Eskibeyrehatun, Çıldır
| Eskibeyrehatun | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Eskibeyrehatun Eskibeyrehatun'un Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Çıldır |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2024) | |
| • Toplam | 408 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Eskibeyrehatun, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Eskibeyrehatun köyünün eski adı Begrahatuni'dir. Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli, Begrahatuni (ბეგრახათუნი) adının Gürcüce Begrahatuli'den (ბეგრახატული) değişime uğramış olabileceğini yazmıştır. Bu adın bir ikonun adıyla ilişkili olduğu tahmin edilmektedir.[4] Nitekim Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Pırnallı köyüde kaya resimleriyle bilinen Dahatula ile Begrahatuli adlarının ikinci kelimes "hatul-i"dir (ხატულ-ი).[5]
Begrahatuni köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcü yönetiminden ele geçirmiştir. Köyün eski kilisesi Begrahatuni Kilisesi de bu dönemden kalmıştır.[6]
Begrahatun köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterinde Begrahatun (بكرە خاتون) olarak kaydedilmiştir. Bu tarihte köy Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Büyükçe bir yerleşim olan Begrahatun'un nüfusu 33 Hristiyan haneden oluşuyordu. Vergi yükümlüsü erkeklerin çoğunluğu İvane, Maharebel, Gogiça, Basila, İason, İordane, Batata, Giorgi, Tevdore gibi Gürcü adları taşıyor ve nüfusun büyük çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu. Köyde buğday, arpa tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[7][8][9]
Begrahatun köyü, Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde aynı idari konuma sahipti. Hicri 1115 (1703/1704) tarihinde hasılası 9.000 akçe olan köy, Hüseyin adında birine verilmişti.[10]
Begrahatun köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı nüfus tespitinde Bagratun / Begrahatun (Багратун / Беграхатун) biçiminde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Begrahatun nahiyesinin 11 köyünden biriydi. Nüfusu, 57'si erkek ve 65'i kadın olmak üzere, 14 hanede yaşayan 122 kişiden oluluyordu. 12 hanede 108 Türk, 1 hanede 5 Karapapak ve 1 hanede de başka milletten 9 kişi kaydedilmiştir. Begrahatun nahiyesinin idari merkezi Duduna köyüydü. Nahiyedeki 208 hanede, 824'ü erkek ve 806'sı kadın olmak üzere, 1.630 kişi yaşıyordu.[11]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli Begrahatun köyü üzerine şunları yazmıştır: "Zarabuki’den Begra-hatun köyüne geldim. Bu köy büyük bir derenin kenarında, Ahalkalaki yolu yakınında bulunuyor. Bu köyün yakınlarında hiç su yok ve burada yaşayanlar, ki 23 hane ya da 279 Müslüman Gürcüden oluşuyor, susuzluktan dolayı çok zor durumdalar. Bu köyde küçük bir kilisenin yıkıntıları duruyor ve kilise tamamen yağmalanmış. Bu derenin kıyısında Farkau ya da Yeni Begra-hatun köyü var. Burada 90 hane Süryani yaşıyor. Bunlar da Begra-hatun köylüleri gibi zor durumdalar. Buradan geriye Meirami köyüne yöneldik.[12]
Begrahatun köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan sınırları içinde kaldı. Bu durum 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak ertesi yıl Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla köy Türkiye'ye bırakıldı.[13]
1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Eskibeyrehatun köyü Begre Hatun Aşağı (بكرە خاتون آشاغی) adıyla kaydedilmiştir. Bu sırada köy Kars vilayetinin Çıldır kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Bugünkü Yenibeyrehatun köyünün adı ise bu listede Begre Hatun Yukarı (بكرە خاتون یوقاری) biçiminde yazılmıştır.[14] 1935 gelen nüfus sayımında "Eski Beyri hatun" olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 473 kişiden oluşuyordu.[15] 1965 yılına gelindiğinde Eskibeyrehatun köyünde 898 kişi yaşıyordu ve bu nüfus içinde sadece 142 kişi okuma yazma biliyordu.[16]
Eskibeyrehatun köyünde üç adet tarihsel yapı kalıntısı tespit edilmiştir. Bunlardan biri, Orta Çağ'da Gürcülerden kalmış olan Begrahatuni Kilisesi'dir. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili bu kilisenin dışında, ikinci bir kiliseden ve bu kilisenin çevresinde bir köyün kalıntılarından söz etmiştir. Tepede de büyük bir kalenin bulunduğunu yazmıştır.[17] Köyün 2,9 kilometre güneydoğusunda kuru duvar tekniğinde inşa edilmiş ve günümüzde tamamen yıkılmış olan yapı, Takaişvili'nin sözünü ettiği kale olmalıdır. Yapının içindeki mezar izleri, buranın eski bir yerleşim olduğunu desteklemektedir.[18]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy, Ardahan il merkezine 20 km, Çıldır ilçe merkezine 19 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2024 | 408[2] |
| 2023 | 422[2] |
| 2022 | 438[2] |
| 2021 | 453[2] |
| 2020 | 471[2] |
| 2019 | 476[2] |
| 2018 | 499[2] |
| 2017 | 512[2] |
| 2016 | 515[2] |
| 2015 | 527[2] |
| 2014 | 558[2] |
| 2013 | 561[2] |
| 2012 | 569[2] |
| 2011 | 582[2] |
| 2010 | 589[2] |
| 2009 | 607[2] |
| 2008 | 620[2] |
| 2007 | 608[2] |
| 2000 | 696[19] |
| 1990 | 838[20] |
| 1985 | 1.131[21] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Eski Beyrehatun, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s "Ardahan Çıldır Eskibeyrehatun Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ "Roin Malakmadze, Şuşana Putkaradze, Elza Putkaradze ve Şorena Putkaradze - "წერილები სტამბოლის ქართული სავანიდან (İstanbul Gürcü Manastırından Yazılar), Batum, 2020, s. 138". 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ "ხატული" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 24 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები" (2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2015, s. 82. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 540". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2024.
- ^ "1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 477". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი: 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 57.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 262-272". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218". 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 76.
- ^ "ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები (2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2021, s. 24. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ a b "Eskibeyrehatun Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
.png){kind=link}
.png){kind=link}