Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi
| Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi | |
|---|---|
| Osmanlı Şeyhülislamı | |
| Görev süresi 20 Temmuz 1748 - 12 Ağustos 1749 | |
| Yerine geldiği | Seyit Mehmet Zeynelabidin Efendi |
| Yerine gelen | Halilefendizade Mehmed Said Efendi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Ekim 1685 İstanbul |
| Ölüm | 10 Ağustos 1753 İstanbul |
| Çocuk(lar) | Zübeyde Fıtnat Hanım Mehmed Şerif Efendi |
| Mesleği | Din alimi, şâir, yazar besteci. |
| Dini | İslam |
Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi (Ekim 1685, İstanbul - 10 Ağustos 1753, İstanbul), bir Osmanlı şeyhülislamı, şair, besteciydi.
1748-1749'da Osmanlı Devleti'nde şeyhülislam olarak görev yapan Mehmed Esad Efendi; klasik Türk müziği bestecilerindendi. Ayrıca Türkçe, Arapça ve Farsça şiirleri vardır; sözlük ve tefsir alanında eserler vermiştir. "Atrabül Âsâr" adlı musikişinaslar tezkiresi Klasik Türk Musikisi tarihi ile ilgili olarak yazılan eserlerin temel kaynaklarından biri durumundadır. Şair Zübeyde Fıtnat Hanım'ın babasıdır.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ekim 1685'te İstanbul'da doğdu. Babası, 1716-1718 yılları arasında şeyhülislâm olan Ebu İshak İsmail Efendi'dir. 1733'te bir yıl şeyhülislamlık yapan Ebuishakzade İshak Efendi'nin kardeşidir.
Ebûishakzâde Mehmed Esad, ilk önce babasından, daha sonra da Mutavvelci Mehmed Efendi, Şeyhülislâm Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi gibi alimlerden ders alarak yetişti. 1710'da müderrisliğe tayin edildi.[1]
Mekke ve Medine müfettişliği, fetva eminliği gibi hizmetlerde bulunduktan sonra Selanik kadılığına getirildi. 1725-1732 yılları arasında hazırladığı Lehcetü'l-lugāt adlı sözlüğü padişah I. Mahmud'a sundu. Türkçeden Arapça ve Farsçaya bir sözlük olan eser, Türkçe kelimeleri esas alması telaffuza dayalı bir imla ile yazılması bakımından önemlidir.[2]
1734'te Mekke kadısı oldu. 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı sırasında Mekke kadılığından azledilerek 14 Mart 1737'de Anadolu kazaskerliği pâyesiyle ordu kadısı tayin edildi. Bu savaşta Avusturyalılar'ın yenilgiye uğratılıp Adakale'nin fethedilmesinde dolaylı olarak önemli bir rol oynadı.[1] Savaştan sonra ilgili barış görüşmelerine katıldı. Belgrad Antlaşması'nın akdi sırasında kendisine Rumeli kazaskerliği pâyesi verildi. On yedi ay kadar sonra azledildi, 29 Ekim 1746'da aynı göreve ikinci defa getirildi. Bu görevinden de normal süresi tamamlanmadan alındıktan kısa bir süre sonra 20 Temmuz 1748'de şeyhülislâm oldu. Bu makamdan 12 Ağustos 1749'da azledildi. Azil sebebi hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte Sadrazam Abdullah Paşa'nın bunda rolü olduğu ileri sürülmektedir.[1] Osmanlı tarihçisi Şem‘dânîzâde (ö. 1779) ise azil nedenini I. Mahmud’la aralarında geçen bir saat olayına bağlar.[3] Kendisi gibi bestekâr olan I. Mahmud’un isteğiyle bestelediği bir şarkıyı huzurda okuması üzerine çeşitli dedikodulara yol açacağı endişesiyle padişah tarafından görevinden alındığı şeklinde zayıf fakat yaygın bir rivayet daha bulunur.[1]
Esad Efendi, şeyhülislâmlıktan azledildikten sonra, bir müddet Sinop'ta, ardından üç yıl kadar da Gelibolu'da ikâmete mecbur edildikten sonra, 4 Mart 1752'de İstanbul'a dönmesine izin verildi. 10 Ağustos 1753'te İstanbul'da öldü. Babası Ebû İshak İsmâil Efendi'nin İstanbul'un Çarşamba semtinde yaptırdığı İsmail Ağa Camii'nin hazîresine babasının ve ağabeyinin yanına defnedildi.[4]
Besteciliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Şeyhülislam Esad Efendi, Klasik Türk müziğinin önde gelen bestekârlarından biridir. ilahi, beste, nakış, Semai, kâr ve şarkı formunda birçok eser meydana getirmiştir. El yazması ve matbu mûsiki mecmualarında güftelerine rastlanan bestelerinin hemen hepsi unutulmuş, ancak birkaçı notaya alınabilmiştir.
Özellikle Dügah makamından "İzârın gül gül olmuş bûseden, dil dâğ-dâğındır" sözleriyle başlayan bestesi ve "Der yemeni pîş-i meni" sözleriyle başlayan Yürük semaisisi tanınmış eserlerindendir.[5]
Edebi eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ebûishakzâde Esad Efendi Divânı.
- Lehcetü'l-lugāt.
- Atrabül Âsâr Fi Tezkiret-i Urefa-yı Edvâr (kısaca "Atrabül Âsâr". (Cem Behar tarafından tıpkıbasımla; Recep Uslu tarafından günümüz Türkçesi ile yayınlandı.[6])
- İtbâku'l-Etbâk (Abdülmümin İsfahânî'nin "Etbâku’z Zeheb'ine nazîre olarak yazdığı Arapça bir eser. Günümüzde mevcut bir nüshası yoktur.)
- Bülbülnâme (Günümüzde mevcut bir nüshası yoktur).
- Gülzâr-ı İbrâhîm (çiçekçilik hakkında risalesi. Günümüzde nüshasına erişilememiştir.)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Doğan, Muhammet Nur (1995). "ESAD EFENDİ, Ebûishakzâde". TDV İslâm Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 338-340. 11 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2023.
- ^ Latif Beyreli, Lehcetü’l-lugât (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988
- ^ Müri’t-tevârîh, I, 148.
- ^ Yılmaz Öztuna, Büyük Osmanlı Tarihi, Ötüken Neşriyat, 1994, İstanbul, ISBN 9789754379549
- ^ Sadettin Nuzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, Rıza Koşkun Matbaası, 1943, İstanbul
- ^ Cem Behar, "Şeyhülislam’ın Müziği", Yapı Kredi Yayınları, 2017, İstanbul, ISBN 9789750817755
