Cemal Gürsel
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Cemal Gürsel 1330-N.TOP.70 | |
|---|---|
_(cropped).jpg)
| |
| 1960'ta Cemal Gürsel | |
| 4. Türkiye cumhurbaşkanı | |
| Görev süresi 26 Ekim 1961 - 28 Mart 1966 (4 yıl, 153 gün) | |
| Başbakan | İsmet İnönü (1961-1965) Suat Hayri Ürgüplü (1965) Süleyman Demirel (1965-1966) |
| Yerine geldiği | Kendisi (devlet başkanı olarak) |
| Yerine gelen | Cevdet Sunay |
| Cumhuriyet Senatosu Tabii Senatörü | |
| Görev süresi 25 Ekim 1961 - 26 Ekim 1961 | |
| Görev süresi 28 Mart 1966 - 14 Eylül 1966 | |
| Türkiye devlet başkanı | |
| Görev süresi 27 Mayıs 1960 - 26 Ekim 1961 (1 yıl, 152 gün) | |
| Başbakan | Kendisi |
| Yerine geldiği | Celâl Bayar (cumhurbaşkanı olarak) |
| Yerine gelen | Kendisi (cumhurbaşkanı olarak) |
| 10. Türkiye başbakanı | |
| Görev süresi 30 Mayıs 1960 - 26 Ekim 1961 (1 yıl, 149 gün) | |
| Başkan | Kendisi |
| Yerine geldiği | Adnan Menderes |
| Yerine gelen | Emin Fahrettin Özdilek (vekaleten) |
| Türk Silahlı Kuvvetleri Başkumandanı | |
| Görev süresi 27 Mayıs 1960 - 25 Ekim 1961 | |
| Türkiye Millî Müdafaa Vekili | |
| Görev süresi 30 Mayıs 1960 - 9 Haziran 1960 | |
| Başbakan | Kendisi |
| Yerine geldiği | Ethem Menderes |
| Yerine gelen | Fahri Özdilek |
| Millî Birlik Komitesi Başkanı | |
| Görev süresi 27 Mayıs 1960 - 25 Ekim 1961 | |
| Türk Kara Kuvvetleri Komutanı | |
| Görev süresi 21 Ağustos 1958 - 2 Haziran 1960 | |
| Yerine geldiği | Rüştü Erdelhun |
| Yerine gelen | Cevdet Sunay |
| 3. Ordu Komutanı | |
| Görev süresi 30 Ağustos 1957 - 21 Ağustos 1958 | |
| Yerine geldiği | Necati Tacan |
| Yerine gelen | Ragıp Gümüşpala |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 10 Haziran 1895[1] Erzurum, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 14 Eylül 1966 (71 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Defin yeri | Anıtkabir, Ankara (18 Eylül 1966 - 30 Ağustos 1988) Devlet Mezarlığı, Ankara (30 Ağustos 1988 - günümüz) |
| Milliyeti | Türk |
| Evlilik(ler) | Melahat Gürsel (e. 1927)
|
| Çocuk(lar) | Mehmet Özdemir Gürsel (1928-1995) |
| Bitirdiği okul | Kara Harp Akademisi |
| Mesleği | Asker |
| Hükûmeti | 24. ve 25. Hükümetler |
| Dini | İslam |
| Ödülleri |  
|
| İmzası | 
|
| Askerî hizmeti | |
| Takma adı | Cemal Aga |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1915-1920)  Türkiye (1920-1960)
|
| Branşı | Topçu[2] |
| Hizmet yılları | 1915-1960 |
| Rütbesi | .svg){kind=small} Orgeneral
|
| Birimi | Kara Kuvvetleri Komutanlığı |
| Komutası |
|
| Çatışma/savaşları | I. Dünya Savaşı (Çanakkale Cephesi · Sina ve Filistin Cephesi)[2] Türk Kurtuluş Savaşı (Batı Cephesi)[2] |
Cemal Gürsel (10 Haziran 1895, Erzurum - 14 Eylül 1966, Ankara), 1961'den 1966'ya kadar 4. Türkiye cumhurbaşkanı olarak görev yapan Türk asker ve devlet adamıdır. 1960'ta Türk Kara Kuvvetleri komutanıyken Demokrat Parti iktidarına yapılan 27 Mayıs Darbesi'nin ardından kurulan Millî Birlik Komitesi'nin başkanı olarak bir yıl başbakanlık yapan ve yeni anayasanın hazırlanmasıyla 1961'de cumhurbaşkanı seçilen Gürsel, 1965 yılında sağlık sorunları nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından görevden alındı.
İlk yılları ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]10 Haziran 1895 tarihinde Erzurum'un Hınıs ilçesinde doğan Cemal Gürsel, asker bir babanın 5 çocuğundan (Kemal, Celâl, Cemile ve Sırrı) ikincisiydi. İlk öğrenime Ordu ilinden sonra Erzincan Askerî Lisesinde devam eden Gürsel, orta eğitimini tamamladıktan sonra Kuleli Askerî Lisesine askeri öğrenci olarak girdi. Kuleli'de son sınıf öğrencisiyken I. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine 16 Ekim 1914'te askeri eğitimine ara verdi ve 4. Kolorduda subay olarak göreve başladı.
1 Eylül 1922'de yüzbaşı rütbesine terfi etti. Bir yıl Kara Harp Okulunda eğitim aldı. 1 Ekim 1926 tarihinde Harp Akademisine başladı ve 1 Eylül 1929 tarihinde kurmay subay olarak Akademiden mezun oldu. Gürsel, 27 Ocak 1927 tarihinde Melahat Hanım ile evlendi ve bu evlilikten Özdemir (1928-9 Eylül 1995) adını verdikleri bir oğlu oldu. Gürsel çiftinin Hatice Ergün adlı bir evlatlıkları da bulunmaktaydı.[3] Oğlu Özdemir Gürsel'den ise Melkan ve Özdem adında iki torun sahibiydi. Babası Osmanlı subayı, Abidin, dedesi İbrahim (1820-1895) ve büyükdedesi Hacı Ahmet'tir (1790-1860).
Askerlik kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Birlik komutanlıkları ve karargâh görevlerinde 45 yıl süren askerlik hizmetinde bulundu.
Gürsel, aktif askerlik görevine Çanakkale Savaşı'na katılarak başladı. 45 yıl süren askerlik kariyerinde, Türk Kara Kuvvetlerine bağlı çeşitli birliklerde komutanlık ve karargâh görevlerinde hizmet verdi. Askerî öğrencilik yıllarından itibaren, popülerliği ve kendisine duyulan sevgi nedeniyle arkadaşlarınca "Ağa" lakabı verildi ve ölümüne kadar hep Cemal Ağa olarak bilindi.
Katıldığı savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürsel, Çanakkale, Filistin-Suriye ve Kurtuluş savaşlarında yer aldı.
1915 ve 1917 yılları arası topçu teğmen olarak Çanakkale Savaşı'nda 1. Topçu Alayının 1. Bataryasında savaştı. Çanakkale Savaşı sonrası, 1 Eylül 1917'de 41. Tümen Obüs Bataryası Komutanlığına atanarak Suriye-Filistin Cephesine gönderildi. Filistin ve Suriye cephesindeki bütün savaşlarda 41. Alayın 5. Bağımsız Bataryasında görev aldı. İngilizlere Gazze cephesinde 19 Eylül 1919'da esir düşerek Mısır'da iki yıl esir kaldı. 6 Ekim 1920 tarihinde serbest kalınca İstanbul'a dönüp, Erzurum Kongresi'ni izleyen günlerde Anadolu'ya geçerek, Türk Kurtuluş Savaşı'nın Batı Cephesi'ndeki bütün savaşlara katıldı.
Aldığı ödüller
[değiştir | kaynağı değiştir]1. Tümende üstün başarı ile verdiği hizmetleri için kıdem zammı ile taltif edildi. Büyük Taarruz'da fiilen görev başında muharebede bulunarak Harp Madalyası ve İstiklâl Madalyası ile taltif edildi.
Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Harp Okulunda bir yıl okudu; 1926'da Harp Akademisine girdi, 1929'da kurmay oldu. Bu tarihten sonra çeşitli görevlerde bulunan Gürsel 1940'ta albay, 1946'da tuğgeneral oldu. Bir süre 65. Tümen komutanlığı yaptı, 1948'de tümgeneralliğe yükseldi. 12. Tümen komutanlığı, 18. Kolordu komutanlığı ve 2. Yurtiçi Bölge komutanlığı görevlerinde bulundu. 1953'te korgeneral, 1957'de orgeneral oldu. 7 Aralık 1957'de 3. Ordu müfettişliğine atandı.
27 Mayıs 1960 Darbesi
[değiştir | kaynağı değiştir]25 Ağustos 1958'de Kara Kuvvetleri Komutanı oldu. 2 Mayıs 1960 tarihinde ziyareti sırasında sohbet ettiği Millî Savunma Bakanı Ethem Menderes'e ve dolayısıyla hükûmete görüşlerini açıkladı. 3 Mayıs 1960 tarihinde Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın istifasını istediği tarihi mektubu yazdı. Bu mektubunda Başbakan Adnan Menderes'in halk tarafından çok sevildiğini belirterek Bayar yerine Cumhurbaşkanlığına getirilmesini önerdi. Bunun üzerine iki ay sonra re'sen emekliliğe sevk edilmek üzere zorunlu izinle İzmir'e gitti.
Silahlı Kuvvetlerin tüm kademelerine iletilen ve ordunun mutlaka siyasetten uzak kalmasını tavsiye eden veda mektubunda Gürsel'in ifadeleri: "Ordunun ve taşıdığınız üniformanın şerefini daima yüksek tutunuz. Şu sırada memlekette esen hırslı politika havasının zararlı tesirlerinden kendinizi korumasını biliniz. Ne pahasına olursa olsun politikadan katiyen uzak kalınız. Bu, sizlerin şerefi, ordunun kudreti ve memleketin kaderi için ehemmiyeti haizdir." idi.
27 Mayıs 1960 tarihinde albay ve daha alt kademedeki subaylarca gerçekleştirilen darbe sonrasında 3. Ordu Komutanı Orgeneral Ragıp Gümüşpala'nın Millî Birlik Komitesine (MBK) liderlerinin kim olduğunu sorması ve eğer başlarında kendisinden daha kıdemli bir asker olmadığı takdirde 3. Ordu ile birlikte Erzurum'dan Ankara'ya yürüyüp isyana son vereceğini bildirmesi üzerine, ihtilalciler zorunlu izindeki Orgeneral Cemal Gürsel'i askeri uçakla İzmir'den Ankara'ya getirdiler. Gürsel, MBK'nın daveti ile başkanlık görevini üstlendi ve ihtilal lideri olarak kabul edildi. Kendisiyle yapılan 16 Temmuz 1960 tarihli Cumhuriyet gazetesi görüşmesinde "Şebeke zaten hazırdı. Ben şahsen ordunun siyasete katılmasını istemiyor ve genç arkadaşlarımın (ihtilal) girişimlerine engel oluyordum. İşler öyle bir seviyeye geldi ki ordunun siyasete karışmasına karşı olmama rağmen, onları görevlerinde serbest bıraktım. Şimdi bütün hedefim, adalet ve ahlak prensiplerine dayalı bir idareyi yeniden kurmaktır." açıklamasında bulundu.
Cemal Gürsel, 27 Mayıs 1960 günü öğleden sonra, İstanbul ve Ankara üniversiteleri hukuk fakültelerinin öğretim üyeleri Ordinaryüs Profesör Sıddık Sami Onar, Ord. Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Prof. Ragıp Sarıca, Prof. Naci Şensoy, Prof. Hüseyin Nail Kubalı, Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya, Doç. Dr. İsmet Giritli, Prof. İlhan Arsel, Prof. Bahri Savcı, Prof. Muammer Aksoy ve hocalarına yardım eden İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi asistanı (eski YÖK Başkanı ve uzmanlık alanı anayasa hukuku olan) Prof. Erdoğan Teziç'i kabul etti. Ord. Prof. Sıddık Sami Onar, heyet adına: "Bugün içinde bulunduğunuz durumu adi ve siyasi bir hükûmet darbesi saymak doğru değildir." ifadesinde bulundu. Heyet, Gürsel tarafından yeni bir Türkiye'nin anayasa taslağını hazırlamakla resmen görevlendirildi.
Cemal Gürsel, 30 Mayıs 1960 tarihinde TBMM Genel Kurulunda okunan programda "İkinci Cumhuriyet" tanımını ilk kez şu cümlelerle kullandı:
“İkinci Cumhuriyet'in Anayasası, ilmin ve geçmiş uzun yılların acı tecrübelerinin ışığı altında, memleketin mümtaz ilim adamlarının geceli gündüzlü çalışmaları memleket aydınlarının bu çalışmalara anketler vasıtasıyla katılmaları suretiyle hazırlanmaktadır. Birleşmiş Milletler Anayasası, İnsan Hakları Beyannamesi, hukuk prensipleri ve millî ruh ve ihtiyaçlardan doğmuş olan eski anayasamız ile millî gelenekler ve yurdumuzun özellikleri yeni anayasamız için ilham alınan başlıca kaynakları teşkil etmektedir.”
Tutuklu gazeteci ve öğrencilerin serbest bırakılmasını, yasaklı kapatılmış gazetelerin yeniden açılmasını sağladı. Emekliye ayrılan Orgeneral Ragıp Gümüşpala'ya Demokrat Partilileri bir araya getiren Adalet Partisini kurma görevini verdi. Anayasanın ardından en önemli sorun Yassıada'daki yargılamanın sonuçlarıydı. Bu noktada Cemal Gürsel'in gücü ancak 15 idamı üçe indirmeye yetti. Devlet Başkanı Cemal Gürsel ve İsmet İnönü’nün, diğer dünya liderleri ile birlikte Adnan Menderes ve diğer iki kabine üyesinin idam cezalarının affı dilekleri, Millî Birlik Komitesinin idam cezalarının onaylanma kararlarının seçimle kurulacak olan yeni meclis tarafından verilmesi dilekleriyle birlikte, yönetimi sivil iradeye bırakmaya yanaşmayan Silahlı Kuvvetler Birliği tarafından reddedildi.
Başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı görevleri için Ankara ve İstanbul'daki çeşitli akademisyenlere ve doktorlara teklifte bulundu ve destek verdi. Kendisinin seçilmesi için dolaylı ya da doğrudan hiçbir girişim ya da lobi faaliyetinde bulunmadı.
Halk oyuna sunulan ve kabul edilen yeni anayasa gereğince, 10 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerden sonra oluşturulan yeni Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından cumhurbaşkanlığına seçildi.
Yüksek Adalet Divanı tarafından verilen idam kararlarının onaylanmasıyla ilgili aleyhte oy kullanmıştır.[4]
Cumhurbaşkanlığı (1961-1966)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'nin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine 1961 yılında kabulünü sağladı.
Meclis'te çoğunluğa sahip iktidar partisinin her istediğini kontrolsüz yapabilme zihniyetini politikadan uzaklaştırmak için, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile verilen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak üzere demokrasinin "emniyet supabı" olarak görülen Anayasa Mahkemesini, Cemal Gürsel, 25 Nisan 1962 tarihinde Ankara'da ilk defa yürürlüğe soktu. Kutsal Emanetler, Topkapı Sarayı muhafaza depolarından ilk olarak, 31 Ağustos 1962 tarihinde modern müzecilik anlayışına uygun bir şekilde Türk halkına ve dünyaya sergilenmeye başlandı. Kendisinin direktifi ile "Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun" 22 Haziran 1965'te kabul edilmiş ve Diyanet İşleri Başkanlığına yeni bir yapı kazandırılmıştır.
ABD ile SSCB arasındaki Küba Füze Krizi'nde, batı tarafında Türkiye'nin komünizme karşı koruyuculuk görevini yürüttü.
Birleşik Krallık Kraliçesi II. Elizabeth ve ABD Başkan Yardımcısı Lyndon B. Johnson'u konuk etti. Birleşik Krallık askeri uçaklarının Türk hava sahasını Kuveyt'i tehdit eden Irak'a karşı kullanması için izin çıkardı. Avrupalı liderlerle olan yakın diplomatik ilişkileri sayesinde, Avrupa Birliği 1963 Ankara Anlaşması'nı ve bir yıl sonra da Assosiye Üyelik konumuna Türkiye'nin ulaşmasını sağladı. Kıbrıs'taki Türklere uygulanan mezalim ve katliamın devamı üzerine, 7 Ağustos 1964 tarihinde Türk Hava Kuvvetlerine bağlı savaş uçakları Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşu yaptı. Kıbrıs'ta Rumlar saldırılarını ve katliamlarını artırınca Başkomutan ve Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in emriyle 8 Ağustos 1964 tarihinde askeri hedefler bombalamaya başlandı. Kore Savaşı'ndan sonraki bu ilk Türk askerî harekâtı, Sovyetler Birliği Başkanı Nikita Kruşçev'in Başbakan'a mesaj göndererek itidal tavsiye etmesi üzerine, 10 Ağustos 1964 tarihinde tamamlandı.
O günkü şartlarda, İstanbul ve Ankara radyolarının dinlenemediği Doğu Anadolu Bölgesi'nde daha sonra bütün Doğu Anadolu'ya hitap edecek olan ilk radyo istasyonunun merkezi konumlu Erzurum'da kurulmasını sağladı ve açılış konuşmasında "Aziz Doğulu vatandaşlar; Sizleri yabancı radyoları dinlemekten kurtarmak için Erzurum'da bir radyo istasyonu tesis ettik. Ve bugün neşriyata başlıyoruz. Yabancı radyolardan çok defa fesat, fitne hatta zehir gelir. Erzurum radyosu sizleri bu kötülüklerden koruyacak, kendi temiz sözlerimizle millî meselelerimizi öğrenecek, güzel seslerimizle şarkılarımızı dinleyeceğiz. Erzurum radyosu, doğu illeri ve yurdumuz için mutlu olsun. Bu vesileyle, tüm doğulu vatandaşlarıma sevgi ve saygı hislerimi ifade ederim.” ifadelerini kullandı. Daha sonra Türkiye Radyo ve Televizyon Devlet Kurumunu başkent Ankara'da organize ederek, televizyon hizmetlerinin yurda ilk kez getirilmesini sağladı.
Türkiye tarihinde ilk kez planlı ekonomiye geçiş, Devlet Planlama Teşkilatı ve Devlet İstatistik Enstitüsü kuruluşu, 5 yıllık kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, Ortak Pazar üyeliği, SSCB ile iyi ilişkiler kurulması, Kıbrıs'a garantör ülkeler tarafından müdahalesi, cumhuriyet öncesi Erzurum ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde işgalcilerle işbirlikçi, isyancı azınlıklarca katledilen 250.000 sivil Türk halkının anıtsal temsili konusunda ulusal ve tarihsel önderlik niteliğinde çalışmalar yaptı. Millî İstihbarat Teşkilatı Kuruluşu yasası ve düzenlemesi, Millî Güvenlik Kurulunun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk ordusunun modernizasyonu, İran, Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulması, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulması, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kalkınma ve geliştirilmesi planları, Basın Yayın Yüksek okulunun ilk kuruluşu, Turizm Bakanlığının kurulması da yine kendisinin Türkiye'ne olan katkılarıdır. Ruhullah Humeyni ve Mustafa Barzani'ye Türkiye'ye sığınma izni ve korunma verdi. Sinema ve görsel sanatlara duyduğu ilgi ve verdiği destek ile ülkenin batıda turistik amaçlarla kitlelere tanıtılabilmesi fikri, İngiliz yazar Eric Antler'in romanının Paris ve İstanbul'da çekilen, Peter Ustinov'un oynadığı "Topkapı" isimli popüler filme başarıyla uygulanması ile birleştirildi. Aynı bağlamda, turizmde Türkiye'nin dış propagandasına yardım amacıyla, ABD Başkanı John F. Kennedy'nin en sevdiği kitaplardan olan Ian Fleming'in "Rusya'dan Sevgilerle" romanının İstanbul'da 1962-63 yıllarında filme çekilmesinde öncülük etti. Cumhurbaşkanı onayına sunulan yasa tekliflerini bir kez daha Mecliste görüşülmek üzere geri gönderme uygulamasını 1963'te başlattı. Milletvekili gazeteci Cihat Baban, Politika Galerisi isimli kitabında Cemal Gürsel'in kendisine "Eğer Süleyman Demirel Adalet Partisi'nin başına geçebilirse bütün dertleri hallederiz. Aydın adam, yobazlığa yüz vermez. Benim gözüm de arkada kalmaz. O başkan olsun diye ben çok çalışıyorum. Bir muvaffak olursam rahat edeceğim." dediğini iddia eder. Toplumda görme kaybı ve körlüğün önlenmesi için hayır yardımı amacını güden uluslararası Lion's Kulübünün Türkiye'de hizmete girmesi (1963), Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun başlangıcı (1964), ilk millî nüfus kontrol planlama çalışmaları (1965), ülkede ilk bilgisayar kullanımı, demir çelik üretimi gelişmesi (AET demir çelik birliği doğrultusunda), petrol boru hattı inşası Cemal Gürsel'in idaresi altında gerçekleşti.
Cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun'a verilen hapis cezalarını affetti.
İlk Devlet Araştırma Kütüphanesi ve hükûmete yol göstericilik görevini yasayla verdiği Türkiye Bilim Teknik ve Araştırma Kurumunu kurdu.
Ordunun binek otomobil ihtiyacını karşılamak amacı da güden, ilk yerli ve seri üretimi hedefleyen Devrim Otomobili projesini başlattı.
Devlet başkanlığı ve cumhurbaşkanlığı görevlerini ve ilgili masraflarını devletten maaş almadan, emekli asker maaşıyla karşıladı.[5]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürsel, 1960'ta hafif bir felçle başlayan hastalığının gitgide ilerlemesi üzerine 2 Şubat 1966'da Başkan Lyndon B. Johnson'un özel uçağıyla tedavi için Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. Kısa süre sonra komaya girince 26 Mart'ta Ankara'ya getirildi. 38 kişiden oluşan hekimler kurulunun, sağlığının görevini sürdürmeye engel olduğuna ilişkin raporu üzerine TBMM kararıyla 28 Mart 1966 tarihinde cumhurbaşkanlığına son verildi.[6][7] Yerine, eski Genelkurmay Başkanı ve kontenjan senatörü Cevdet Sunay seçildi.[6] Yaklaşık 7,5 ay komada kalan Gürsel, 14 Eylül 1966 günü öldü. Geriye hiçbir vasiyet ve kendisi ile ilgili dilek bırakmadı. 18 Eylül 1966 Pazar günü naaşı, Anıtkabir devrim şehitleri bölümünde toprağa verildi. Naaşı, 30 Ağustos 1988'de Anıtkabir'den alındı ve 2549 Sayılı kanun ile Devlet Mezarlığı'na nakledildi.
Yorumlar
[değiştir | kaynağı değiştir]"General Gürsel, modern Türkiye'nin Ata'sı olan Mustafa Kemal Atatürk'e benzer bir şekilde, ikinci Türkiye'nin babası olarak tarif edilebilir. Derin bir bölünme zamanında Gürsel, kendisini millî bütünlüğün bir simgesi olarak gören Türk Milleti'nin saygı ve sevgisini kazanıp devam ettirdi. Vefat ettiğinde, ulusun güven duyulan babası kimliğine sahipti." (Vefatı üzerine tüm Türk gazetelerinde yayımlanan başsağlığı mesajıdır.) Prof. Bernard Lewis, 15 Eylül 1966
Ölümünden sonra o dönemin Yargıtay Başkanı İmran Öktem'in 1967-1968 Adli Yıl Açılış Konuşmasında Onun hakkındaki düşünceleri şu şekildeydi:
Zeki, şefkatli, sağ duyusu kuvvetli, kararlarında isabetli, olduğu gibi görünmesini, gösterişten uzak kalmasını seven, sadelik içinde büyük olan, büyüklüğünü belli etmek için bir çaba ve gayret göstermek lüzumu duymayan, Atatürk Devrimlerine bağlı, devrimleri korumayı amaç edinmiş, gericiliğin amansız düşmanı, milletine daha çok ve dürüst çalışmayı daima tavsiye eden Cemal Gürsel, büyük mümtaz vasıflarıyla ve büyük devrim ve Devlet adamı olarak Türk Tarihi'nde müstesna bir yer almıştır. Olağanüstü devrim idaresinin anayasa kuruluşlarına arızasız olarak intikalinde ve demokrasinin yerleşmesinde Cemal Gürsel'in büyük etkisi olmuştur. Bunu sağlamak için geceli gündüzlü çalışmış, sağlığını ve hayatını yitirmiştir. Devrimci Türk milleti sana minnettardır.
İsmi, çeşitli okullar, caddeler ve silahlı kuvvetler karargâh binalarına verildi. 2008 yılında gösterime giren "Devrim Arabaları" filminde Sait Genay tarafından canlandırıldı.[8]
Kronoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1895: Erzurum'da dünyaya geldi.
- 1914: 16 Ekim'de subay olarak 4. Kolordu Komutanlığı emrine verildi.
- 1915: 12 Temmuz asteğmen oldu.
- 1915: 1 Eylül teğmen oldu.
- 1917: 1 Eylül 41. Tümen Obüs Bataryası Komutanlığına atanarak Filistin Cephesi'ne gönderildi.
- 1918: 19 Eylül İngilizlere esir düşerek iki yıl Mısır'da esir kampında kaldı.
- 1920: 6 Ekim serbest bırakıldı ve İstanbul'a dönüşte üsteğmenliğe yükseltildi ve İstiklâl Savaşı'na katıldı.
- 1922: 1 Eylül yüzbaşı oldu.
- 1926: 1 Ekim Harp Akademisine başladı.
- 1929: 1 Eylül Harp Akademisinden mezun oldu.
- 1931: 30 Ağustos binbaşı oldu.
- 1936: 30 Ağustos yarbay oldu.
- 1940: 30 Ağustos albay oldu.
- 1946: 30 Ağustos tuğgeneral oldu ve 15. Tümen Tugay Komutanlığına atandı.
- 1948: 30 Ağustos 2. Kolordu Komutanlığı Kurmay Başkanı iken tümgeneral oldu.
- 1950: 28 Haziran 12. Tümen Komutanlığına getirildi.
- 1953: 30 Ağustos İzmir 2. Yurtiçi Bölge komutanı oldu.
- 1957: 30 Ağustos orgeneralliğe yükseltilerek 3. Ordu komutanı oldu.
- 1958: 21 Ağustos Kara Kuvvetleri Komutanlığına atandı.
- 1960: 2 Mayıs Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanı Ethem Menderes'e veda etti.
- 1960: 3 Mayıs Menderes hükûmetinin Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanı Ethem Menderes'e tarihe geçen mektubunu yazdı. Erken emekliye sevk edildi ve zorunlu izinle İzmir'e gitti.
- 1960: 27 Mayıs TSK'nın ülke yönetimine el koymasıyla aynı gün Millî Birlik Komitesinin başkanlığına getirildi.
- 1960: 28 Mayıs devlet ve hükûmet başkanlığı, TSK Başkomutanlığı ve Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı (30 Mayıs - 9 Haziran 1960) yetkilerini üstlenerek 24. Hükûmeti kurdu. (1. Millî Birlik Komitesi Hükûmeti)
- 1961: 5 Ocak Hükûmeti yenileyerek 25. Hükûmeti kurdu. (2. MBK Hükûmeti)
- 1961: 26 Ekim halk oylaması kabul edilen anayasa sonucu kurulan Meclis tarafından cumhurbaşkanı seçildi.
- 1963: Ekim cumhuriyetin 40. kuruluş yıldönümü nedeniyle Atatürk, İnönü, Kennedy ve kendisinin konuşmalarını içeren bir kutlama plağı yayınlattı.
- 1966: 31 Ocak beyin kanaması geçirdi.
- 1966: 2 Şubat tedavi için ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'un özel uçağıyla ABD'ye götürüldü.
- 1966: 9 Şubat komaya girdi.
- 1966: 24 Mart Bakanlar Kurulu toplanarak Gürsel'in Türkiye'ye getirilmesine karar verdi.
- 1966: 26 Mart Türkiye'ye getirilerek, Gülhane Askeri Tıp Akademisine kaldırıldı.
- 1966: 26 Mart 38 kişilik Müşterek Sağlık Kurulu, Gürsel'in cumhurbaşkanlığı görevine devam edemeyeceğini belirten bir rapor hazırlayarak Başbakanlığa sundu.
- 1966: 28 Mart anayasa uyarınca cumhurbaşkanlığı görevi TBMM kararıyla sona erdirildi.
- 1966: 16 Eylül sabaha karşı (06.45) öldü.
Çoklu ortam kaynakları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cemal Gürsel'in Kemal Atatürk hakkında ses kaydı, 10 Kasım 1963
- ABD Başkanı John F. Kennedy'nin Kemal Atatürk üzerine sesli mesajı, 1963
- ABD Başkanı John F. Kennedy'nin Atatürk mesajının metni
- İsmet İnönü'den Atatürk mesajının metni
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Vikisöz'de alıntılar |
|
|
Vikikaynak'ta belgeler |
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.
- ^ a b c "Cemal GÜRSEL". Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. 9 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?araKelime=melahat 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. gürsel&isAdv=false
- ^ Küçük, Sami (23 Mayıs 2008). Rumeli'den 27 Mayıs'a: İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Harekatı. Mikado Yayınları.
- ^ Cumhurbaşkanlığı bordro kayıtları.
- ^ a b "T . B. M . M . Birleşik Toplantı Kararları" (PDF). Resmî Gazete. 29 Mart 1966. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 28 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Kasım 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2010.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cemal Gürsel'in askeri örgütlenmeden haberdar olduğu için mecbur kaldığı endişeli vatanseverlik girişimi mektubuna yol açan ortam 31 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cemal Gürsel Kraliçe II. Elizabeth'in Ankara'ya ilk ziyaretinde, 1961
- Annesi ile ilgili Cemal Gürsel'in ÜNYE'den ilkokul çağı hatırası 3 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Anadolu Ajansı albümündeki Cemal Gürsel fotoğrafları 1960-1965 25 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cemal Gürsel'in Savunma Bakanı'na mektubu - Devlet Arşivleri Orijinali 13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Adnan Menderes'in Cumhurbaşkanlığını istediğine dair haber
- Gürsel hakkında verilen sağlık raporu ve ilgili tarihler
- Anayasa Mahkemesi felsefesi ve tarihçesi
- Türkiye Cumhuriyeti 1960-62
- Türkiye Cumhuriyeti 1963-66
- 1967 Adalet yılı açılış konuşmasında Cemal Gürsel
- Hakkındaki Cumhurbaşkanlığı video ve fotoğrafları
- LIFE dergisindeki resimleri
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Celâl Bayar |
.svg) 4. Türkiye cumhurbaşkanı 27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966 |
Sonra gelen: Cevdet Sunay |
| Önce gelen: Adnan Menderes |
 T.C. 10. Başbakanı 27 Mayıs 1960 - 27 Ekim 1961 |
Sonra gelen: Emin Fahrettin Özdilek |
| Önce gelen: Ethem Menderes |
 T.C. 18. Millî Savunma Bakanı 30 Mayıs 1960 - 9 Haziran 1960 |
Sonra gelen: Emin Fahrettin Özdilek |
| Askerî görevi | ||
| Önce gelen: Rüştü Erdelhun |
Türk Kara Kuvvetleri Komutanı 21 Ağustos 1958 - 2 Haziran 1960 |
Sonra gelen: Cevdet Sunay |
| Önce gelen: Necati Tacan |
3. Ordu Komutanı 30 Ağustos 1957 - 21 Ağustos 1958 |
Sonra gelen: Ragıp Gümüşpala |
| |||||
| Yapı | .jpg) | |
|---|---|---|
| Defnedilenler |
| |
| Otorite kontrolü |
|
|---|
- 24. Hükûmet - 1. Milli Birlik Komitesi Hükûmeti
- 25. Hükûmet - 2. Milli Birlik Komitesi Hükûmeti
- Türk Kara Kuvvetleri komutanları
- 3. Ordu (Türkiye) komutanları
- 1895 doğumlular
- Hınıs doğumlular
- Darbe ile iktidara gelen liderler
- Millî Birlik Komitesi üyeleri
- Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri
- 27 Mayıs Darbesi
- I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri
- Devlet Mezarlığı'na defnedilenler
- 1966'da ölenler
- Kuleli Askerî Lisesinde öğrenim görenler
- Kara Harp Okulunda öğrenim görenler
- TBMM Millî Birlik Komitesi üyesi Cumhuriyet Senatörleri
- Anıtkabir
- Erzincan Askerî Lisesinde öğrenim görenler
- TBMM Cumhuriyet Senatosu Tabii senatörleri
- Topçu subaylar
- Cemal Gürsel
- Türkiye millî savunma bakanları
- Türkiye başbakanları
- Türk sekülaristler