Filetairos

Filetairos (Yunanca: Φιλέταιρος, Latince Philetaerus), MÖ 343 - MÖ 263), MÖ 3. ve 2. yüzyıllarda Anadolu'da Toros Dağları'ndan Marmara Denizi'ne kadar uzanan bir alanda egemen olan Pergamon Krallığı'nın ve bu krallığı yöneten Attalos Hanedanı'nın kurucusudur. MÖ 343-263 yılları arasında yaşamıştır.

Anadolu'nun Karadeniz Bölgesi'nde, antik çağda Paflagonya denen bölgede bulunan Tieion kentinde doğmuştur. Tieion, eski adı Billaeus olan Filyos Çayı ağzındadır. Bu kent bugün Zonguldak ilinin Çaycuma ilçesine bağlı Filyos beldesinde bulunmaktadır. Belki Makedonya kökenli olan babasının adı Attalos, Paflagonya yerlisi olan annesinin adı Boa'dır.

Büyük İskender MÖ 323'te öldüğünde Filetairos yirmi yaşındadır ve impatarorluk topraklarını paylaşma kavgasına düşen komutanlarında Lisimahos Trakya'da, Antigonos Frigya'da, Seleukos Suriye'de hükümdardır. Filetairos, önce Antigonos'a hizmet eder, o savaşta öldürülünce Lisimahos'un emri altına girer. Kısa zamanda güvenilir bir kişi olur. Lisimahos 9.000 talent'lik, yaklaşık 2.700.000 Cumhuriyet altını değerindeki hazinesini, Pergamon kalesinde koruması için Filetairos'a teslim eder. Pergamon kalesi bugün İzmir iline bağlı bir kent olan Bergama'dadır.

Filetairos Lisimahos'a MÖ 282 yılına kadar hizmet eder. Lysimachos'un üçüncü karısı Arsione ile anlaşmazlığa düşünce Suriye Kralı Seleukos'un tarafına geçer. Bir yıl sonra Seleukos, Lisimahos'u Manisa yakınlarındaki Korupedyon Muharebesi'de yenip öldürür. Birkaç ay sonra da Arsione, kardeşi Ptolemaios Keraunos'u ikna ederek Trakya'da Seleukos'a tuzak kurdurur ve öldürtür.

Filetairos bu durumdan yaralanır. Seleukoslarla iyi geçinir ve Pergamon yarı otonom bir kent devletçiği olur. Kizikos (Erdek), Pitane (Çandarlı), Kyme (Aliağa) gibi komşu kentlerle dayanışma içine girer. Anadolu'yu haraca kesen vahşi Galatlarla savaşır. Çevresini yavaş yavaş genişletirken Pergamon Akropolü’nü kalın ve yüksek surlarla çevirir, arsenaller, silah depoları yapar, paralı askerlerden güçlü bir ordu kurar.

Pergamon'a Athena kültünü getirir. Aspordone, Yunt Dağları’na Anadolu’nun Ana Tanrıçası, Magna Mater, Kybele adına bir tapınak kurar. Annesi Boa onuruna, Pergamon tepesinin eteklerinde, bereket ve hasat tanrıçası Demeter’in tapınağını yaptırır.

Filetairos hiç evlenmemiştir ve çocuğu yoktur. Bu konuda birçok söylenti vardır. Coğrafyacı Strabon'a göre bunun nedeni; küçük bir çocukken Tieion'da bir cenaze töreninde izdihamdan dolayı çıkan bir kargaşada testislerinin ezilmesi ve hadım kalmasıdır. Tarihçi David Maggie ise bunun, Filetairos'un hiç evlenmemiş olmasından dolayı çıkarılan bir dedikodu olduğunu söyler. Ancak bir çocuğunun olmadığı kesindir.

Bu nedenle kardeşi Eumenes'in aynı adlı oğlu I. Eumenes'i evlat edinir ve onu varis yapar. Geride temelleri atılmış bir krallık bırakarak MÖ 263'te ölür.

Kaynakça

Hansen, Esther V. (1971). The Attalids of Pergamon. Ithaca, New York: Cornell University Press; London: Cornell University Press Ltd. ISBN 0-8014-0615-3.
Kosmetatou, Elizabeth (2003) "The Attalids of Pergamon," in Andrew Erskine, ed., A Companion to the Hellenistic World. Oxford: Blackwell: pp. 159–174. ISBN 1-4051-3278-7. text28 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Strabon, Coğrafya, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul,
David Magie, Attalos'un Vasiyeti, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2001
R.E.Allen, The Attalid Kingdom, Oxford University Pres, New York, 1983
Wolfrang Radt, Pergamon, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002
David Magie, Attalos'un Vasiyeti, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2001

Wikimedia Commons'ta Filetairos ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

g t d Helenistik hükümdarlar
Argead Hanedanı	II. Filip İskender (III. Aleksandros) III. Filip IV. Aleksandros
Antipatros Hanedanı	Kassandros IV. Filip V. Aleksandros I. Antipatros
Antigonos Hanedanı	I. Antigonos Monoftalmos I. Dimitrios Poliorkitis II. Antigonos Gonatas II. Dimitrios Aetolikus III. Antigonos Doson V. Filippos Perseus
Ptolemaios Hanedanı	I. Ptolemaios II. Ptolemaios Ptolemaios Keraunos Meleager III. Ptolemaios IV. Ptolemaios V. Ptolemaios I. Kleopatra (Naip) VI. Ptolemaios II. Kleopatra VII. Ptolemaios VIII. Ptolemaios III. Kleopatra IX. Ptolemaios X. Ptolemaios III. Berenike XI. Ptolemaios XII. Ptolemaios V. Kleopatra IV. Berenike XIII. Ptolemaios XIV. Ptolemaios VII. Kleopatra XV. Ptolemaios
Seleukos Hanedanı	I. Seleukos I. Antiohos II. Antiohos II. Seleukos III. Seleukos III. Antiohos IV. Seleukos IV. Antiohos (Naip: Lysias) V. Antiohos I. Dimitrios I. Aleksandros II. Dimitrios VI. Antiohos Diodotus Trifon VII. Antiohos II. Dimitrios II. Aleksandros Kleopatra Thea V. Seleukos VIII. Antiohos IX. Antiohos VI. Seleukos X. Antiohos III. Dimitrios XI. Antiohos I. Filippos XII. Antiohos VII. Seleukos XIII. Antiohos II. Filippos
Lisimahos	Lisimahos
Attalos Hanedanı	Filetairos I. Eumenis I. Attalos II. Eumenis II. Attalos III. Attalos III. Eumenis
Greko-Baktriya Hanedanı	I. Diodotus II. Diodotus I. Euthydemus I. Dimitrios II. Euthydemus I. Antimachus Pantaleon Agathocles I. Dimitrios I. Eucratides Plato II. Eucratides I. Heliocles
Hint-Grek Krallığı	I. Dimitrios I. Antimahus Pantaleon Agathokles I. Apollodotus II. Demetrius II. Antimahus I. Menander I. Zoilos Agathokleia Lisias I. Strato Antialkidas II. Heliokles Poliksenios III. Demetrios Filoksenios Diomedes Amintas Epander Theofilos Peukolaos Thraso Nikivas II. Menander Artemidoros Hermaeus Archebios Telefos II. Apollodotus Hippostratos Dionisios II. Zoilos Apollofanes II. Strato
Bitinya kralları	I. Zipoitis I. Nikomidis II. Zipoitis Etazeta (taht naibi) Ziaelas I. Prusias II. Prusias II. Nikomidis III. Nikomidis IV. Nikomidis
Pontus kralları	I. Mithridatis Ariobarzanis II. Mithridatis III. Mithridatis ve Laodiki I. Farnakis IV. Mithridatis V. Mithridatis VI. Mithridatis II. Farnakis Dareios I. Polemon Pitodorida II. Polemon
Kommagene kralları	Ptolemaios II. Sames I. Mithridatis I. Antiohos II. Mithridatis II. Antiohos III. Mithridatis III. Antiohos IV. Antiohos
Kapadokya kralları	I. Ariarathis II. Ariarathis II. Ariamnes III. Ariarathis IV. Ariarathis V. Ariarathis Orophernes VI. Ariarathis VII. Ariarathis VIII. Ariarathis IX. Ariarathis I. Ariobarzanes II. Ariobarzanes III. Ariobarzanes X. Ariarathis Arhelaos
Bosporos kralları	I. Mithridates Farnakes Asandros ve Dynamis II. Mithridates Asandros ve Dynamis Scribonius'un Dynamis'le ortak yönetim teşebbüsü Dynamis ve Polemon Polemon ve Pythodorida Aspurgus III. Mithridates ve Gipaipyreos III. Mithridates I. Kotis
Epir kralları	Admetus Tharrhypas Alcetas I Neoptolemus I Arybbas I. Aleksandros Aeacides Neoptolemus II Alcetas II I. Pirus II. Aleksandros Olympias II (regent) II. Pirus Ptolemy III. Pirus Deidamia