Aspendos

Aspendos
Aspendus

Pamfilya lehçesi: ΕΣΤϜΕΔΥΣ; Attika lehçesi: Ἄσπενδος
Aspendos Antik Kenti
Aspendos Türkiye haritasındaki konumu.
Diğer adı	Belkıs
Konum	Belkıs, Serik, Antalya, Türkiye
Bölge	Pamfilya
Koordinatlar	36°56′26″K 31°10′10″D
Tür	Yerleşim yeri
Tarihçe
Kuruluş	MÖ 1200
Devir(ler)	Geç Bronz Çağ
Kültür(ler)	Helenistik Dönem, Roma Dönemi
Sit ayrıntıları
Buluntu(lar)	Stadion, agora, bazilika, hamam, su kemeri, nympheum (anıtsal çeşme), akropol, market binası, odeion.
Arkeologlar	Doç.Dr.Veli Köse
Kamusal erişim	Açık

Aspendos Antik Tiyatrosu (2003)

Aspendos

Aspendos (2008)

Aspendos (2023)

Aspendos veya Belkıs (Pamfilya lehçesi: ΕΣΤϜΕΔΥΣ; Attika lehçesi: Ἄσπενδος), Antalya ili Serik ilçesinde bulunan Belkıs köyünde yer alan antik tiyatrosuyla meşhur bir antik kenttir. Pamfilya'nın en zengin şehirlerinden birisidir.

Aspendos (2023)

Yerleşim

Aspendos, Serik ilçesinin 8 kilometre doğusunda, Köprüçayı'nın dağlık bölgesinden düzlüğe ulaştığı yerde MÖ 10. yüzyılda Akalar tarafından kurulmuş ve antik devrin mamur zengin kentlerinden biridir. Buradaki tiyatro MS 2. yüzyılda Romalılar tarafından inşa edilmiştir. Kent biri büyük, biri küçük iki tepe üzerine kurulmuştur.

Tarihçe

Coğrafyacı Strabon ve Pamponrus Mela-(Pomponius Mela), Kentin Agruslularca kurulduğunu yazarlar. Bölgeye MÖ 1200'den sonra Yunan göçleri olmuştur oysa Aspendos adının kaynağı Rumlardan önceki yerli Anadolu dilidir. Önemli bir ticaret yolu üzerinde olduğu ve Köprüçay Irmağı ile limana bağlandığı için Aspendos, her çağda ele geçirilmek istenen kentler arasında yer almıştır. Antik Kent Aspendos MÖ 5. Yüzyıl ilk çeyreğine kadar Pers hâkimiyetinde idi. Şehrin yakınlarında akan nehrin kenarında MÖ 467 yılında Yunanlarla Persler arasında geçen, Eurymedon Savaşı adıyla anılan savaşta Yunanlar kazanmıştı.

Tiyatro

Aspendos'un en önemli yapısı tiyatrosudur. Antik tiyatrolar arasında en iyi şekilde korunarak gelmiş bir açık hava tiyatrosudur. Bu tiyatro Anadolu'daki Roma tiyatrolarının günümüze sahnesi ile ulaşabilen en eski ve sağlam bir örneğidir. Mimarı Aspendoslu Theodorus'un oğlu Zenon'dur. Antonius Pius zamanında yapımına başlanmış Marcus Aurelius zamanında tamamlanmıştır (138-164). Tiyatro, kentin yerli tanrıları ile imparator ailesine sunulmuştur.

Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist Aspendos'u gezmektedir. Antik tiyatro ayrıca konserler, etkinlikler için kullanılmaktadır.

Bir de Aspendos Antik Tiyatrosu'nun küçük bir öyküsü var. Aspendos kralının bir zamanlar herkesin evlenmek istediği çok güzel bir kızı vardır. Kral kızını kime vereceğini bilemediği için halka, "Kim halkımız, kentimiz için en yararlı şeyi yaparsa kızımı ona vereceğim" diye duyurur. Bunun üzerine iki ikiz kardeş iki büyük yapı yaparlar. Biri kente çok uzaklardan karmaşık yolları birçok zorluğu geçerek su getiren su kemerleri, öteki ortasında yere metal para atıldığında üst sıralardan bile sesinin duyulduğu dünyanın akustik olarak en iyi tiyatrosudur. Kral su kemerlerini gördükten sonra kızını su kemerlerini yapana vermek ister. Bunun üzerine tiyatronun mimarı Zenon krala bir oyun oynar. Kral tiyatronun üst sıralarında gezerken bir fısıltı duyar: "Kral kızını bana vermeli." Akustiğe hayran kalan kral kızını büyük bir kılıçla ikiye ayırır ve kardeşlere verir.

Kentteki diğer yapılar

• Stadion
• Agora
• Bazilika
• Hamam
• Su kemeri
• Nympheum (anıtsal çeşme)
• Akropol

Su kemeri

Antik yerleşimde kentin su ihtiyacını karşılayan Aspendos su kemeri hala yapıldığı tarihten günümüze kadar ayakta kalmış eserler arasında görülmekte. Su kemeri kalıntılarını inceleyen arkeologların yapmış olduğu bilimsel araştırma ve değerlendirme sonucu elde edilen verilerin MS 2. yüzyıl içerisinde yapıldığı sanılmaktadır. Yapılış tarz ve mimarisinde dönemin tekniklerini taşıyan su kemeri, kaynağından 15 metre yükseklikte oyulmuş taş bloklar kanalı ile antik yerleşime 30 metre yükseklikteki kulelerde biriktirilip antik yerleşime dağıtıldığı gözükmektedir. Ayrıca su kemeri hakkındaki en net bilginin ören yerinde bulunan bir yazıtta adı geçen Tiberius Claudius Italicus tarafından yaptırıldığı ve şehrin hizmetine sunulduğu yazmaktadır.

Antik sikkeleri

Aspendos antik kenti sikkeleri Pers döneminde, MÖ 5. yy. ortalarında başlamıştır. En iyi bilinen antik sikkeleri, MÖ 420-300/250 dolaylarında darbedilmiş olan gümüş stater serisidir. Bu stater kategorisinde olan antik sikkeler, ön yüzde boğuşan çıplak iki güreşçi tasvirine sahiptir. Genellikle aralarında harfler veya semboller bulunurken sikke arka yüzlerde belirgin bir şekilde bir sapancı, fırlatma duruşunda genellikle bir Triskeles (Aspendos'un sikkelerinde uzun bir sivil amblem) şehrin etnik kökenini gösterir. Antik sikkeler üzerindeki güreşçi tipinin seçimi belirsizdir. Güreş, eski zamanlarda popüler bir spordur ve olimpiyatlardaki etkinliklerden birisidir. Belki Aspendos antik kenti o zamanlar güreşçileriyle ünlüydü veya MÖ 5. yüzyılın ortalarındaki Olimpiyat etkinliğinde galip gelmiştir, ancak bir yüzyıldan fazla sikkelerinde varlığını sürdüren bu tip antik sikkelerin öne çıkması önemli olduğunu göstermektedir. Aspendos antik kentinin gümüş sikkelerinin bolluğu aynı zamanda şehrin ticari öneminin de bir kanıtıdır.

Bir çift güreşçiyi tasvir eden Aspendos sikkeleri, ilk olarak MÖ 400'lü yıllardan itibaren Aspendos tarafından darbedilmiş ve 320'li yıllarda Büyük İskender'in evrensel para birimi ile değiştirilene kadar darb edilmeye devam edilmiştir. Bu güreşçi sikkeleri, genellikle bir hoplit savaşçısını veya süvarisini tasvir eden militarist bir ön yüze sahip olan, arka yüzünde ise bir triskeles veya domuz bulunan daha önceki antik sikkelerin yerini almıştır. Pisidya'daki antik Selge şehri, 4. yüzyılda Aspendos'un antik sikkelerini açıkça taklit eden bir dizi stater kategorisinde olan kendi antik sikkelerini darbetmiştir.

MÖ 5. yüzyılın sonlarına doğru ve MÖ 4. yüzyılda, ön yüzünde bir çift güreşçi, arka yüzünde ise bir sapancı figürü, Aspendos staterlerinin yaygın olarak tanınan tasarımı haline gelmiştir. Çeşitli şekillerde, güreşçiler tekrar tekrar farklı dövüş pozisyonlarında tasvir edildi. Ancak, bunu sadece özellikle Aspendos'taki güreşin popülerliğinin bir göstergesi olarak görmek yanlış olur. Aksine, güreşçiler Aspendos'un başka bir kurucusuna atıfta bulunmaktadır. Bu sikkelerde, Teselya'dan gelen Yunan şehir kurucusu Polypoites ile yerel bir Pamfilya hükümdarı arasındaki güreş müsabakası tasvir edilmektedir. Güreş müsabakasının galibi Polypoites, Aspendos çevresindeki toprakları aldı. Güreş müsabakasını kaybeden yerel yöneticinin adının Aspendos olması muhtemeldir. Ayrıca şehrin adı Yunanca ΣΦΕΝΔΟΝΑΝ:Sphendonan sapanla atmak kelimesiyle ilişkilendirilmiştir. Bu, Aspendos'un sapancının şehri olarak anlaşılabileceği anlamına gelir. Uzun sapan, Güney Küçük Asya'da tipik bir silahtı ve ayrıca Aspendos'un dağlık iç kesimlerindeki çobanlar tarafından kurtlara ve sığır yağmacılarına karşı kendilerini korumak için kullanılırdı. Dionysios Periegetes, Mopsos'un Aspendos kentinin kurucu ktistesleri arasında yer aldığını aktarmaktadır [Dionysios Periegetes, 852].

Aspendos'un antik dünyadaki geniş sikke yelpazesi, MÖ 5. yüzyılda Aspendos'un Pamphylia'daki en önemli şehir hâline geldiğini göstermektedir. O zamanlar Eurymedon (Köprüçay) Nehri Aspendos'a kadar ulaşıma elverişliydi ve şehir tuz, yağ ve yün ticaretinden büyük bir zenginlik elde etmiştir. Antik kentte darbedilmiş olan sikkelerin arka yüzlerinde antik kentin Anadolu adı olan orijinal ismi ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ-ESTFEDIIYS lejantları görülmektedir. Diğer tip Stater sikkelerinde ön yüzde miğferli, sağa ilerleyen çıplak Hoplit, sağ elinde mızrak ve sol elinde yuvarlak kalkan, arka tip Triskeles ve antik kentin Anadolu adı olan orijinal ismi ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ-ESTFEDIIYS lejantları EΣTFΔII ve Ε-Σ-T-F olarak görülmektedir. Drahmi kategorisinde olan antik sikkelerde ön yüzde at üzerinde mızrak fırlatan süvari tasviri arka tip yaban domuzu üzerinde bir mızrak ile birlikte EΣTFEΔIIYΣ ve EΣT lejantları görülmektedir.

• 
  Aspendos antik kentinde darbedilmiş Stater kategorisinde olan antik sikke. Ön yüzde birbirleriyle boğuşmaya başlayan çıplak iki güreşçi, arka tip sapancı atış pozisyonunda sağda triskele, arkasında antik kentin Anadolu adı olan orijinal ismi ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ-ESTFEDIIYS lejantı. Triskele; Üçlü Sarmal ya da Triskele Avrupa'nın batısından, Orta Asya'daki bazı Türki milletlere kadar birçok yerde kullanılan, ilk örnekleri MÖ 3000'li yıllara dayanan semboldür. Merkezden yayılan sarmal şekilde devam eden üç kol şeklindeki sembolün yunanca adının kökeni "üç bacaklı" demektir.
• 
  Aspendos antik kentinde darbedilmiş Stater kategorisinde olan antik sikke. Ön yüzde çıplak Hoplit, sağ elinde mızrak ve sol elinde yuvarlak kalkan, arka tip Triskeles ve üstte antik kentin ismi EΣTF-ESTF lejantı.
• 
  Aspendos antik kentinde darbedilmiş Stater kategorisinde olan antik sikke. Ön yüzde birbirleriyle boğuşmaya başlayan çıplak iki güreşçi, arka tip sapancı atış pozisyonunda sağda triskele altta sağa doğru koşan kurt, solda antik kentin Anadolu adı olan orijinal ismi ΕΣΤFΕΔΙΙΥΣ-ESTFEDIIYS lejantı.
• 
  Aspendos antik kentinde darbedilmiş Drahmi kategorisinde olan antik sikke. Ön yüzde at üzerinde süvari mızrak fırlatıyor, arka tip yaban domuzu altta antik kent ismi kısaltma olarak EΣT.
• 
  Aspendos antik kentinde darbedilmiş Stater kategorisinde olan antik sikke. Ön yüzde birbirleriyle boğuşmaya başlayan çıplak iki güreşçi, ortalarında ΠO-PO lejantı, arka tip sapancı atış pozisyonunda sağda atın ön kısmı altta mızrak, solda antik kentin Anadolu adı olan orijinal ismi ΕΣΤFΕΔΙΙΥ[Σ]-ESTFEDIIY[Σ] lejantı.

Resimler

• 
• 

Dış bağlantılar

• OpenStreetMap'te Aspendos ile ilgili coğrafi veriler

• Aspendos antik tiyatrosu'nun uydudan görünüşü 25 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Google Maps