Kazaklar
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Haziran 2011) |
 Dünya genelinde Kazak halkının dağılım haritası | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
y. 17 milyon | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Kazakistan | 14,456,709 (2025)[1] |
 Çin | 1,562,518 (2020)[2] |
 Özbekistan | 821,172 (2021)[3] |
 Rusya | 591,970 (2021)[4] |
 Afganistan | 440.000 |
 Moğolistan | 120.999 (2020)[5] |
 Türkiye | 44,445 (2024)[6] |
 Kırgızistan | 28,244 (2022)[7] |
 ABD | 21,913 (2022)[8] |
 Türkmenistan | 11,825 (2022)[9] |
 İran | 10,000 (2024)[10] |
 Kanada | 5,455 (2021)[11] |
 Çekya | 5,639 (2017)[12] |
 Ukrayna | 5,526 (2001)[13] |
 Birleşik Krallık | 5,432 (2011)[14] |
 Birleşik Arap Emirlikleri | 5,000 (2015)[15] |
 Portekiz | 3,000 (2017)[16] |
| Avusturalya | 2,430 (2023)[17] |
 İtalya | 1,924 (2022)[18] |
 Avusturya | 1,685[19] |
| Diller | |
| Din | |
Kazaklar (Kazakça: қазақтар, UFA: [qɑzɑqtɑr]), Orta Asya ve Doğu Avrupa’ya yayılmış bir Türk halkıdır. Diğer Türk halklarıyla yakından ilişkili ortak bir kültürü, dili ve tarihi paylaşırlar. Etnik Kazakların büyük çoğunluğu Kazakistan’da yaşamaktadır.
Etnik Kazak toplulukları Kazakistan’ın sınır bölgeleriyle birlikte Rusya, Kırgızistan, Özbekistan, Çin (Sincan), batı Moğolistan (Bayan-Ölgii) ve kuzey İran’da (Gülistan)[26] bulunmaktadır. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli çeşitli Orta Çağ boylarının etnogenez süreci sonucunda ortaya çıkmıştır.[27][28][29][30][31][32]
Kazak kimliği, 1456–1465 yılları arasında Kazak Hanlığı’nın kurulmasıyla şekillenmiştir. Türkleşmiş Altın Orda Devleti’nin dağılmasının ardından, Sultanlar Canibek ve Kerey’in liderliğindeki çeşitli boylar, kendi güçlü hanlıklarını kurma amacıyla Ebü’l-Hayr Hanlığı’ndan ayrılmıştır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazakların "Kazak" adını 15. yüzyıldan itibaren kullanmaya başladıkları düşünülmektedir.[33] "Kazak" ya da "Qazaq" sözcüğünün kökenine ilişkin çeşitli teoriler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları, kelimenin Türkçe qaz fiilinden (gezgin, akıncı/eşkıya, serbest, bağımsız, savaşçı) türediğini ileri sürerken; diğerleri ise Kazakların yurtlarını ve eşyalarını taşımakta kullandıkları tekerlekli bir arabayı ifade eden Ön-Türkçe *khasaq sözcüğünden geldiğini savunmaktadır.[34][35]
"Kazak" (Qazaq) kelimesinin kökenine dair bir diğer teori, sözcüğün ilk kez 8. yüzyıla tarihlenen Uyuk-Turan yazıtında geçen eski Türkçe qazğaq kelimesinden türediğini ileri sürer.[36] Türkolog Vasiliy Radlov ile Doğu araştırmacısı Benjamin P. Yudin’e göre qazğaq ismi, qazğan (“elde etmek, kazanmak”) fiiliyle aynı kökten gelmektedir. Bu bağlamda qazğaq, dolaşan ve kazanç arayan bir kişi tipini tanımlamaktadır.[37]
Kazaklar için kullanılan alternatif ve tarihsel bir etnonim ise Alaştır. Bu ad, Kazak kültüründe yaygın biçimde yer alır. En yaygın kullanımda Alaş, Kazakların üç cüzünü, yani bölgesel ve boysal birliklerini ifade eder. Bu nedenle sözcük zaman zaman "Kazak" ile eş anlamlı olarak da kullanılmıştır.[38] Ayrıca "Alaş" teriminin, Nogaylar tarafından da Kazakları tanımlamak için kullanıldığı bilinmektedir.[39]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazakça, Türk dilleri içinde Kıpçak (Kuzeybatı) grubuna dâhildir; bu grupta Kırgızca, Nogayca, Karakalpakça ve Tatarca gibi diller de yer alır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| 1897 | 1917 | 1926 | 1937 | 1959 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 | 2024 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 81.7% | 68.0% | 58.5% | 39.8% | 29.8% | 36.2% | 40.1% | 53.5% | 63.1% | 70.4% | 71.0% |
Kazakların azınlık olarak bulunduğu bölgeler
[değiştir | kaynağı değiştir]Rusya
[değiştir | kaynağı değiştir]2010 nüfus sayımına göre, Rusya Federasyonu’nda 647.000 Kazak yaşamaktaydı. Ancak Dünya Kazakları Birliği birinci başkan yardımcısı Kaldarbek Naymanbayev, 2003 yılında yaptığı açıklamada Rusya’da 1 milyondan fazla etnik Kazak bulunduğunu ifade etmiştir.[40]
Çin
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazaklar, 18. yüzyılda Cungar soykırımı sonucunda yerli Budist Cungar Oyrat nüfusunun büyük ölçüde katledilmesinin ardından Cungarya bölgesine göç etmiştir. Çin’de bir Kazak özerk ili bulunmaktadır: Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki İli Kazak Özerk İli. Ayrıca üç Kazak özerk ilçesi vardır: Kansu’daki Aksay Kazak Özerk İlçesi ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Barköl ve Mori Kazak Özerk İlçeleri.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]15. yüzyılda Altınorda Hanlığı topraklarının doğu kanadını oluşturan Deşt-i Kıpçak ahalisinde yaşayan Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabileleleri bir araya gelerek Kazak Hanlığı etrafında toplandılar. 14. yüzyıldan sonra yeni bir boy olarak Orta Asya arenasında yerini almıştır.[41][42][43] Orta Asya'da Ruslar ile ilk teması kuran Türk topluluğu Kazaklar olmuştur.
Kazaklarda Türklük Bilinci
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazaklar, Asya'nın ortasında Türk Dünyasının göbeğinde yer almaktadır. Gerek Doğu Türkistan'ın kuzeyindeki Altay bölgesi, gerek Moğolistan'ı batısındaki Altay ve Bayan-Ölgey bölgesi, gerek Altay Cumhuriyeti'nin sahası Kazak Türkleri ile meskundur. Türk toplulukları arasında en çok soykırıma uğramış halktır. Bu sebeple de Orta Asya Birliği fikri Kazakistan'da ortaya çıkmıştır. Sultan Mahmut Torayğırov'un Kazak Türkçesindeki bir şiirde Türklük bilinci şöyle belirtilmiştir.
| Kiril | Latin | Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım |
|---|---|---|
| Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын |
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın |
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm Uranıma Alaş denilen adı almaktayım |
Kazakistan Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ise zaman zaman Kazakların Türk halklarından olduklarını ve Türk kültürüne sahip çıkılması gerektiğini belirtmiştir.[45]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
_(cropped_2).jpg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ https://stat.gov.kz/en/industries/social-statistics/demography/publications/337150/. Erişim tarihi: 19 Aralık 2025. Eksik ya da boş
|başlık=(yardım) - ^ "Main Data of the Seventh National Population Census". Stats.gov.cn. 11 May 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 July 2021.
- ^ "Permanent population by national and / or ethnic group, urban / rural place of residence". data.egov.uz.
- ^ "Национальный состав населения". Federal State Statistics Service. Erişim tarihi: 30 December 2022.
- ^ "2020 Population and Housing Census of Mongolia /summary/". 15 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Tabiiyete Göre Yabancı Nüfus" [Foreign Population by Nationality]. Turkish Statistical Institute. Erişim tarihi: 12 October 2025.
- ^ "Kyrgyzstan census 2022" (PDF).
- ^ "Asian Alone or in Combination with One or More Other Races, and with One or More Asian Categories for Selected Groups". United States Census Bureau. United States Department of Commerce. 2022. Erişim tarihi: 28 July 2024.
- ^ "National composition of the population and language proficiency" (PDF). stat.gov.tm.
- ^ "Golestan, Kazakhstan cultural night to be held in northern Iran". Tehran Times (İngilizce). 23 September 2024. Erişim tarihi: 31 October 2024.
- ^ "Ethnic or cultural origin by gender and age: Canada, provinces and territories". 26 October 2022.
- ^ "Population data". czso.cz. 12 January 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 October 2017.
- ^ Ukrainian population census 2001 [ölü/kırık bağlantı]: Distribution of population by nationality. Retrieved 23 April 2009
- ^ "Main Language in England & Wales by Proficiency in English 2011". Office for National Statistics. 2011. 20 September 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 May 2022.
- ^ "UAE´s population – by nationality". BQ Magazine. 12 April 2015. 11 July 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 July 2015.
- ^ "Kazakhstan and Portugal: prospects for the development of bilateral relations". The Astana Times. 30 May 2017.
- ^ "Kazakhstan country brief". Department of Foreign Affairs and Trade. 14 May 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 September 2021.
- ^ "Cittadini Kazaki in Italia Dati Istat al 2022". 4 April 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 April 2023.
- ^ "Bevölkerung nach Staatsangehörigkeit und Geburtsland". Statistik Austria. 18 March 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 March 2015.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Prerepis2010totalisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora, pg. 24
- ^ "The Kazak Ethnic Group". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015.
- ^ "Kazakhstan population census 2009". 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017.
- ^ "Religion and expressive culture – Kazakhs". Everyculture.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2012.
- ^ "Chapter 1: Religious Affiliation". The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. August 9, 2012. Retrieved 4 September 2013
- ^ "Golestan, Kazakhstan cultural night to be held in northern Iran". Tehran Times (İngilizce). 2024-09-23. Erişim tarihi: 2025-12-19.
- ^ "Some remarks on the Turkicisation of the Mongols in post-Mongol Central Asia and the Qipchaq Steppe". akjournals.com. Erişim tarihi: 2025-12-19.
- ^ "Kazakh".
- ^ Zhabagin, Maxat; Sabitov, Zhaxylyk; Tarlykov, Pavel; Tazhigulova, Inkar; Junissova, Zukhra; Yerezhepov, Dauren; Akilzhanov, Rakhmetolla; Zholdybayeva, Elena; Wei, Lan-Hai; Akilzhanova, Ainur; Balanovsky, Oleg (2020-10-22). "The medieval Mongolian roots of Y-chromosomal lineages from South Kazakhstan". BMC genetics. 21 (Suppl 1): 87. doi:10.1186/s12863-020-00897-5. ISSN 1471-2156. PMC 7583311
. PMID 33092538.
- ^ Sabitov, Zhaxylyk M.; Batbayar, Kherlen. "The Genetic Origin of the Turko-Mongols and Review of The Genetic Legacy of the Mongols. Part 1: The Y-chromosome Lineages of Chinggis Khan The Russian Journal of Genetic Genealogy. Volume 4, No 2 (2012)/Volume 5, No 1 (2013). P. 1-8."
- ^ Sabitov, Zhaxylyk M. "The Kazakhstan DNA project hits first hundred Y-profiles for ethnic Kazakhs Russian Journal of Genetic Genealogy. 2011. 3. №1. С.69-84".
- ^ "https.io - a really cool domain parked on Park.io"
|url=değerini kontrol edin (yardım). https (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-12-19. - ^ Barthold--translated from the Russian (1962). Four Studies on the History of Central Asia vol 3 Mir Ali-Shir. s. 129.
- ^ Olcott, Martha Brill (1995). The Kazakhs (İngilizce). Hoover Institution Press, Stanford University Press. ISBN 978-0-8179-9353-5.
- ^ Phillips, M. A.; Caroe, Olaf (1954). "Soviet Empire. The Turks of Central Asia and Stalinism". International Journal. 10 (1): 72. doi:10.2307/40198099. ISSN 0020-7020.
- ^ "Уюк-Туран". www.orientalistica.ru. Erişim tarihi: 2025-12-19.
- ^ Veniamin P. Yudin (2001). Центральная Азия в 14–18 веках глазами востоковеда [14.-18. yüzyıl Doğu araştırmacılarının gözünden Orta Asya]. Almaty: Dajk-Press. ISBN 978-9965-441-39-4.
- ^ Каратаев, А. А. (2023). "ОБ АЛАША ХАНЕ И ФОРМИРОВАНИИ ОБЪЕДИНЕНИЯ «АЛАШ»". Asian Journal "Steppe Panorama" (Rusça). 10 (2): 241–255. doi:10.51943/2710-3994_2023_34_2_241-255. ISSN 2710-3994.
- ^ Ногайско-русский словарь около 35000 слов - под редакцией доктора филологических наук, профессора К. М. Мусаева (Rusça). 2018.
- ^ ""Неизвестное казахское зарубежье" / Статьи, интервью, репортажи / Сервер Казах.ру". www.kazakh.ru. Erişim tarihi: 2025-12-20.
- ^ Hatunoğlu, Nurettin (20 Ocak 2022). "MOĞOLLUKTAN TÜRKLÜĞE KONGURATLAR". Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 4 (7): 111-132. doi:10.53718/gttad.1012529. ISSN 2667-5366. 22 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Mart 2024.
- ^ Lee, Joo-Yup (1 Haziran 2018). "Some remarks on the Turkicisation of the Mongols in post-Mongol Central Asia and the Qipchaq Steppe". Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae (İngilizce). 71 (2): 121-144. doi:10.1556/062.2018.71.2.1. ISSN 0001-6446. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Mart 2024.
- ^ "The Kazakh Khanate". Oxford University Press. 2019. 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Mart 2024.
- ^ Edebiyat 6, Jalpı bilim beretin mekteptin 6-sınıbına arnalgan okuvlık. Atamura yayınevi. Almatı 2006, s. 85
- ^ "Nazarbayev'den dikkat çeken mesaj". Yeniçağ. 16 Ekim 2019. Erişim tarihi: 21 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Kazakistan konuları | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tarih |
|  | ||||||||
| Siyaset |
| |||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||
| Ekonomi |
| |||||||||
| Kültür |
| |||||||||
| Semboller | ||||||||||
