 2582-6832. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)21 Haziran 2021.
^ "Waste and waste management". BBC. 6 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Atık yönetimi ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı-Atık Yönetimi Dairesi
Çevre Mühendislği ve Çevre Mevzuatı
Atık Yönetim Sistemi15 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Atıklar19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Elektronik Atıkların Geri Dönüşümünü Destekleme Derneği31 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
TAP29 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[UN-1997-1] "Environment Statistics". United Nations Statistics Division. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.

[:0-2] Giusti, L. (1 Ağustos 2009). "A review of waste management practices and their impact on human health". Waste Management (İngilizce). 29 (8): 2227-2239. Bibcode:2009WaMan..29.2227G. doi:10.1016/j.wasman.2009.03.028. ISSN 0956-053X. PMID 19401266. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Aralık 2020.

[UN97-3] "Waste". Environment Statistics. United Nations Statistics Division. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.

[4] "Wastes". U.S. Environmental Protection Agency (İngilizce). 2 Kasım 2017. 15 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2023.

[5] Davidson, Gary (June 2011). "Waste Management Practices: Literature Review" (PDF). Dalhousie University – Office of Sustainability. 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2017.

[wb1-6] "Solid Waste Management". World Bank (İngilizce). 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2020.

[HMSW-7] "Glossary of environmental and waste management terms". Handbook of Solid Waste Management and Waste Minimization Technologies. Butterworth-Heinemann. 2003. ss. 337-465. doi:10.1016/B978-075067507-9/50010-3. ISBN 9780750675079.

[8] "Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change". www.ipcc.ch (İngilizce). 4 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.

[9] Gollakota, Anjani R. K.; Gautam, Sneha; Shu, Chi-Min (1 Mayıs 2020). "Inconsistencies of e-waste management in developing nations – Facts and plausible solutions". Journal of Environmental Management (İngilizce). 261: 110234. Bibcode:2020JEnvM.26110234G. doi:10.1016/j.jenvman.2020.110234. ISSN 0301-4797. PMID 32148304. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Şubat 2021.

[10] Elegba, S. B. (2006). "Import/export control of radioactive sources in Nigeria". Safety and security of radioactive sources: Towards a global system for the continuous control of sources throughout their life cycle. Proceedings of an international conference (İngilizce). 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.

[11] "E –Waste Management through Regulations" (PDF). International Journal of Engineering Inventions. 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)27 Şubat 2021.

[waste-crisis-12] "Health crisis: Up to a billion tons of waste potentially burned in the open every year". phys.org (İngilizce). 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.

[13] Cook, E.; Velis, C. A. (6 Ocak 2021). "Global Review on Safer End of Engineered Life". Global Review on Safer End of Engineered Life (İngilizce). 22 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Şubat 2021.

[14] R. Dhana, Raju (2021). "Waste Management in India – An Overview" (PDF). United International Journal for Research & Technology (İngilizce). 02 (7): 175-196. eISSN 2582-6832. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)21 Haziran 2021.

[15] "Waste and waste management". BBC. 6 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

g t d Atık yönetimi
Atık toplama	Çöp kamyonu · Sokak süpürme aracı · Çöplük · Kanalizasyon
Atık türleri	Çöp · Su · Cam · Elektronik · Gıda · Kâğıt · Sanayi · Tıbbi · İnşaat · Kimyasal · Organik · Radyoaktif · Yüksek seviyeli radyoaktif atık
Atık değerlendirme	Anaerobik arıtma · Atık hiyerarşisi · Atık ayrıştırma · Lağım çukuru · Geri dönüşüm · Kompost · Mekanik biyolojik arıtma · Yakma · Yeniden kullanım

g t d Çevre bilimi
Ana alanlar	Atmosfer bilimi Biyojeokimya Ekoloji Çevre kimyası Çevresel toprak bilimi Limnoloji Okyanus bilimi Su bilimi Yer bilimleri
İlgili alanlar	Biyoloji Çevre çalışmaları Çevre ekonomisi Çevre mühendisliği Çevre sağlığı epidemiyoloji Çevre tasarımı Çevre toksikolojisi Ekolojik ekonomi Fizik Jeodezi Kent ekolojisi Kimya yeşil Sistemler ekolojisi Sürdürülebilirlik bilimi
Uygulamalar	Atık su arıtımı Atık yönetimi Islah Kirlilik kontrolü Çevre teknolojisi Doğal kaynak yönetimi Enerji tasarrufu Geri dönüşüm Kent metabolizması Su temizleme Toplu ulaşım teşviği Yenilenebilir enerji Yol ekolojisi
Listeler	Unvanlar Yayınlar Araştırma kurumları
Ayrıca bakınız	İnsanın çevre üzerindeki etkisi Sürdürülebilirlik
Kategori (bilim insanları) · Medya · Vikiproje

g t d Sürdürülebilirlik
Ana hatlar Dizin
İlkeler	Antroposen Çevrecilik Gezegensel sınırlar İnsanın çevre üzerindeki etkisi Kalkınma Küresel yönetişim
Tüketim	Ahlak Antropizasyon Aşırı tüketim Basit yaşam Dayanaklı mal Döngüsel ekonomi Dünya Limit Aşım Günü Ekolojik ayak izi Kararlı durum ekonomisi Mikro sürdürülebilirlik Ortak varlıkların trajedisi Sürdürülebilir Pazar Tüketici davranışı Sürdürülebilirlik Marka Pazarlama miyopluğu Reklamcılık Sistemik değişim direnci Tüketim karşıtlığı Ürün yönetimi Yatırımın sosyal getirisi Yeşil tüketim
Dünya nüfusu	Aile planlaması Demografik dönüşüm Kontrol Sürdürülebilir nüfus
Teknoloji	Çevre teknolojisi Doğal yapı Sürdürülebilir Ambalaj Endüstri Mimari Tasarım Uygun
Biyoçeşitlilik	Biyogüvenlik Biyosfer Holosen yok oluşu İstilacı türler Koruma biyolojisi Tehlikedeki tür
Enerji	Karbon ayak izi Sürdürülebilir enerji Yenilenebilir enerji
Gıda	İklim dostu tarım Sivil tarım Sürdürülebilir Balıkçılık Beslenme Tarım Topluluk destekli tarım Yapay et
Su	Arıtılmış su Atık sulardan ısı geri kazanımı Ayak izi Gelgit enerjisi Gelgit akıntısı jeneratörü Geri dönüşüm duşları Güvenlik Hidroelektrik Hidrolik güç Hidroelektrik santrali Küçük HES Mikro HES Piko HES Kıtlık Nehir tipi hidroelektrik santrali Okyanus enerjisi Okyanus ısıl enerji dönüşümü
Sorumluluk	Çevresel muhasebe Çevresel planlama Kurumsal çevre sorumluluğu Kurumsal sosyal sorumluluk Sürdürülebilir verim Sürdürülebilirlik Endeks Muhasebe Ölçüm Rapor Standartlar ve sertifikasyon
Uygulamalar	Çevre finansmanı Eko-kapitalizm Eko-kent Ekoköy Eko-sosyalizm Eko-yatırım Etki yatırımı İklim finansmanı Jeopark Organik hareket Sosyal sorumlu işletme Sosyal sorumlu pazarlama Sürdürülebilir Bahçecilik Drenaj sistemi Finans Geçim İnşaat İşletme Kaynak kullanımı Kentsel altyapı Moda Organizasyon Peyzaj Reklam Sanat Sanitasyon Şehir Tedarik Dağıtım Topluluk Turizm Ulaşım Uzay Yaşam Yenileme Yeşil Altyapı Ekonomi Kalkınma Pazarlama Yeşillendirme
Sürdürülebilir yönetim	Atık Balıkçılık Çevresel Doğal kaynak Geri dönüşüm Gezegen Hümanist kapitalizm Malzemeler Orman Peyzaj
Anlaşmalar ve konferanslar	BM İnsan Çevresi Konferansı (Stockholm 1972) Brundtland Komisyon Raporu (1983) Ortak Geleceğimiz (1987) Dünya Zirvesi (1992) Çevre ve Gelişim Hakkında Rio Deklarasyonu (1992) Gündem 21 (1992) Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (1992) Lizbon Prensipleri (1997) Yeryüzü Şartı (2000) BM Binyıl Bildirgesi (2000) 2002 Dünya Zirvesi (Rio+10, Johannesburg) BM Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı (Rio+20, 2012) Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (2015)
Kategori Bilim Çalışmalar