Kültepe
  Kültepe Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||||||||||||||||||
| Konum | Karahöyük, Kocasinan, Kayseri, Türkiye | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Kapadokya | ||||||||||||||||||||||||
| Koordinatlar | 38°51′08″N 35°38′12″E / 38.8523°K 35.6367°D | ||||||||||||||||||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||||||||
| Kuruluş | Erken Tunç Çağı | ||||||||||||||||||||||||
| Kültür(ler) | Hitit, Asur | ||||||||||||||||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||||||||||||||||
| Kazı tarihleri | 1906, 1925, 1948-2013 | ||||||||||||||||||||||||
| Arkeologlar | Hugo Grothe, Bedřich Hrozný, Tahsin Özgüç, Fikri Kulakoğlu | ||||||||||||||||||||||||
| Kamusal erişim | Evet | ||||||||||||||||||||||||
Kültepe 
 | |||||||||||||||||||||||||
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Kültepe |
| il: | Kayseri |
| İlçe: | Kocasinan |
| Köy: | Karaev |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | |
| Tescil durumu: | Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Kurulunun 06.11.1993 / 1621 tarih ve sayılı kararıyla 1. derece arkeolojik sit alanı ilan edilmiştir.[1] |
| Tescil No ve derece: | 423[1] |
| Tescil tarihi: | 08.04.1977[1] |
| Araştırma yöntemi: | Kazı[1] |
| Kazı Başkanı | Fikri Kulakoğlu |
| Web Sitesi | https://kultepe.org |
Kültepe ("kül tepesi"), antik adı Kaneş (Kanesh, bazen Kaniş/Kanish) veya Neşa (Nesha) olarak da bilinen ve Kayseri ilinde yer alan bir antik kent ve arkeolojik sit alanıdır. MÖ 3. binyılın başlarında (Erken Tunç Çağı) itibaren önemli bir yerleşim yeridir, ancak asıl ününü MÖ 2. binyılın başlarındaki (Orta Tunç Çağı) önemiyle kazanmıştır.[2] Arkeolojik sit alanı, büyük bir höyük (tepe olarak da bilinir) ve MÖ 2. binyılın başlarında bir karum'un (Asur dilinde ticaret bölgesi anlamına gelir[3])) kurulduğu bir aşağı şehirden oluşmaktadır. Bugüne kadar özel evlerden çıkarılan 23.500 adet çivi yazılı tablet, antik Yakın Doğu'daki en geniş özel metin koleksiyonunu oluşturmaktadır.[4]
2014 yılından bu yana Türkiye'deki Dünya Mirası Alanları Geçici listesindedir.[4] Ayrıca Hitit dilinin en erken izleri ile birlikte, MÖ 20. yüzyıla tarihlenen yazılı buluntularla, Hint-Avrupa dil ailesinin en eski izleri keşfedilmiştir.
Konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Kayseri il merkezinin 20 – 21 km. kuzeydoğusunda, merkez ilçesi Kocasinan'a bağlı Karaev ya da Karahöyük, yeni adıyla Kültepe Köyü'nün hemen güneyindedir. Arkeoloji yayınlarına, uzaktan görünümüyle kül rengi bir tepe olması nedeniyle Kültepe adıyla girmiştir. Yakın çevrede ise Karahöyük olarak bilinmektedir. Türkiye'deki diğer Karahöyük adlı yerleşimlerle karışmaması için Kültepe-Karahöyük olarak adlandırılması önerilmektedir. Höyük günümüzde 20 metre yükseklikte, 550 x 450 metre boyutlarında bir tepe yerleşimidir. Yerleşim, 19. yüzyıl sonlarından itibaren büyük tahribat görmüştür. Tahsin Özgüç başkanlığındaki kazıların başlamasıyla koruma altına alınmıştır.[5]
Tespiti ve kazı çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyılın sonunda, Orta Doğu'da arkeolojik keşif ve kazı faaliyetleri hızlanmıştı. O dönemdeki araştırmacıların pek çok farklı hedefi bulunuyordu: Estetik değeri yüksek arkeolojik eserleri belli başlı Avrupa müzelerine kazandırmak, kutsal kitap coğrafyasının kanıtlanmasına çalışmak, eski Orta Doğu dillerinin çözülmesini sağlamak ve siyasi amaçlı bilgi toplamak gibi... İşte bu araştırmacılar, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında gerçekleşen arkeolojik çalışmaların da öncüleri olmuşlardır. Bu yıllarda Avrupa eski eser piyasasında "Kapadokya tabletleri" diye adlandırılan, çivi yazılı kil tabletler satılıyordu. Orta Anadolu'dan geldiği bilinen bu tabletlerin kaynağını bulmak üzere Th. G. Pinches, Ernst Chantre, Hugo Winckler ve H. Grothe, Kültepe'de kısa süreli kazılar yaptılar ama hedefe ulaşan, Hititçe'nin çözülmesine de katkısı olan Çekoslovak dil bilimci Bedrich Hrozny oldu.
Th.G. Pinches tarafından bulunan kil tabletlerde arkeoloji dünyasına tanıtılmıştı. Daha sonra E. Chantre başkanlığında 1893 – 1894 yıllarında kazılmıştır. Bu çalışmaları 1906 yılında H. Winckler ve aynı yıl içinde H. Grothe'nin, ardından 1925 yılında B. Hrozny'nin kazıları izlemiştir. Tahsin Özgüç başkanlığında 1948 yılında geniş çaplı kazılar başlatılmıştır. Bu çalışmalar 2006 yılından itibaren Fikri Kulakoğlu tarafından yürütülmektedir.[5]
Anadolu'daki en eski yazılı belgeler, 1800'lü yıllarda burada ortaya çıkarıldı. Eski Asurca çivi yazısı metinlerin çözülmesi ve 1948'de başlayıp hâlen devam eden arkeolojik kazılar sayesinde, Hititler öncesinde Anadolu'nun siyasi yapısı, Kültepe ve Kültepe'nin yakın civarında koloni kurmuş olan Asurlu tüccarların varlığı ve günlük hayata dair bilgiler aydınlanmaya başladı.
Tabakalanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazılarda ortaya çıkarılan buluntularla MÖ 3. binyıl başından Roma Dönemi’ne kadar yerleşim olduğu anlaşılmaktadır. Arkeolojik ve tarihsel olarak en önemli yerleşim Asur Ticaret Kolonileri Çağı’ndaki adıyla Kaniş’tir. Yerleşimdeki yapı katları, eskiden yeniye doğru,[5]
- 18. yapı katı (Höyük); Erken Tunç Çağı I
- 17. – 14. yapı katları; Erken Tunç Çağı II
- 13. – 11. yapı katları; Erken Tunç Çağı III[6]
- 10, – 9. yapı katları / Karum 3 – 4; Erken Tunç Çağı III - Orta Tunç Çağı
- 8. yapı katı / Karum 2; Asur Koloni Dönemi
- 7. yapı katı / Karum 1b; Asur Koloni Dönemi
- 6 – 5. yapı katları / Karum 1a; Asur Koloni ve Hitit Dönemi
- 4. – 3. yapı katları; Demir Çağı
- 2. - 1. yapı katları; Helenistik Dönem ve Roma Dönemi
Buluntular
[değiştir | kaynağı değiştir]Tahsin Özgüç’ün 1948 yılından bu yana yürüttüğü kazılarda ortaya çıkarılan Asur çivi yazılı tabletlerden sadece Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde ve Kayseri Arkeoloji Müzesi’nde 13 binin üzerinde bulunmaktadır. Genel olarak “Kapadokya Tabletleri” olarak bilinen bu tabletlerden British Museum, Louvre Müzesi ve Amerikan müzelerinde çok sayıda tablet bulunmaktadır.[7]
Tarihlendirme ve yorumlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kazılarda ortaya çıkartılan kil tabletler ve diğer buluntulardan MÖ 19. – 17. yüzyıllar arasında Mezopotamya ile Anadolu arasındaki zengin ticari ilişkileri ortaya koymaktadır. Bu hâliyle İç Anadolu'daki birkaç önemli yerleşmeden biri olarak görülür. Bu ticari ilişkilerin MÖ 3. binyılın ikinci yarısında, yine zengin bir Hatti kenti olduğu dönemde ortaya çıktığı anlaşılmaktadır.[5] Kültepe, Kızılırmak güneyi için Erken Tunç Çağı'nın tüm evreleri ile Erken Tunç Çağı'ndan Orta Tunç Çağı'na geçişi açıklayan çok değerli bilgiler sunan bir yerleşmedir.[8]
-
Karum'da bulunan aslan şeklindeki kâse. -
Kültepe'de ortaya çıkarılmış bir iki başlı tanrıça figürini -
Kültepe'de ortaya çıkarılmış altın süsler -
Kültepe'de ortaya çıkarılmış Hitit ritonları -
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "TAY Yerleşme Ayrıntıları". 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2019.
- ^ Fikri Kulakoğlu; Elif Genç; Güzel Öztürk; Yılmaz Rıdvanoğulları (2023), "Yeni Dönem Kazı Sonuçları Işığında MÖ 3. Binyıl Sonu-2. Binyıl Başında Kültepe-Kaniş", Höyük (12), doi:10.37879/HOYUK.2023.2.039 , Wikidata Q130241031
- ^ Kārum teriminin çevirisi tartışmalı bir konudur. Cécile Michel, bu terimin "koloni" veya "ticaret diasporası" olarak çevrilmesine karşı çıkmıştır. Michel'in görüşüne göre: "Koloni" Terimi Yetersizdir: Kārum kelimesi akademisyenler tarafından sıklıkla "koloni" veya "ticaret kolonisi" olarak çevrilse de, bu terim bir devletin yabancı bir toprak üzerindeki egemenliğini çağrıştırdığı için yeterli değildir (Michel 2014). Doğru Anlamı: Eski Asur metinlerinde kārum, hem tüccarların yerleştiği kasaba bölümünü hem de bu merkezi yöneten tüccar meclisi tarafından temsil edilen, bir ofisi ve yetkilileri olan kurumu ifade etmektedir. Uygun Çeviri Yoktur: Michel'e göre, bu tanıma uyan tek bir İngilizce kelime veya ifade yoktur; ancak Fransızca'daki "comptoir commercial" (ticari merkez) ifadesi bu anlama daha yakındır. Önerilen Çeviri: Bu nedenle, kārum'dan bahsederken tüccarların yerleştiği ve faaliyetlerini yürüttüğü alanı ifade etmek için "ticari yerleşim" ifadesinin kullanılabileceğini öne sürmektedir. Michel'in analizi, kārum'un sadece bir yerleşim yeri değil, aynı zamanda idari ve kurumsal bir yapıya sahip olduğunu vurgulamaktadır. Cécile Michel (2020), Women of Assur and Kanesh: Texts from the Archives of Assyrian Merchants, s. xviii, ISBN 978-0-88414-455-7, LCCN 2020012833, Wikidata Q130241124
- ^ a b "Archaeological Site of Kültepe-Kanesh". 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d "TAY Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2019.
- ^ Turgut Yiğit, “İlk Tunç Çağı’nın Son Evresinde Anadolu’nun Siyasal Görünümü” 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. sh.: 169
- ^ Hüseyin Sever, sh.: 247
- ^ Tahsin Özgüç, sh.: 24
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
OpenStreetMap'te Kültepe ile ilgili coğrafi veriler
Yararlanılan kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- TAY Yerleşme Ayrıntıları 23 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TAY Yerleşme Dönem Ayrıntıları 23 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hüseyin Sever, “Kültepe Tabletlerinin Anadolu Tarihi ve Kültür Tarihi Bakımından Önemi” 23 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tahsin Özgüç, “Yeni Araştırmaların Işığında Eski Anadolu Arkeolojisi” 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 | Kayseri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Arkeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |