Alt uydu

Alt uydu, diğer bir deyişle uydu uydusu, bir gezegenin veya cismin uydusunun etrafında dönen başka bir uydudur.^[3]

Alt uydular, var olup olmadıkları tartışmalı olsalar da, Güneş sistemindeki doğal uydulara yönelik yapılan amprik çalışmalardan elde edilen verilere göre gezegensel sistemlerde nadiren de olsa bulunabileceği şeklinde yorumlanır. Güneş sistemindeki devasa gezegenler çok büyük miktar ve çeşitlilikte uydulara sahiptirler. Tespit edilebilmiş ötegezegenlerin büyük çoğunluğu dev gezegenlerdir. Bunlardan Kepler-1625b adlı gezegenin en az bir tane ki bu cisim Kepler-1625b I olarak adlandırılır,^[4]^[5]^[6]^[7] teorik olarak bir alt uydu olan çok büyük boyutta bir öte uydusu olabileceği düşünülmektedir. Öte yandan, geçici olarak çeşitli ay merkezli yörüngelere gönderilmiş olan insan yapımı uydular hariç Güneş sisteminde ve ötesinde kayda değer herhangi bir bilinen alt uydu bulunmamaktadır. Çoğu durumda, gezegenlerin gelgit etkisi buna benzer bir sistemi tutarsızlaştırmaktadır.

Terminoloji

Alt uydular için bilimsel literatürde kullanılan terimler arasında "alt aylar" ve "ay-aylar" gibi ifadeler kullanılabilmektedir. Önerilen günlük terimler arasında ise aycıklar, aysılar ve aaylar (moonitos, moonettes ve moooons) bulunur.^[8]

Olası doğal örnekler

Rhea

Satürn'ün doğal uydusu olan Rhea'nın da tıpkı Satürn gezegeni gibi halkaları olabileceğinin^[9] keşfi Rhea'nın da sabit bazı uyduları olabileceği hesaplamalarını beraberinde getirmiştir. Halkaların oldukça cisme yakın^[10] olduğundan şüphelenilmesi çoban uyduları denilen bir fenomen ile ilişkilendirilmiş ancak Cassini uzay sondası tarafından cismin yakınından gerçekleştirilen gözlemlerde bu duruma ilişkin kabul edilebilir herhangi bir kanıt elde edilemeyerek çok küçük kalıntılar dışında bir cisme rastlanılmamıştır.^[11]

Iapetus

Satürn'ün uydusu Iapetus'un geçmişte bir alt uyduya sahip olduğu da öne sürülmüştür; bu cismin olağandışı ekvatoral sırtını açıklamak için öne sürülen birkaç hipotezden biridir.^[12] Hipteze göre Iapetus üzerindeki eski bir dev çarpışma, bir alt uydu üretmiş olabilir; Satürn Iapetus'u alçaltırken, alt uydunun yörüngesi daha sonra Iapetus'un Roche sınırını geçene kadar bozulur ve geçici bir halka oluşturur ve daha sonra Iapetus'a çarparak bir sırt oluşturur. Böyle bir senaryo diğer dev gezegen uydularında da gerçekleşmiş olabilir, ancak yalnızca Iapetus ve belki de Oberon için ortaya çıkan sırt Geç Ağır Bombardıman'dan sonra oluşmuş ve böylece günümüze kadar ulaşmış olabilir.^[13]

Satürn'ün olağandışı uyduları

Işık eğrisi analizi yöntemiyle yapılan gözlemler, Satürn'ün düzensiz uydusu Kiviuq'un son derece uzamış bir şekle sahip olduğunu ve muhtemelen bir temas ikilisi veya hatta bir ikili uydu olduğunu göstermektedir.^[14] Satürn düzensizleri arasındaki diğer adaylar arasında Bestla, Erriapus ve Bebhionn bulunmaktadır.^[15]

Yapay alt uydular

Tarihi

Apollo programının mürettebatlı araçları da dahil olmak üzere birçok uzay aracı Ay'ın yörüngesinde dönmüştür. 2022 itibarıyla başka hiçbir uydu yörüngeye oturmamıştır. Sovyetler Birliği 1988 yılında Mars'ın uydusu Phobos'un yörüngesine iki robotik sonda yerleştirme girişiminde başarısız olmuştur.^[16]

Günümüzde

18 Haziran 2009'da fırlatılan Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) şu anda Ay'ın eksantrik kutupsal haritalama yörüngesinde dönen bir NASA robotik uzay aracıdır. LRO tarafından toplanan veriler, NASA'nın Ay'a yönelik gelecekteki insan ve robot görevlerinin planlanması için çok önemli olarak nitelendirilmektedir. Ayrıntılı haritalama programı güvenli iniş alanlarını belirlemekte, Ay'daki potansiyel kaynakları tespit etmekte, radyasyon ortamını karakterize etmekte ve yeni teknolojileri sergilemektedir.

CAPSTONE Haziran 2022'de başlatılan bir projedir. Kasım 2022'de Ay'a varmak üzere birkaç ayını transit olarak geçiren 12 ünitelik bir CubeSat koleksiyonundan oluşmaktadır. Ayın doğrusal halo yörüngesinde yaklaşık 9 ay geçirecektir. CAPSTONE, gelecekte planlanan Lunar Gateway'in planlanan NRHO'sunun uygulanabilirliğini ve iletişim verimliliğini test etmeyi ve doğrulamayı amaçlamaktadır.^[17]

Gelecekte planlanan yapay ay uyduları

11 Aralık 2022'de fırlatılan Lunar Flashlight, gelecekte kutupsal bir yörüngeden robotlar veya insanlar tarafından kullanılmak üzere Ay'daki su buzu yataklarının boyutunu ve bileşimini keşfetmek, bulmak ve tahmin etmek için düşük maliyetli bir CubeSat ay yörünge görevidir.^[18] Aralık 2022 itibarıyla Lunar Flashlight Ay'a doğru yola çıkmıştır.

Halen geliştirilmekte olan gezegenler arası uzay aracı JUICE, 2032'de Ganymede'in yörüngesine girerek Dünya'dan başka bir uydunun yörüngesine giren ilk uzay aracı olacak.

Buna ek olarak, çoklu ajans destekli Ay Geçidi insanlı uzay istasyonunun 2024 yılında, öncelikle Dünya'nın uydusuna yönelik sonraki aşama NASA Artemis programı görevlerini desteklemek üzere, yakın-doğrusal halo yörüngesinde (NRHO) inşa edilmeye başlanması planlanmaktadır. Lunar Gateway ayrıca potansiyel olarak Mars'a ve uzak asteroitlere yönelik gelecekteki görevleri de destekleyecektir.

Kurguda

Planet 51'de, itibari gezegen, Satürn benzeri bir halka sistemine sahip bir ay tarafından yörüngede döndürülür.
John Wyndham'ın bir kısa öyküsü olan Dumb Martian, çoğunlukla Callisto'nun bir uydusu olan Jüpiter IV/II'de geçer (bkz. The Seeds of Time ).
Star Wars'ta Ajan Kloss uydusunun kendine ait iki uydusu daha vardır.^[19]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:[1].
^ Brown, Katherine (3 Ekim 2018). "Astronomers Find First Evidence of Possible Moon". NASA. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
^ "Where is Earth's submoon?". phys.org (İngilizce). 24 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.
^ Forgan, Duncan (4 Ekim 2018). "The habitable zone for Earthlike exomoons orbiting Kepler-1625b". arXiv:1810.02712v1 .
^ "Hubble finds compelling evidence for a moon outside the Solar System". Hubble Space Telescope. 3 Ekim 2018. 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2018.
^ Chou, Felcia; Villard, Ray; Hawkes, Alison (3 Ekim 2018). Brown, Katherine (Ed.). "Astronomers Find First Evidence of Possible Moon Outside Our Solar System". Solar System and Beyond (Basın açıklaması). NASA. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2018.
^ Drake, Nadia (3 Ekim 2018). "Weird giant may be the first known alien moon - Evidence is mounting that a world the size of Neptune could be orbiting a giant planet far, far away". National Geographic Society. 31 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2018.
^ Jason Daley (11 Ekim 2018). "If a Moon Has a Moon, Is Its Moon Called a Moonmoon? - A new study suggests it's possible some moons could have moons and the internet wants to give them a name—but scientists have yet to actually find one". Smithsonian. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020.
^ Jones GH, Roussos E, Krupp N, Beckmann U, Coates AJ, Crary F, Dandouras I, Dikarev V, Dougherty MK, Garnier P, Hansen CJ, Hendrix AR, Hospodarsky GB, Johnson RE, Kempf S, Khurana KK, Krimigis SM, Krüger H, Kurth WS, Lagg A, McAndrews HJ, Mitchell DG, Paranicas C, Postberg F, Russell CT, Saur J, Seiß M, Spahn F, Srama R, Strobel DF, Tokar R, Wahlund JE, Wilson RJ, Woch J, Young D (7 Mart 2008). "The Dust Halo of Saturn's Largest Icy Moon, Rhea". Science. 319 (5868): 1380-1384. Bibcode:2008Sci...319.1380J. doi:10.1126/science.1151524. PMID 18323452. 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Ekim 2018.
^ Hecht, Jeff (6 Mart 2008). "Saturn satellite reveals first moon rings". New Scientist. 8 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.
^ Tiscareno, Matthew S.; Burns, Joseph A.; Cuzzi, Jeffrey N.; Hedman, Matthew M. (July 2010). "Cassini imaging search rules out rings around Rhea". Geophysical Research Letters. 37 (14): L14205. arXiv:1008.1764 . Bibcode:2010GeoRL..3714205T. doi:10.1029/2010GL043663. 10 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Fitzpatrick, Tony (13 Aralık 2010). "How Iapetus, Saturn's outermost moon, got its ridge". Washington University in St. Louis. 17 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.
^ Dombard, Andrew J.; Cheng, Andrew F.; McKinnon, William B.; Kay, Jonathan P. (2012). "Delayed formation of the equatorial ridge on Iapetus from a subsatellite created in a giant impact". Journal of Geophysical Research: Planets. 117 (E3). doi:10.1029/2011JE004010 .
^ Denk, T.; Mottola, S. (2019). Cassini Observations of Saturn's Irregular Moons (PDF). 50th Lunar and Planetary Science Conference. Lunar and Planetary Institute. 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2023.
^ Denk, T.; Mottola, S.; Bottke, W. F.; Hamilton, D. P. (2018). "The Irregular Satellites of Saturn". Enceladus and the Icy Moons of Saturn (PDF). 322. University of Arizona Press. ss. 409-434. Bibcode:2018eims.book..409D. doi:10.2458/azu_uapress_9780816537075-ch020. ISBN 9780816537488. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2023.
^ Edwin V. Bell II (11 Nisan 2016). "Phobos Project Information". NASA Space Science Data Coordinated Archive. NASA. 19 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2018.
^ Figliozzi, Gianine (20 Mayıs 2022). "CAPSTONE Spacecraft Launch Targeted No Earlier Than June 6". NASA. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2022.
^ Greicius, Tony (30 Kasım 2022). "NASA's Lunar Flashlight Has Launched – Follow the Mission in Real Time". NASA. 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.
^ Pablo (20 Aralık 2019). Star Wars: The Rise of Skywalker: The Visual Dictionary. DK Publishing. ISBN 9781465479037.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Alt uydu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Shadow Moons: The Unknown Sub-Worlds that Might Harbor Life 20 Ekim 2002 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Likely First Photo of Planet Beyond the Solar System 27 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Working Group on Extrasolar Planets – Definition of a "Planet" Position statement on the definition of a planet. (IAU)
The Hunt for Exomoons with Kepler (HEK): I. Description of a New Observational Project

[ARX-20181004-1] A bot will complete this citation soon. Click here to jump the queue arXiv:[1].

[2] Brown, Katherine (3 Ekim 2018). "Astronomers Find First Evidence of Possible Moon". NASA. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.

[3] "Where is Earth's submoon?". phys.org (İngilizce). 24 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.

[ARX-201810042-4] Forgan, Duncan (4 Ekim 2018). "The habitable zone for Earthlike exomoons orbiting Kepler-1625b". arXiv:1810.02712v1 .

[5] "Hubble finds compelling evidence for a moon outside the Solar System". Hubble Space Telescope. 3 Ekim 2018. 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2018.

[NASA-201810032-6] Chou, Felcia; Villard, Ray; Hawkes, Alison (3 Ekim 2018). Brown, Katherine (Ed.). "Astronomers Find First Evidence of Possible Moon Outside Our Solar System". Solar System and Beyond (Basın açıklaması). NASA. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2018.

[NGS-20181003-7] Drake, Nadia (3 Ekim 2018). "Weird giant may be the first known alien moon - Evidence is mounting that a world the size of Neptune could be orbiting a giant planet far, far away". National Geographic Society. 31 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2018.

[SM-20181011-8] Jason Daley (11 Ekim 2018). "If a Moon Has a Moon, Is Its Moon Called a Moonmoon? - A new study suggests it's possible some moons could have moons and the internet wants to give them a name—but scientists have yet to actually find one". Smithsonian. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2020.

[9] Jones GH, Roussos E, Krupp N, Beckmann U, Coates AJ, Crary F, Dandouras I, Dikarev V, Dougherty MK, Garnier P, Hansen CJ, Hendrix AR, Hospodarsky GB, Johnson RE, Kempf S, Khurana KK, Krimigis SM, Krüger H, Kurth WS, Lagg A, McAndrews HJ, Mitchell DG, Paranicas C, Postberg F, Russell CT, Saur J, Seiß M, Spahn F, Srama R, Strobel DF, Tokar R, Wahlund JE, Wilson RJ, Woch J, Young D (7 Mart 2008). "The Dust Halo of Saturn's Largest Icy Moon, Rhea". Science. 319 (5868): 1380-1384. Bibcode:2008Sci...319.1380J. doi:10.1126/science.1151524. PMID 18323452. 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Ekim 2018.

[10] Hecht, Jeff (6 Mart 2008). "Saturn satellite reveals first moon rings". New Scientist. 8 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.

[11] Tiscareno, Matthew S.; Burns, Joseph A.; Cuzzi, Jeffrey N.; Hedman, Matthew M. (July 2010). "Cassini imaging search rules out rings around Rhea". Geophysical Research Letters. 37 (14): L14205. arXiv:1008.1764 . Bibcode:2010GeoRL..3714205T. doi:10.1029/2010GL043663. 10 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[12] Fitzpatrick, Tony (13 Aralık 2010). "How Iapetus, Saturn's outermost moon, got its ridge". Washington University in St. Louis. 17 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2018.

[13] Dombard, Andrew J.; Cheng, Andrew F.; McKinnon, William B.; Kay, Jonathan P. (2012). "Delayed formation of the equatorial ridge on Iapetus from a subsatellite created in a giant impact". Journal of Geophysical Research: Planets. 117 (E3). doi:10.1029/2011JE004010 .

[LPSC2654-14] Denk, T.; Mottola, S. (2019). Cassini Observations of Saturn's Irregular Moons (PDF). 50th Lunar and Planetary Science Conference. Lunar and Planetary Institute. 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2023.

[Denk2018-15] Denk, T.; Mottola, S.; Bottke, W. F.; Hamilton, D. P. (2018). "The Irregular Satellites of Saturn". Enceladus and the Icy Moons of Saturn (PDF). 322. University of Arizona Press. ss. 409-434. Bibcode:2018eims.book..409D. doi:10.2458/azu_uapress_9780816537075-ch020. ISBN 9780816537488. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2023.

[16] Edwin V. Bell II (11 Nisan 2016). "Phobos Project Information". NASA Space Science Data Coordinated Archive. NASA. 19 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2018.

[17] Figliozzi, Gianine (20 Mayıs 2022). "CAPSTONE Spacecraft Launch Targeted No Earlier Than June 6". NASA. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2022.

[18] Greicius, Tony (30 Kasım 2022). "NASA's Lunar Flashlight Has Launched – Follow the Mission in Real Time". NASA. 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022.

[19] Pablo (20 Aralık 2019). Star Wars: The Rise of Skywalker: The Visual Dictionary. DK Publishing. ISBN 9781465479037.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]