Edimbilim

Edimbilim (''Pragmatics''), dilbilimin bir dalıdır ve dilin anlamını, bağlam içinde ve kullanıcıların niyetleri doğrultusunda inceler. Edimbilim, dilsel ifadelerin anlamını yalnızca dilbilgisel yapılarına ve sözlük anlamlarına göre değil, aynı zamanda sosyal, kültürel, bilişsel ve fiziksel bağlamların etkisiyle değerlendirir.

Stephen C. Levinson, edimbilimi "ifadenin bağlama dayalı anlamını inceleyen bilim dalı" olarak tanımlamıştır. Bu bağlamda edimbilim, dilbilimin şu iki ana alanıyla yakından ilişkilidir:

Sentaks (sözdizim): Cümlelerin yapısal kuralları.

Semantik (anlambilim): Sözcük ve cümlelerin anlamları.

Edimbilimin üzerinde durduğu temel kavramlar şunlardır: Bağlam (Context), Söz Edimleri Teorisi, Dolaylılık ve İma, Deiksis (Deixis), Dil Fonksiyonları.

Etimoloji

Edimbilim terimi İngilizce pragmatics teriminin çevirisidir. İngilizce pragmatics terimi ise Grekçe πραγματικός'tan (pragmatikós) gelir. "Yapmak, etmek" anlamındaki πράσσω (prássō) fiilinden türeyen olarak πρᾶγμα (prâgma) kelimesi (çoğulu πράγματα) "yapılan şey, eylem, olan şey, olgu" anlamındadır. Dolayısıyla πραγματικός (pragmatikós) kelimesi "eylemlere, olgulara dair" anlamında sıfat olup zamanla isimleşmiştir.

Alanın ortaya çıkışı

Edimbilim (Pragmatics), Ferdinand de Saussure tarafından ana hatları çizilen yapısalcı dilbilime bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Edimbilim, çoğu durumda Saussure'ün dilin, birbirleriyle ilişkili parçalardan oluşan analiz edilebilir bir yapıya sahip olduğu fikrini genişletmiştir. Ancak, bazı temel yapısalcı kavramlara meydan okumuştur. İlk başlarda, edimbilim yalnızca dilin belirli bir zamandaki durumunu inceleyen eşzamanlı analiz ile ilgilenmiş, dilin tarihsel gelişimine odaklanmamıştır.

Bununla birlikte, edimbilim, anlamın yalnızca dilin soyut bir alanında var olan göstergelerden kaynaklandığı fikrini reddetmiştir. Bunun yerine, anlamın bağlam ve kullanımdan kaynaklandığını vurgulamıştır. Zamanla, dilin kullanımının ve anlamının zaman içinde nasıl değiştiğini inceleyen bir alt alan olarak tarihsel edimbilim de ortaya çıkmıştır.

Erken temellerine rağmen, edimbilim, dilbilimcilerin dikkatini ancak ilk 1940 ve 1970 yılları arasında çekebilmişti.

Kapsamı ve yöntemleri

Eşzamanlı edimbilim

Edimbilim, dilin nasıl kullanıldığı ve bir konuşmacının ne tür dilsel fiiller yerine getirdiğini araştırır. John Langshaw Austin, edimbilimde “Kelimelerle nasıl bir şeyler yapılabilir?” sorusunun cevabını araştırmıştır. Dilsel ifadelerle bir şeylerin sözü verilebilir, birileri tehdit edilebilir, birisi uyarılabilir ve bir şeyler iddia edilebilir. Edimbilim 20. yüzyılın ürünüdür, felsefi olarak da Aristoteles, John Locke, Ludwig Wittgenstein gibi düşünürlerden esin ve etkiyle John L. Austin ve John Searle’den geliştirilmiştir.

Farklı yaklaşım ve yöntemler ortak bir paydada birleşir. En çok bilinen akım ve araştırma nesneleri John L. Austin ve John R. Searle’ün “sözeylem teorisi”, Paul Grice’in “Konuşma İlkeleri”, Jürgen Habermans'ın "Evrensel Edimbilim”idir. Stephen C. Levinson (1983-2000), pragmatiğin alt alanlarını şu şekilde adlandırır:

• İçerik (kapsam)
• Söz-fiil
• Diyalog yapısı
• Politik dilbilim

Tarihsel edimbilim

Tarihsel edimbilim, 1980'li yıllardan itibaren konu edilmiştir. Buna ilişkin bir kaynakça yöneten Andreas Jucker ve Irma Taavitsainen önemli bir yayın organı olan Journal of Historical Pragmatics yayınlamıştır. Tarih boyunca söz fiilin nasıl gerçekleştirildiği sorusu aynı zamanda adbilimin de araştırma alanına girer. Joachim Grzega, Alfred Bammesberger ve Marien Schöner tarafından çıkarılan Onomasiology Online dergisi yayına başlamıştır.

Diğer alanlarla ilişkisi

Edimbilim, anlambilimin tam tersi olarak sözcüklerin bir metinden bağımsız anlamları ve tümcelerin gerçekliği ile ilgilenmek yerine dilin kullanımıyla ilgilenir; ama her iki alana yönelik problemlerin açıkça belirtilmesi genellikle mümkün olmamaktadır. Bundan dolayı, bazı dilbilimcilere göre anlambilim, edimbilimin alt alanıdır: Wittgenstein'ın yaklaşımına göre anlam, kullanım kuralıdır.

Ayrıca edimbilim; toplumdilbilim ve dil kullanımının toplumsal, sosyal ve kültürel etkenlerle ilişkili olduğunu savunan dil sosyolojisinin sorunlarıyla da ilgilenir.

Edimbilim, antropologların dilin unsurlarını daha geniş sosyal olgularla ilişkilendirmelerine yardımcı olur; bu nedenle, dilsel antropoloji alanını derinlemesine etkiler. Edimbilim, belirli bir sözcenin etkileşimde olduğu güçleri genel olarak tanımladığı için, güç, cinsiyet, ırk, kimlik ve bunların bireysel söz eylemleriyle olan etkileşimlerini incelemeyi de kapsar.

Kaynakça

2. Grünberg, Teo (1999). Anlama, Belirsizlik ve Çok-Anlamlılık (2. bas.). Ankara: Gündoğan Yayınları. ISBN 975-520-171-8.