Geometri (kitap)
 Kitabının 3. baskısına ait kapak görüntüsü | |
| Yazar | Mustafa Kemal Atatürk |
|---|---|
| Ülke | Türkiye |
| Konu | Geometri |
| Yayım | 1937 |
| Sayfa | 44 (İlk baskısı) |
Geometri, 1937 yılında Kültür Bakanlığı tarafından geometri öğretmenleri ile geometri ders kitabı yazacaklar için yayımlanmış kılavuz kitap. İlk baskıda yazar adı belirtilmemiştir. 1971 tarihli ikinci baskının önsözünde Agop Dilaçar, kitabın 1936-1937 kışında Dolmabahçe Sarayında Atatürk tarafından yazıldığını belirtmiştir.[1][2]
Agop Dilaçar kitabın 1971 baskısına yazdığı önsözde, kitabın yazılış hikâyesini şu şekilde anlatır:
Bu kitabı Atatürk, ölümünden birbuçuk yıl kadar önce, III. Türk Dil Kurultayı'ndan hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında Dolmabahçe Sarayı'nda kendi eliyle yazmıştır.
1936 sonbaharında bir gün Atatürk beni, Özel Kalem Müdürü Süreyya Anderiman'ın yanına katarak Beyoğlu'ndaki Haşet Kitabevi'ne gönderip uygun gördüğümüz Fransızca geometri kitaplarından birer tane aldırttı. Bunlar Atatürk'le birlikte gözden geçirildikten sonra, yazılacak geometri kitabının genel tasarısı çizildi. Bir süre sonra ben ayrıldım ve kış aylarında Atatürk bu yapıt üzerinde çalıştı. Elinizdeki kitapçık bu emeğin ürünüdür.
İşte bu 44 sayfalık küçük kitapta boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dişters açı, taban, eğik, kırık, çekü, yatay, düşey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayı, gerekçe gibi terimler hep bu amaçla Atatürk tarafından türetilip konmuştur.
— Agop Dilaçar, Türk Dil Kurumu Başuzmanı, Ankara, 10.11.1971
Osmanlı döneminde üçgene müselles, alana mesaha-i sathiye, dik açıya zaviye-i kaime, yüksekliğe kaide irtifaı deniliyordu. Üçgenin alanını için "Üçgenin alanı taban uzunluğu ile yüksekliğinin çarpımının yarısına eşittir" tanımı yerine, "Bir müsellesin mesaha-i sathiyyesi kaidesinin irtifasına hâsıl-ı zarbinin nısfına müsavidir" tanımı kullanılıyordu.[3]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Geometri terimlerinin Atatürk tarafından türetildiği ilk kez, 1953 yılında dönemin Türk Dil Kurumu genel sekreteri Agâh Sırrı Levend tarafından belirtilmiştir.[4] Mehmet Ali Ağakay, Melahat Özgü, Ömer Asım Aksoy ve Salih Ragıp Üner de bu konuda yazılar kaleme almışlardır.[5][6][7][8] Ayrıca, Atatürk'ün bir Geometri kitabı yazdığına dair ilk kez 1963 yılında Agop Dilaçar tarafından değinilmiştir.[9] 1971 yılında Cumhuriyet gazetesi yazarı Said Arif Terzioğlu'nun bu kitabı gündeme getirmesi üzerine, Agop Dilaçar'ın önsözüyle kitabın ikinci baskısı yapılmış ve yazar kısmına Mustafa Kemal Atatürk'ün ismi eklenmiştir.[10] 2010 yılında, dönemin Türk Dil Kurumu Başkanı Şükrü Haluk Akalın tarafından, Atatürk'ün geometri terimleriyle ilgili çalışma el yazısı notları yayımlanmıştır.[11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mustafa Kemal Atatürk (1971). "Agop Dilaçar, Önsöz". Geometri. Türk Dil Kurumu.
- ^ Zeki Dilek. "Atatürk Hakkında Bilmek İstediğiniz Herşey". İşte Atatürk. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023.
- ^ Geoffrey Lewis, the Turkish Language Reform: A Catastrophic Success, 2002, Oxford University Press
- ^ Agâh Sırrı Levend (Kasım 1953). "Atatürk ve Dil Dâvası" (PDF). C: III (S: 26). Türk Dil Kurumu. s. 63. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)24 Mart 2025.
- ^ Mehmet Ali Ağakay (Mayıs 1959). "Dil Devrimi ve Güneş - Dil Teorisi" (PDF). C: VIII (S: 92). Türk Dil Kurumu. s. 428. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)24 Mart 2025.
- ^ Prof. Dr. Melâhat Özgü (1963). Atatürk’ün Dilimiz Üzerine Eğilişi. Türk Dil Kurumu. s. 38. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2025.
- ^ Ömer Asım Aksoy (Kasım 1963). "Dilci Atatürk" (PDF). C: XIII (S: 146). Türk Dil Kurumu. s. 71. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)24 Mart 2025.
- ^ Ragıp Üner (Mayıs 1970). "Dil Üzerine" (PDF). C: XXII (S: 224). Türk Dil Kurumu. s. 154. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)24 Mart 2025.
- ^ A. Dilâçar (1963). Atatürk ve Türkçe. Türk Dil Kurumu. ss. 51-52. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2025.
- ^ S.A. Terzioğlu (15 Haziran 1971). "Atatürk'ün Geometri Kitabı". Cumhuriyet. ss. 1-7. 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2025.
- ^ Şükrü Halûk Akalın (Kasım 2010). "Atatürk'ün El Yazısıyla Dil Çalışmaları" (PDF). C: XCIX (S: 707). Türk Dil Kurumu. ss. 387-399. 24 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)24 Mart 2025.
| Hayatı |  | |
|---|---|---|
| Ailesi ve yakınları | ||
| Yaverleri | ||
| Düşünsel | ||
| Söylevleri | ||
| Yapıtları | ||
| Kurumsal | ||
| Anıt ve müzeler | ||
| Diğer | ||
