Kenzaburo Oe
| Kenzaburō Ōe | |
|---|---|
 Ōe, 2012 | |
| Doğum | 31 Ocak 1935 Uchiko, Ehime, Japon İmparatorluğu |
| Ölüm | 3 Mart 2023 (88 yaşında) Tokyo, Japonya |
| Meslek | Romancı, kısa öykü yazarı ve deneme yazarı |
| Milliyet | Japon |
| Dönem | 1950–2023 |
| Önemli ödülleri | Nobel Edebiyat Ödülü 1994 |
Etkilendikleri | |
Kenzaburō Ōe (Japonca: 大江健三郎, 31 Ocak 1935 - 3 Mart 2023), Japon yazar ve çağdaş Japon edebiyatı'nın önde gelen isimlerinden birisi. Ōe, 1994 yılında Yasunari Kavabata'dan sonra Nobel Edebiyat Ödülü kazanan ikinci Japon yazardır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1935 yılında Şikoku'nun bir köyünde doğdu. Japonya'nın en prestijli üniversitesi olan Tokyo Üniversitesi'nde Fransız Edebiyatı eğitimi gördü. Türkiye'de özellikle Kişisel Bir Sorun eseri ile tanınan yazar, Japonya'nın gelmiş geçmiş en güçlü sosyal ve politik eleştirel yaklaşımını roman dünyasına taşıyarak Japon edebiyatında kendine özgü bir yer edindi. Onun bu özelliğini yansıtan entelektüel niteliği yüksek romanları ona 1994 yılında Nobel Edebiyat ödülünü getirdi.
Savaşçı sınıf kökenli olup geleneklerine bağlı bir taşra ailesinde yetiştirilmiştir. Yaşıtı Japon çocuklarının çoğu gibi Oe de, Japonya'nın müttefik güçlere yenildiğini ve teslim olduğunu, II. Dünya Savaşı'nın bittiğini radyoda imparator Hirohito'nun kendi ağzından duyuşuna kadar İmparator'un yaşayan bir Tanrı olduğuna inanmıştır. Ancak İmparator'un kendisi gibi bir insan olduğunu öğrenen Oe, dünya algısını sonsuza dek değiştiren kayboluş ve yıkım duygusunu yaşamıştır. Babasının erken ölümü, II. Dünya Savaşı'nda Japonya'nın yenilmesi ve son olarak da oğlu Hikari'nin beyin fıtığı nedeniyle engelli olarak doğması Oe'nin hem kişisel hem de edebiyat hayatındaki en etkili olaylardır. Eserlerinde Sartre, Mailer, Faulkner, Melville, William Blake, William Butler Yeats, Charles Dickens, Fyodor Dostoyevsky, Miguel de Cervantes, Dante ve Chi-ha gibi çeşitli yazarları birleştirmiştir.[1]
Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Oe, hâlâ öğrenci olduğu 1957 yılında öyküler yayımlamaya başladı ve özellikle Fransa ile Amerika Birleşik Devletleri'ndeki çağdaş yazarlardan büyük ölçüde etkilendi.[2] En çok etkilendiği yazarların başında Jean-Paul Sartre geliyordu.[3] Yayınlanan ilk eseri, Amerikan işgali sırasında Tokyo’da geçen “Lavish are the Dead” adlı kısa öyküydü ve Bungakukai edebiyat dergisinde yayımlandı.[4] İlk dönem eserlerinin çoğu kendi üniversite çevresinde geçmekteydi.[5]
1958 yılında, “Shiiku” (飼育) adlı kısa öyküsü prestijli Akutagawa Ödülü'ne layık görüldü.[4] Bu eser, Japon gençleri tarafından hedef alınan siyahi bir Amerikan askerini konu alıyordu ve 1961 yılında Nagisa Oshima tarafından The Catch (Av) adıyla filme uyarlandı.[5] Yine bu döneme ait başka bir kısa roman olan ve sonradan Tomurcukları Koparın, Çocukları Vurun adıyla çevrilen eseri, Oe'nin kırsal Shikoku'daki çocukluk anılarının idealize edilmiş bir versiyonunda yaşayan çocukları konu almaktadır.[5]
1961 yılında, Seventeen ve The Death of a Political Youth adlı kısa romanları Bungakukai edebiyat dergisinde yayımlandı. Her ikisi de, Ekim 1960'ta Japonya Sosyalist Partisi başkanı Inejirō Asanuma'yı öldürüp üç hafta sonra hapiste intihar eden on yedi yaşındaki Yamaguchi Otoya'dan ilham almıştı.[6] Yamaguchi, aşırı sağ kesimlerde hayranlık uyandırıyordu ve The Death of a Political Youth adlı esere öfkelenen aşırı sağcılar hem Oe'ye hem de dergiye haftalarca ölüm tehditleri yağdırdı. Dergi kısa sürede okuyucularından özür diledi, ancak Oe özür dilemedi,[7] ve bir süre sonra Tokyo Üniversitesi’nde konuşma yaparken öfkeli bir sağcı tarafından fiziksel saldırıya uğradı.[8]
Oe'nin bir sonraki edebi evresi cinsellik içeriğinden uzaklaştı ve bu kez toplumun şiddetle bağlantılı kenar kesimlerine odaklandı. 1961 ile 1964 yılları arasında yayımladığı eserlerde varoluşçuluk ve pikaresk edebiyat etkisi görülür; bu eserler daha çok suçlu ya da anti-kahraman olan karakterleri konu alır. Bu karakterler toplumun kenarında yer aldıkları için topluma yönelik çarpıcı eleştirilerde bulunabilirlerdi.[9]: 47 Oe'nin favori kitabının Mark Twain’in Huckleberry Finn’i olduğunu belirtmesi, bu dönemin bağlamında değerlendirilebilir.[10]
Hikari’nin Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Oe, edebi kariyerinde oğlu Hikari'nin büyük etkisi olduğunu belirtmiştir. Yazarlığı aracılığıyla oğluna bir "ses" vermeye çalışmıştır. Oe'nin birçok kitabında, oğlu Hikari'den esinlenen bir karakter yer alır.[11]
Oe'nin 1964 tarihli Kişisel Bir Mesele (A Personal Matter) adlı kitabı, zihinsel engelli oğlunu kabullenme sürecinde yaşadığı psikolojik travmayı konu alır.[2] Hikari, Nobel Komitesi tarafından övgüyle anılan birçok kitabında önemli bir yer tutar ve 1994'te Nobel Ödülü’nü kazandıktan sonra yayımladığı ilk kitabın da merkezinde yer alır. 1996 tarihli Şifalı Bir Aile (A Healing Family) adlı kitap, denemelerden oluşan anı türünde bir eserdir.[12]
2006 - 2008
[değiştir | kaynağı değiştir]2005 yılında, emekli iki Japon subay, Ōe’ye 1970 tarihli Okinawa Notları (Okinawa Notes) adlı deneme kitabında yer alan iddiaları nedeniyle iftira davası açtı. Oe, bu kitapta Japon askerlerinin 1945'te Okinawa Adası'nın Müttefikler tarafından işgali sırasında çok sayıda Okinawalı sivili toplu intihara zorladığını yazmıştı. Mart 2008’de Osaka Bölge Mahkemesi, Ōe’ye yöneltilen tüm suçlamaları reddetti. Hakim Toshimasa Fukami kararında şöyle dedi: “Ordu, toplu intihar olaylarında derinlemesine yer almıştır.” Dava sonrası düzenlenen bir basın toplantısında Oe, “Hakim yazdıklarımı doğru şekilde okudu,” dedi.[13]
Oe, yaklaşık iki yıl süren (2006–2008) iftira davası boyunca pek yazı yazmadı. Bu süre zarfında yeni bir roman üzerinde çalışmaya başladı. The New York Times, romanın, II. Dünya Savaşı sırasında bir selde boğularak ölen ve imparatorluk sistemini güçlü bir şekilde destekleyen babasından esinlenilen bir karakter içereceğini bildirdi.[14] Suyla Gelen Ölüm (Death by Water) adlı roman 2009 yılında yayımlandı.
2013
[değiştir | kaynağı değiştir]Bannen Yoshikishu (Son Yılların Teşhisi) adlı son romanı, ana karakteri Kogito Choko olan altı kitaplık bir serinin son halkasıdır. Kogito Choko, Oe'nin edebi anlamda alter egosu olarak görülebilir. Roman, aynı zamanda, Oe'nin 1963 yılında zihinsel engelli doğan oğlundan bu yana sürdürdüğü “ben romanı” (I-novel) türünün bir doruk noktası olarak değerlendirilebilir. Romanda Choko, üzerinde çalıştığı romanla ilgisini kaybeder; çünkü 11 Mart 2011'de Tohoku bölgesinde meydana gelen Büyük Doğu Japonya depremi ve tsunamisi onu derinden etkiler. Bunun yerine, felaketler çağını ve artık 70'li yaşlarının sonuna yaklaşmakta olduğunu yazmaya başlar.[15]
Aktivizm
[değiştir | kaynağı değiştir]1959 ve 1960 yıllarında Oe, Amerika Birleşik Devletleri-Japonya Güvenlik Antlaşması'na karşı düzenlenen Anpo protestolarına, "Genç Japonya Topluluğu" (Wakai Nihon no Kai) adlı genç yazarlar, sanatçılar ve bestecilerden oluşan bir grubun üyesi olarak katıldı.[6] Bu antlaşma, ABD'nin Japonya'da askeri üsler bulundurmasına izin veriyordu. Protestoların antlaşmayı engelleyememesi, Oe'yi hayal kırıklığına uğrattı ve bu durum sonraki yazılarını derinden etkiledi.[3][6]
Oe, pasifist ve nükleer karşıtı kampanyalarda aktif rol aldı; Hiroşima ve Nagasaki’ye atılan atom bombaları ile hibakuşa (bombadan sağ kalanlar) hakkında kitaplar yazdı. Harvard Üniversitesi’ndeki bir mezuniyet töreninde tanıştığı Amerikalı nükleer karşıtı aktivist Noam Chomsky’e Okinawa Notları adlı kitabını göndererek yazışmaya başladı. Chomsky cevabında yalnızca bu kitaptan söz etmekle kalmayıp, çocukluğundan bir anısını da paylaştı. Hiroşima'nın bombalanmasını ilk duyduğunda bu olayın kutlanmasına katlanamadığını, ormana gidip akşama kadar yalnız oturduğunu yazdı. Oe daha sonra bir röportajda, “Chomsky’e hep saygı duymuştum ama bana bunu anlattıktan sonra ona daha da çok saygı duydum,” dedi.[16]
2007 yılında The Paris Review dergisine verdiği bir röportajda kendisini anarşist olarak tanımladı: “Prensip olarak bir anarşistim. Kurt Vonnegut bir keresinde kendini İsa’ya saygı duyan bir agnostik olarak tanımlamıştı. Ben de demokrasiyi seven bir anarşistim.”[16]
2011'deki Fukuşima nükleer felaketinden sonra Başbakan Yoshihiko Noda’ya, “nükleer santrallerin yeniden başlatılması planlarının durdurulması ve nükleer enerjiden tamamen vazgeçilmesi” çağrısında bulundu.[17] Japonya'nın, Fukuşima sonrası nükleer enerjiden vazgeçme konusunda “etik bir sorumluluğu” olduğunu ve nükleer santraller yeniden devreye alınırsa başka bir felaketin yaşanabileceğini söyledi. 2013 yılında Tokyo'da nükleer karşıtı kitlesel bir gösteri düzenledi.[18] Ayrıca, Japonya Anayasası'nın savaşı kalıcı olarak reddeden 9. maddesinin değiştirilmesine yönelik girişimleri de eleştirdi.[19]
2015 yılında Oe, Japon hükümetinin “rahatlama kadınları” (comfort women) meselesinde yeterli bir özür dilemediğini ve konuyu gerektiği gibi kabul etmediğini düşündüğünü belirtti.[20]
Özel hayatı ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Oe, Şubat 1960'ta evlendi. Eşi Yukari, film yönetmeni Mansaku Itami'nin kızı ve yönetmen Juzo Itami'nin kız kardeşiydi. Aynı yıl Çin'e yaptığı bir ziyarette Mao Zedong ile tanıştı. Ertesi yıl ise Rusya ve Avrupa'ya gitti; Paris'te Jean-Paul Sartre'ı ziyaret etti.[8][16]
Oe Tokyo'da yaşıyordu ve üç çocuğu vardı.[21] 1963 yılında, en büyük oğlu Hikari beyin fıtığıyla doğdu.[22] Oğlunun, ömür boyu öğrenme güçlüğüne yol açacak bir ameliyat gerektiren durumunu kabullenmekte başlangıçta zorlandı.[21] Hikari, orta yaşlarına kadar Kenzaburō ve Yukari ile birlikte yaşadı ve sıklıkla babasının yazı yazdığı odada müzik besteledi.[21]
Oe, 3 Mart 2023'te 88 yaşında hayatını kaybetti. Ölüm nedeni olarak yaşlılık bildirildi.[4][21][22][23]
Başlıca yapıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Shiiku (Kurbanı Beslemek) (1957)
- Kişisel Bir Sorun (1964)
- Man'en gan'nen no futtobōru (Sessiz Çığlık) (1967)
- Warera no kyōki wo ikinobiru michi wo oshieyo (Delilikten Kurtar Bizi) (1969)
- Atarashii hito yo, mezameyo (Ayağa Kalk Genç Adam) (1983)
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Akutagava Ödülü, 1958.
- Şinçoşa Edebiyat Ödülü, 1964.
- Tanizaki Ödülü, 1967.
- Noma Ödülü, 1973.
- Yomiuri Ödülü, 1982.
- Jiro Osaragi Ödülü (Asahi Shimbun), 1983.
- Nobel Edebiyat Ödülü, 1994.
- Kültür Nişanı, 1994 – reddedildi.[24]
- Légion d'honneur, 2002.[25]
2006 yılında, geçen yıl yayınlanan Japon edebi romanlarını tanıtmak için Kenzaburō Ōe Ödülü kuruldu. Kazanan eser yalnızca Ōe tarafından seçilirdi. Kazanan para ödülü almaz, ancak roman diğer dillere çevrilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Japon Edebiyatında Varoluşçuluk, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012, Nuray Akdemir
- ^ a b "Kenzaburo Oe – Biographical". nobelprize.org (İngilizce). 20 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ a b L, Aaron (28 Mart 2005). "In the forest of the soul: Oe Kenzaburo at 70". Asia-Pacific Journal: Japan Focus (İngilizce). 25 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ a b c Benoza, Kathleen (13 Mart 2023). "Nobel-winning Japanese novelist Kenzaburo Oe dies at 88". The Japan Times (İngilizce). 13 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ a b c Wilson, Michiko N. (Haziran 1986). The Marginal World of Oe Kenzaburo (İngilizce). M. E. Sharpe Incorporated. ISBN 978-0-7656-3564-8.
- ^ a b c Kapur, Nick (6 Ağustos 2018). Japan at the Crossroads: Conflict and Compromise after Anpo (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-98848-4.
- ^ Mark Weston (1999). Giants of Japan. Internet Archive. Kodansha International. ISBN 978-1-56836-286-1.
- ^ a b Jaggi, Maya (5 Şubat 2005). "In the forest of the soul". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ O'Brien, James (Şubat 1987). "The Marginal World of Ōe Kenzaburo: A Study in Themes and Techniques. By Michiko N. Wilson. Armonk, N.Y.: M. E. Sharpe, 1986. viii, 160 pp. Biographical Notes, Notes, Selected Bibliography, Index. $30." The Journal of Asian Studies (İngilizce). 46 (1): 168-169. doi:10.2307/2056704. ISSN 1752-0401.
- ^ Theroux, Paul (8 Şubat 1970). "Speaking of Books: Creative Dissertating". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Hikari Finds His Voice". chninternational.com. 6 Haziran 2007. 6 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ A HEALING FAMILY | Kirkus Reviews (İngilizce).
- ^ Onishi, Norimitsu (29 Mart 2008). "Japanese Court Rejects Defamation Lawsuit Against Nobel Laureate". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 2 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Onishi, Norimitsu (17 Mayıs 2008). "Released From Rigors of a Trial, a Nobel Laureate's Ink Flows Freely". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 3 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Oe's latest novel offers glimmer of hope in a world beset by catastrophe - AJW by The Asahi Shimbun". ajw.asahi.com. 16 Aralık 2013. 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ a b c "Kenzaburo Oe, The Art of Fiction No. 195" (İngilizce). Winter 2007 (183). 2007. ISSN 0031-2037. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Nuclear power in Japan". Academic Dictionaries and Encyclopedias (İngilizce). 2 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Some 8,000 march in Tokyo against restart of any nuclear power plants－ 毎日ｊｐ(毎日新聞)". mainichi.jp. 10 Kasım 2013. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ "Writer Oe calls for stopping moves to revise Constitution - AJW by The Asahi Shimbun". ajw.asahi.com. 9 Kasım 2013. 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ 오인수 (14 Mart 2015). "'노벨상 작가' 오에 겐자부로, "군 위안부 문제 사죄해야" | 연합뉴스". 연합뉴스 (Korece). 2 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ a b c d Lewis, Daniel (13 Mart 2023). "Kenzaburo Oe, Nobel Laureate and Critic of Postwar Japan, Dies at 88". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 2 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ a b "Nobel prize-winning author Kenzaburo Oe dies" (İngilizce). 13 Mart 2023. 13 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Cain, Sian (13 Mart 2023). "Kenzaburo Oe, Nobel prize-winning Japanese writer, dies aged 88". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2025.
- ^ Onishi, Norimitsu. "Released From Rigors of a Trial, a Nobel Laureate's Ink Flows Freely," 3 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. New York Times. May 17, 2008.
- ^ "Novelist Oe inducted into France's Legion of Honor. - Free Online Library". www.thefreelibrary.com. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2016.
