İç ve dış gezegen
Güneş Sisteminde bir gezegenin yörüngesi, diğer bir gezegenin Güneş etrafındaki yörüngesinin içinde yer alıyorsa, başka bir deyişle yörüngesi kapsanıyorsa başka bir gezegene göre daha aşağı veya daha içte olarak belirtilmektedir. Bu durumda ikinci gezegenin birinciden dışında yani daha üstün olduğu inanışı hakimdir. Terimlerin orijinal olarak kullanıldığı Dünya referans çerçevesinde, aşağı gezegenler Merkür ve Venüs, üstün gezegenler ise Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Ceres veya Plüton gibi cüce gezegenler ile asteroitlerin birçoğu, neredeyse hepsinin Dünya yörüngesinin dışında yörüngede olmaları anlamında 'üstün' olarak kabul edilmektedir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu terimler ilk olarak Claudius Batlamyus'un yer merkezli kozmolojisinde, episiklleri Dünya ve Güneş ile eş doğrusal kalan gezegenleri (Merkür ve Venüs) aşağı, kalmayan gezegenleri (Mars, Jüpiter ve Satürn) ise üstün olarak ayırmak için kullanılmıştır.[1]
16. yüzyılda bu terimler, Batlamyus'un yer merkezli modelini reddeden Kopernik tarafından, bir gezegenin yörüngesinin Dünya'nınkine göre boyutunu ayırt etmek için değiştirilmiştir.[2]
Her kategorideki gezegenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Dünya referans noktası olarak kabul edildiğinde:
- "Alt gezegen", Güneş'e Dünya'dan daha yakın olan Merkür ve Venüs'ü,
- "Üst gezegen" ise Güneş'e Dünya'dan daha uzak olan Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'ü (son ikisi daha sonra eklenmiştir)
ifade eder. Terimler bazen daha genel olarak kullanılır; örneğin Dünya, Mars'a göre daha aşağı bir gezegendir.
Diğer gezegen terimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İç gezegen günümüzde gök bilimciler için tercih edilen bir terim değildir. Alt/iç ve üst, sırasıyla asteroit kuşağının içinde bulunan gezegenleri ve onun dışında yer alan kimi gezegenleri belirten iç gezegen ve dış gezegen terimlerinden tamamıyla farklıdır. Alt gezegen terimi, buna ek olarak küçük gezegen veya cüce gezegen terimlerinden de farklı bir anlamdadır. Üst gezegen terimi ise gaz devi olarak ifade edilen gezegenlerden farklı manadadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Lakatos, Imre; Worrall, John; Currie, Gregory (1980). Worrall, John; Currie, Gregory (Ed.). The Methodology of Scientific Research Programmes. Cambridge University Press. s. 186. ISBN 0-521-28031-1.
- ^ Kuhn, Thomas S. (1985). The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought. 4th. Harvard University Press. s. 172. ISBN 0-674-17103-9.
