Ivo Andrić
Ivo Andrić | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 9 Ekim 1892 Travnik,  Avusturya-Macaristan |
| Ölüm | 13 Mart 1975 (82 yaşında) Belgrad,  Yugoslavya SFC |
| Ödüller | Nobel Edebiyat Ödülü (1961) |
| İmza | |
 | |
Ivo Andrić (d. 9 Ekim 1892, Travnik - ö. 13 Mart 1975, Belgrad), Nobel Edebiyat Ödüllü Yugoslav yazardır.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1892'de Travnik yakınlarında Dolac'ta doğdu. Zagreb, Viyana ve Kraków'da sürdürdüğü eğitimini Graz Üniversitesi'nde verdiği "Osmanlı Yönetimindeki Bosna-Hersek'te Kültür Yaşamı" konulu doktora tezi ile tamamladı. I. Dünya Savaşı sırasında milliyetçi etkinliklerinden ötürü Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yetkilileri tarafından bir süre gözaltında tutuldu. Savaşı izleyen yıllarda Yugoslavya Dışişleri Bakanlığı'nda çalıştı. Budapeşte, Madrid, Cenevre ve Berlin'de dış görevlerde bulundu.
Yazarın en büyük özelliği kitaplarındaki olayları tarafsızlıkla anlatmasıdır. En acımasız hatta insanlık dışı sayılabilecek eylemlerde dahi yazar yalnızca olayı, o sırada insanların ne düşündüklerini ve hareketlerinin sebeplerini anlatmakta; fakat herhangi bir görüş belirtmemektedir. Hümanist olan Ivo Andrić eserinde çeşitli dinlerin ve soyların kaynaştığı bu bölgede en küçük bir din ve ırk ayrımı yapmadan, anlattığı olaylarda yer alan bütün kişilere eşit bir sevgi ve ilgi göstermiştir.
Nobel Ödülü, Uluslararası Tanınması ve Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Andrić'in eserleri birçok dile, 1950'lerin sonunda çevrildi. İsveç Akademisi tarafından 26 Ekim 1961 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görüldü. 50 yıl sonra yayınlanan belgeler, Nobel Komitesi'nin J.R.R., Tolkien, Robert Frost, John Steinbeck ve E.M. Forster gibi yazarlar yerine Andrić'i seçtiğini ortaya çıkardı. Komite, "ülkesinin tarihinden alınan insan kaderlerini betimlediği ve temaların izini sürdüğü destansı gücü" aktardı. Haber duyurulduktan sonra, Andrić'in Nobel Komitesi'ne kendisini o yılki ödülün sahibi olarak seçtiği için kamuoyu önünde teşekkürünü sundu. Andrić, yaklaşık 30 milyon dinar tutarındaki ödül parasının tamamını bağışladı. Bağışladığı parayla Bosna-Hersek'teki kütüphane kitaplarını satın almak için kullanılmasını istedi.
Nobel Ödülü, Andrić'in dünya genelinde tanınmasını sağladı. Ertesi Mart, Kahire'ye yaptığı bir gezi sırasında hastalandı ve bir operasyon için Belgrad'a geri döndü. Hastalığı yüzünden Avrupa ve Kuzey Amerika'daki tüm tanıtım etkinliklerini iptal etti. Yine de eserleri yeniden basılmaya ve çok sayıda dile çevrilmeye devam etti. O sırada yazdığı mektuplara bakılırsa, Andrić ilginin altında ezildiğini hissetti ama bunu herkese göstermemek için elinden geleni yaptığını belirtmişti. Nobel Ödülü'nü aldıktan sonra, kendisine verilen ödül ve onurların sayısı arttı. 1962'de Cumhuriyet Nişanı, 27 Temmuz Bosna-Hersek Ödülü, 1967'de AVNOJ Ödülü ve 1972'de Sosyalist Emek Kahramanı Nişanı aldı. Yugoslav ve Sırp bilim ve sanat akademilerinin üyesi olmasının yanı sıra, Bosnalı ve Sloven meslektaşlarının muhabiri oldu ve Belgrad, Saraybosna ve Krakov üniversitelerinden fahri doktora aldı.
16 Mart 1968'de Andrić'in karısı öldü. Karısının ölümünden sonra sağlığı giderek kötüleşti ve son yıllarında çok az seyahat etmek zorunda kaldı. Sağlığının daha da kötüye gitmesine rağmen 1974 yılına kadar yazmaya devam etti. Aralık 1974'te Belgrad'daki bir hastaneye yatırıldı. Kısa süre sonra komaya girdi. 13 Mart 1975'te 82 yaşında, saat 01:15'te Askeri Tıp Akademisi'nde öldü. Cenazesi yakıldı ve küllerinin bulunduğu vazo, 24 Nisan'da Seçkin Vatandaşlar Sokağı'na gömüldü.
Etkileri, Stili ve Temaları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gençlik yıllarında Andrić hevesli bir okuyucuydu. Genç Andrić'in edebi ilgi alanları, Yunan ve Latin Klasiklerinden Johann Wolfgang von Goethe, Heinrich Heine, Friedrich Nietzsche, Franz Kafka, Rainer Maria Rilke gibi Alman ve Avusturyalı yazarlar da dahil olmak üzere geçmiş ve çağdaş edebi şahsiyetlerin eserlerine kadar çok çeşitliydi. Aynı zamanda Thomas Mann, Fransız yazarlar Michel de Montaigne, Blaise Pascal, Gustave Flaubert, Victor Hugo ve Guy de Maupassant ve İngiliz yazarlar Thomas Carlyle, Walter Scott ve Joseph Conrad da okudukları arasındaydı. Andrić ayrıca İspanyol yazar Miguel de Cervantes, İtalyan şair ve filozof Giacomo Leopardi, Rus yazar Nikolay Chernyshevsky, Norveçli yazar Henrik Ibsen, Amerikalı yazarlar Walt Whitman ve Henry James ve Çekoslovak filozof Tomáš Garrigue Masaryk'in eserlerini de okudu. Andrić özellikle Polonya edebiyatına düşkündü ve daha sonra onu büyük ölçüde etkilediğini belirtti. Başta Karadžić, Njegoš, Kočić ve Aleksa Šantić olmak üzere birçok Sırp yazarın büyük saygısını kazandı. Andrić ayrıca Sloven şairler Fran Levstik, Josip Murn ve Oton Župančič'e hayran kaldı ve onların bazı eserlerini tercüme etti. Kafka, Andrić'in düzyazısı üzerinde önemli bir etkiye sahip gibi görünüyor ve felsefi bakış açısı, Danimarkalı filozof Søren Kierkegaard'ın çalışmaları tarafından güçlü bir şekilde bilgilendirildi. Andrić, gençliğinin bir döneminde Çin ve Japon edebiyatıyla bile ilgilendi.
Andrić'in çalışmalarının çoğu, Bosna'daki yaşamın gelenekleri ve özelliklerinden esinlenmiştir. Bölgenin Müslüman, Sırp ve Hırvat sakinlerinin karmaşıklığını ve kültürel farklılıklarını incelemiştir. En iyi bilinen iki romanı, Na Drini cuprija ve Travnička hronika, Osmanlı Bosna'sının "doğulu" eğilimlerini, ilk olarak Fransızlar ve daha sonra Avusturya-Macaristanlılar tarafından tanıtılan "Batı atmosferi" ile incelikle karşılaştırır. Eserleri, Osmanlı yönetimi sırasında Güney Slavlarının dillerine girmiş Türkçe, Arapça veya Farsça kökenli birçok kelime içermektedir. Vucinich'e göre, Andrić bu kelimeleri "kendi Sırp-Hırvatçasında da işlenemeyecek doğuya özgü nüansları ve incelikleri ifade etmek" için kullanıyor.
Na Drini Ćuprija, en tanınan romanı olmaya devam ediyor ve tüm eserlerinin bilimsel analizi yapılmıştır. Çoğu akademisyen, aynı adı taşıyan köprüyü, kendisi Soğuk Savaş sırasında Doğu ile Batı arasında bir köprü olan Yugoslavya için bir mecaz olarak yorumladı. Nobel kabul konuşmasında Andrić, ülkeyi "boyun kırılma hızında ve büyük fedakarlıklar ve olağanüstü çabalar pahasına, kültür alanı da dahil olmak üzere tüm alanlarda, bu şeyleri telafi etmeye çalışan bir ülke" olarak nitelendirdi. "Tekil olarak çalkantılı ve düşmanca bir geçmiş tarafından mahrum bırakıldı," diye de ekledi. Andrić'in görüşüne göre, Yugoslavya'nın farklı etnik gruplarının görünüşte çatışan konumları, birinin tarihini bilerek üstesinden gelinebilir. Bunun, gelecek nesillerin geçmişin hatalarından kaçınmasına yardımcı olacağını ve onun döngüsel zaman görüşüyle uyumlu olduğunu tahmin etti. Andrić, bu farklılıkların arasında köprü olabileceğini ve "tarihlerin gizeminden arındırılabileceğini" umduğunu ifade etti.
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Andrić, ölümünden kısa bir süre önce, tüm mal varlığının "genel kültürel ve insani amaçlar" için kullanılacak bir bağışın parçası olarak korunmasını dilediğini belirtti. Bir idari komite, Mart 1976 yılında bağışın amacının Andrić'in çalışmalarının yanı sıra genel olarak sanat ve edebiyatı teşvik etmek olduğuna karar verdi. Ivo Andrić Vakfı o zamandan beri bir dizi uluslararası konferans düzenledi. Yazarın eserlerini inceleyen yabancı bilim adamlarına hibe verdi ve Andrić ile ilgili kitapların yayın maliyetlerini karşılamak için mali yardım teklif etti. Kuruluş tarafından Sveske Zadužbine Ive Andrića (Ivo Andrić Vakfının Dergileri) başlıklı yıllık yayınlanmaktadır. Andrić'in vasiyeti, sonraki her yılın en iyi kısa öykü koleksiyonunun yazarına her yıl bir ödül verilmesini şart koşuyordu. Belgrad'ın Yeni Sarayı'nın yanından geçen ve şimdi Sırbistan Cumhurbaşkanı'nın oturduğu caddeye ölümünden sonra onun onuruna Andrićev venac (Andrić'in Hilali) adı verildi. Yazarın gerçek boyutlu bir heykelini içerir. Andrić'in son yıllarını geçirdiği daire müzeye dönüştürülmüştür. Andrić'in ölümünden bir yıldan fazla bir süre sonra açılmış olup kitaplar, el yazmaları, belgeler, fotoğraflar ve kişisel eşyalara ev sahipliği yapmaktadır.
Andrić, eski Yugoslavya'dan Nobel Ödülü'ne layık görülen tek yazar olmaya devam ediyor. Ekavian lehçesini kullanması ve romanlarının ve kısa öykülerinin çoğunun Belgrad'da yazılmış olması gerçeği göz önüne alındığında, eserleri neredeyse yalnızca Sırp edebiyatıyla ilişkilendirilmiştir. Slav çalışmaları profesörü Bojan Aleksov, Andrić'i Sırp edebiyatının iki temel sütunundan biri, diğeri ise Petar II Petrović-Njegoš olarak nitelendiriyor. Moravcevich, "Onun anlatısının esnekliği, psikolojik kavrayışının derinliği ve sembolizminin evrenselliği, tüm Sırp edebiyatında emsalsizdir." denildi. Boşnak ve Hırvat edebiyat kurumları "Andrić'in edebiyatlarıyla olan ilişkisini reddetmeye veya sınırlandırmaya" başladılar. 1990'ların başında Yugoslavya'nın dağılmasının ardından, Andrić'in eserleri Hırvatistan'da Başkan Franjo Tuđman yönetiminde kara listeye alındı çünkü Hırvat tarihçi ve politikacı Ivo Banac, Andrić'i "Chetnik trenini çok küçük bir farkla kaçıran" bir yazar olarak nitelendirdi. Andrić, Hırvatistan'da tartışmalı bir figür olmaya devam etse de, Hırvat edebiyat kurumu, 1999'da Tuđman'ın ölümünün ardından eserlerini büyük ölçüde rehabilite etti.
Boşnak bilim adamları, Andrić'in eserlerinde Müslüman karakterlerin görünüşte olumsuz tasvirine itiraz ettiler. 1950'lerde, en vokal Boşnak kötüleyicileri onu intihal, eşcinsel ve Sırp milliyetçisi olmakla suçladı. Bazıları Nobel Ödülü'nün elinden alınmasını isteyecek kadar ileri gitti. Eserlerine yönelik Boşnak eleştirilerinin çoğu, Yugoslavya'nın dağılmasından hemen önceki dönemde ve Bosna Savaşı'nın ardından ortaya çıktı. 1992'nin başlarında, Višegrad'da bir Boşnak milliyetçisi, Andrić'in bir heykelini balyozla yıktı. 2009'da Saraybosna Kral Fahd Camii imamı Nezim Halilović, bir vaaz sırasında Andrić'i "Çetnik ideologu" olarak alaya aldı. 2012'de, film yapımcısı Emir Kusturica ve Bosnalı Sırp Cumhurbaşkanı Milorad Dodik, bu kez Kusturica ve Sırp Cumhuriyeti Hükûmeti tarafından desteklenen Andrićgrad adlı bir etno-kasaba inşaatının bir parçası olarak Višegrad'da Andrić'in başka bir heykelinin açılışını yaptı. Andrićgrad, Franz Ferdinand suikastının 100. yıldönümü münasebetiyle Haziran 2014'te resmen açıldı.
Yapıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ex Ponto (1918)
- Travnik Günlüğü (1945)
- Drina Köprüsü (1945)
- Ömer Paşa Latas
- Lanetli Avlu (1954)
- Most Na Zepi (1925)
- Anika's Times (1931)
- The Journey of Alija Derzelez (1920)
- Jelena, Zena Koje Nema (1963)
Ödülleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- (1961) Nobel Edebiyat Ödülü
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nobel Prize - Ivo Adnric Biography 16 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İngilizce
- Kirjasto - İngilizce
