Friedrich August von Hayek
Friedrich August Hayek | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 08 Mayıs 1899 Viyana, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu |
| Ölüm | 23 Mart 1992 (92 yaşında) Freiburg, Almanya |
| Milliyet | Avusturyalı-Britanyalı |
| Mezun olduğu okul(lar) | Viyana Üniversitesi (Dr. jur. 1921, Dr. rer. pol 1923) |
| Ödüller | Nobel Ekonomi Ödülü (1974) Presidential Medal of Freedom (1991) |
| Kariyeri | |
| Dalı | Ekonomi, politika, hukuk, felsefe, psikoloji |
| Çalıştığı kurumlar | Freiburg Üniversitesi (1962-1968) Chicago Üniversitesi (1950-1962) Londra Ekonomi Okulu (1931-1950) |
| İmza | |
 | |
Friedrich August von Hayek (d. 8 Mayıs 1899, Viyana - ö. 23 Mart 1992, Freiburg), Avusturya ekolüne bağlı ekonomist ve siyaset bilimcidir. Serbest piyasa ekonomisini 20. yüzyıl ortasında yükselen sosyalist dalgaya karşı savunmasıyla tanındı. Hukuk ve epistemolojiye önemli katkılar yaptı. 1974'te Nobel Ekonomi Ödülü'nü düşünsel rakibi Gunnar Myrdal ile paylaştı.[1]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayek'in babası August von Hayek tıp doktorudur; aynı zamanda Viyana Üniversitesi'nde yarı-zamanlı botanik dersleri vermiştir. Doğal bilimcilerin ağırlıkta olduğu bir aile ortamında yetişmesine rağmen topçu subayı olarak görev yaptığı I. Dünya Savaşı'ndan sonra sosyal bilimlere yönelmiştir. Viyana Üniversitesi'nden 1921'de hukuk, 1923 yılında ise siyaset bilimi üzerine 2 sene ara ile 2 doktora almış olan Hayek, 1924'te ABD dönüşünde sosyalizm fikirlerini benimsemek üzereyken Ludwig von Mises'in Sosyalizm kitabından etkilenmiş ve düşüncesini değiştirmiştir. Hayatının bundan sonraki kısmında liberal felsefeyi ekonomi, siyaset felsefesi gibi birçok alanda başarılı bir şekilde savunmuştur.
Hayek serbest piyasa düzeninin felsefi savunucularındandır. Avusturya Okulu'nun 20. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biridir. 1974'te Nobel Ekonomi ödülünü almıştır. Merkezi ekonomik planlamanın insanların özgürlüklerini ve ihtiyaçlarını kısıtlayacağı tezini vurgulamış, çoğulculuğu ve ekonomik sübjektivizmi savunmuştur.
Hayek'e göre iktisadi karar verme hakki, bireylerden, onların değerlerinden ve amaçlarından bağımsız değildir (ekonomik öznellik, Avusturya ekolü), karar verme hakları enformasyona sahip olan bireylerde olmalıdır. Rekabetçi bir piyasada fiyatlar, insanların farklı mal ve servislere biçtikleri görece değerleri belirlemekte, bireyler de bunlara bakıp istek ve ihtiyaçlarını en iyi şekilde nasıl karşılayacaklarına ve hatta o istek ve ihtiyaçların neler olduklarına karar vermektedirler.
Hayek iktisat dışında bilişim (enformasyon) teorisi, hukuk, politika teorisi, bilim felsefesi ve bilişsel psikoloji (cognitive psychology) gibi alanlarda da yeni fikirler üretmiştir.
Zengin ve muhafazakâr bir ailenin kızı olan annesi Felicitas Hayek ünlü felsefeci Ludwig Wittgenstein 'ın akrabası olması nedeniyle Hayek, Wittgenstein'ın ikinci kuzenidir. Wittgenstein ile birkaç kez bir araya gelmesine rağmen Hayek, Wittgenstein'ın düşüncesi ve analiz metodunun kendi hayatı ve düşüncelerini derin bir şekilde etkilediğini belirtmiştir.
Hayek üç erkek kardeşten en büyüğü olmasına rağmen diğer iki kardeşinden daha uzun yaşamıştır. Kardeşleri Heinrich 1969 yılında 69 yaşında, Erich 1986 yılında 82 yaşında ölmüştür. Hayek ise 1992 yılında yaklaşık 93 yaşında ölmüştür.[kaynak belirtilmeli]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]The Road to Serfdom - Serfliğe Giden Yol (1944) Bu Eser, Hayek'in özgürlük savunusuna adadığı uzun entelektüel hayatının en çarpıcı ürünlerindendir. Serfliğe Giden Yol, son derece önemli bazı siyasal soruların cevaplarını aramaktadır. Özgürlük nedir? Sosyalizm, faşizm ve diğer totaliter sistemler neden özgürlükle uzlaşmaz bir çelişki içindedirler? Birbirine karşıt görünen özgürlük aleyhtarı anlayışlar yoksa aynı kökten mi türemişlerdir? Söz gelimi "Nazizmin Sosyalist kökleri" nelerdir? Özgürlük, geçici bir güvenlik uğruna feda edilebilir mi? Kollektivist ekonomi altında demokrasinin ve azınlık haklarının yaşama şansı var mıdır?
- The Use of Knowledge in Society (1945) (Bilginin Toplumda Kullanımı)
- The Sensory Order (1952) (Duyumsal Düzen)
- The Constitution of Liberty (1960) - Özgürlüğün Anayasası (2013)[2]
- Law, Legislation and Liberty (1979) - Hukuk, Yasama ve Özgürlük (2012)[3]
Düşünür hakkında ilginç bilgiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hayek 1974 yılında zıt fikirleri savunmalarına rağmen Guannard Myrdall ile paylaşmak zorunda kaldığı Nobel ödülünü almıştır. Ölmeden 2 sene önce hafıza kaybına uğramıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974". nobelprize.org. 15 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.
- ^ von Hayek, Friedrich August (2013). Özgürlüğün Anayasası. Ankara: BigBang Yayınları.
- ^ von Hayek, Friedrich August (2012). Hukuk, Yasama ve Özgürlük. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- http://www.mises.org/hayekbio.asp 3 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.kritize.net/kafekritize-kultur-sanat/portre/234-friedrich-august-von-hayek 29 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
- 1899 doğumlular
- Viyana doğumlu bilim insanları
- 1992'de ölenler
- 20. yüzyıl Avusturyalı yazarları
- 20. yüzyıl filozofları
- Avusturyalı filozoflar
- Avusturyalı ekonomistler
- Avusturyalı antikomünistler
- Avusturyalı liberteryenler
- Britanyalı ekonomistler
- Britanyalı liberteryenler
- Britanyalı Nobel Ödülü sahipleri
- Birleşik Krallık vatandaşlığına kabul edilenler
- New York Üniversitesi öğretim üyeleri
- Chicago Üniversitesi öğretim üyeleri
- Londra Ekonomi Okulu öğretim üyeleri
- Viyana Üniversitesinde öğrenim görenler
- Nobel Ekonomi Ödülü sahipleri
- Hukuk filozofları
- Klasik liberaller
- Liberteryen ekonomistler
- Avusturyalı agnostikler
- Avusturya Okulu
- Almanya'daki Avusturyalı gurbetçiler
- Mises Enstitüsü
- Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Avusturyalı gurbetçiler
- Almanya'daki Britanyalı gurbetçiler
- Avusturyalı akademisyenler